Türkmenistan Turkmenistan
Flaga Turkmenistanu Godło Turkmenistanu Flaga Turkmenistanu Godło Turkmenistanu
Hymn : Garaşsyz, Bitarap, Türkmenistanyň Döwlet Gimni (Hymn Państwowy Niepodległego, Neutralnego Turkmenistanu)
Położenie Turkmenistanu
Język urzędowy	turkmeński
Język używany	język rosyjski do kontaktów międzynarodowych
Stolica	Aszchabad
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Gurbanguly Berdimuhamedow
Szef rządu	prezydent Gurbanguly Berdimuhamedow
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	51. na świecie 488 100 [2] km² 0,7%
Liczba ludności  ( 2008 )  • całkowita   •  gęstość zaludnienia	113. na świecie 5 180 000 [3] ▲ 11 osób/km²
Jednostka monetarna	manat turkmeński (TMM)
Niepodległość	od ZSRR 27 października 1991
Strefa czasowa	UTC +5
Kod ISO 3166	TM
Domena internetowa	.tm
Kod samochodowy	TM
Kod telefoniczny	+993
Mapa Turkmenistanu
1  Dane podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) ( ang. ) 2  Dane szacunkowe na rok 2007 podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) ( ang. )

Turkmenistan ( turkm. Türkmenistan) – państwo położone w Azji Środkowej , na północ od gór Kopet-Dag , pomiędzy Morzem Kaspijskim a Amu-darią . Kraj rozciąga się na 1110 km od wschodu do zachodu oraz na 650 km z północy na południe.

Terytorium Turkmenistanu to w większości (80%) praktycznie niezamieszkana pustynia Kara-kum . Tereny zasiedlone znajdują się głównie na przedgórzu Kopet-Dag w południowej części kraju oraz w dolinach rzecznych na południowym zachodzie. Blisko 50% mieszkańców zajmuje się rolnictwem. Jest to możliwe dzięki dość dobrze rozwiniętemu systemowi nawadniającemu, który dostarcza wodę do upraw zwłaszcza z głównej rzeki kraju - Amu-darii . Obszar nawodniony to 17 500 km². Główną kategorią upraw zdaje się być bawełna , ale uprawiane są również zboża, ziemniaki , rozwija się sadownictwo . Hoduje się konie , a także owce karakuły. Słynne na całym świecie są kolorowe, wykonywane z owczej wełny turkmeńskie dywany.

Historia

Turkmeńska śpiewaczka w stroju ludowym

Starożytność

Terytorium Turkmenistanu ma długą i pełna zwrotów historię, wiele armii starożytnych i współczesnych imperiów podbijało te ziemie w drodze do bogatszych rejonów. Historia pisana rozpoczęła się wraz z podbiciem tych ziem przez imperium Achemenidów , jednej ze starszych dynastii imperium perskiego, i podzielona pomiędzy satrapów Margiany , Chorezmu i Partii . Aleksander Wielki podbił tereny Turkmenistanu w IV wieku p.n.e. w drodze do Południowej Azji , w okresie kiedy powstawał jedwabny szlak , główna droga handlowa pomiędzy Azją a krajami rejonu śródziemnomorskiego .

Około 150 lat później, Arsakes król perskiego królestwa Partów założył stolicę w Nisie , które obecnie jest stanowiskiem archeologicznym wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO , znajdującym się na przedmieściach obecnej stolicy Aszchabadu .

Średniowiecze

W VII wieku Arabowie podbili tereny Turkmenistanu, wprowadzili Islam przez co naturalnie związali region z kulturą Bliskiego Wschodu . Krótko później Turkmenistan stał się znany ze względu na przeniesienie na jego terytorium stolicy perskiego Królestwa Chorasanu , przez kalifa Muhammad Ibn Harun al-Amina do Merv .

W połowie XI wieku z terytorium obecnego Turkmenistanu Seldżucka dynastia Oguzów podporządkowywała sobie Chorasan - historyczną krainę w Azji Środkowej (obecny Afganistan ). Imperium upadło w połowie XII wieku a obecne terytorium Turkmenistanu zostało podporządkowane przez Czyngis-chana wraz z innymi terenami na wschód od Morza Kaspijskiego w czasie jego wschodniej kampanii .

Zamieszkujące niegdyś terytorium współczesnego Turkmenistanu starożytne plemiona najprawdopodobniej prowadziły koczowniczy tryb życia i zajmowały się pasterstwem. Naród turkmeński ostatecznie uformował się dopiero w XV w. Ziemie te były wielokrotnie nękane przez najeźdźców.

XIX wiek i współczesność

W latach 1865 - 1885 akcję podbijania Turkmenistanu prowadziła Rosja . W 1925 r. stał się on jedną z republik radzieckich. W 1948 miało miejsce silne trzęsienie ziemi. Zginęło wówczas ponad 160 tysięcy osób, głównie z Aszchabadu. W 1991 r., po rozpadzie ZSRR ogłoszona została niepodległość. Pierwszym prezydentem został Saparmyrat Nyýazow (zmarł w 2006), który przyjął tytuł Turkmenbaszy (przywódca Turkmenów) i wprowadził rządy dyktatorskie.

Wybory prezydenckie 2007

Wybory prezydenckie w Turkmenistanie odbyły się 11 lutego 2007 . Zatwierdzonych zostało sześciu kandydatów z jedenastu pretendentów (wszystkich z Partii Demokratycznej):

Kandydaci

• Amanýaz Atajykow, członek parlamentu oraz zastępca gubernatora prowincji Daşoguz
• Gurbanguly Berdimuhamedow, p.o. prezydenta
• Orazmyrat Garajaýew, burmistrz miasta Abadan
• Muhammetnazar Gurbanow, przewodniczący regionu Garabekewul
• Işanguly Nuryýew, wiceminister do spraw gospodarki gazem i zasobami naturalnymi
• Aşyrnyýaz Pomanow, burmistrz Turkmenbaszy

Ówczesne władze poparły Gurbanguly Berdimuhamedowa , kandydat opozycjonistów (w większości przebywającej na uchodźstwie) Hudaýberdi Orazow nie został dopuszczony.

W wyniku wyborów wybrano Gurbanguly Berdimuhamedowa na prezydenta. Zdobył on oficjalnie 89% głosów przy udziale 95% uprawnionych. Jednak zachodni , niezależni obserwatorzy uznali wybory za sfałszowane^[1].. Został zaprzysiężony na prezydenta 14 lutego 2007 roku. Tydzień później został wybrany na przewodniczącego izby wyższej parlamentu. Był jedynym kandydatem.

Ustrój polityczny

Budynek zgromadzenia narodowego Turkmenistanu w Aszchabadzie

Systemem politycznym w Turkmenistanie jest republika prezydencka z prezydentem będącym zarówno głową państwa jak i szefem rządu . W Turkmenistanie istnieje system jednopartyjny. We wrześniu 2008, Rada Ludowa (niższa izba parlamentu) jednomyślnie uchwaliła rezolucję przyjmującą nową konstytucję. W jej wyniku likwiduje się Radę Ludową i ogłasza utworzenie nowego parlamentu w grudniu 2008. Nowa konstytucja pozwala także na tworzenie nowych partii. Rada Ludowa liczyła do 2500 delegatów, część z nich była wyłaniana w wyborach a część była zapraszana.

Po 69 latach kiedy był częścią Związku Radzieckiego (wliczając 67 lat jako republika) Turkmenistan ogłosił niepodległość 27 grudnia 1991 roku.

Dożywotni prezydent Saparmyrat Nyýazow , były urzędnik Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego , rządził krajem już od 1985, kiedy został sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Turkmeńskiej SRR , do swojej śmierci w 2006 roku. Po rozpadzie Związku Radzieckiego sprawował on władzę absolutną. W dniu 28 grudnia 1999 Nyýazow został ogłoszony przez pierwszy parlament (Mejlis) dożywotnim prezydentem Turkmenistanu. Obecny prezydent Turkmenistanu Gurbanguly Berdimuhammedow , przejął władzę po śmierci Nyýazowa w grudniu 2006.

Była Komunistyczna Partia Turkmeńskiej SSR została przemianowana na Demokratyczną Partię Turkmenistanu i jest jedyną legalnie działającą partię polityczną.

Gospodarka

Bazar producencki w Aszchabadzie

Na połowie nawadnianej powierzchni kraju uprawiana jest bawełna , co sprawia że kraj jest na dziesiątym miejscu na świecie pod względem wielkości produkcji tego gatunku. Posiada także piąte pod względem wielkości zasoby gazu ziemnego i ropy naftowej .

Od 1994 roku budżet Turkmenistanu przeszedł z olbrzymiej nadwyżki do nieznacznego debetu . Spowodowane to było z jednej strony odmową rządu Rosji na eksport turkmeńskiego gazu do krajów z twardą walutą a jednocześnie pogarszającą się sytuacją ekonomiczną krajów powstałych z byłych republik sowieckich , gdzie nastąpił gwałtowny spadek ich produkcji przemysłowej i spadek zapotrzebowania przy jednoczesnym wzroście zadłużenia.

Turkmenistan podchodzi bardzo ostrożnie do reform ekonomicznych, mając nadzieję że dochody z gazu i bawełny będą wystarczające do podtrzymania gospodarki. W 2004 roku, bezrobocie sięgnęło 60%^[2], a liczba ludności żyjącej poniżej granicy ubóstwa w roku poprzednim wynosiła 58%. Cele prywatyzacyjne są niewielkie.

W latach 1998 do 2002, Turkmenistan bardzo cierpiał z powodu dalszego braku odpowiednich instalacji przesyłowych dla eksportu swojego gazu, a z drugiej strony ze względu na wzrastające krótkoterminowe zadłużenie zewnętrzne. Jednak w tym okresie rozpoczął się gwałtowny wzrost cen na gaz i ropę naftową na międzynarodowych rynkach przez co wartość Turkmeńskiego eksportu zwielokrotniła się. Mimo to perspektywy ekonomiczne w najbliższej przyszłości nie są obiecujące, głównie ze względu na powszechną biedę i wzrastający deficyt budżetowy .

Prezydent Niyazov wydał bardzo wiele środków, pochodzących z eksportu, na intensywną odnowę miast, a w szczególności Aszchabadu. Wszechobecna jest korupcja, szczególnie szkodliwa wśród nadzorujących rezerwy walutowe , które zarządzają między innymi pozabudżetowym środkami zdeponowanymi z funduszach zagranicznych rezerw walutowych w Deutsche Bank we Frankfurcie, o czym raportowała w kwietniu 2006 roku pozarządowa organizacja Global Witness z Londynu.

W wyniku dekretu Zgromadzenia Narodowego z dnia 14 sierpnia 2003 roku^[3] elektryczność , gaz ziemny , woda i sól będzie subwencjonowana dla obywateli Turkmenistanu do 2030 roku, jednakże, braki tych dóbr są częste. W dniu 5 września 2006, po groźbie przerwania dostaw, Rosja zgodziła się podnieść cenę turkmeńskiego gazu ziemnego z 65$ USD do 100$ USD za 1000 m³. Odbiorcą 2/3 gazu z Turkmenii jest rosyjski koncern państwowy Gazprom ^[4].

Granice

Turkmenistan graniczy z następującymi państwami:

• Afganistan - 744 km
• Iran - 992 km
• Kazachstan - 379 km
• Uzbekistan - 1621 km.

Łączna długość granic wynosi 3736 km. Turkmenistan posiada dostęp do Morza Kaspijskiego na długości 1768 km.

Widok na gory Kopetdag z równiny Ahalskiej.

Religia

Wierzący to głównie muzułmanie sunniccy (89% - głównie Turkmeni , Uzbecy , Persowie ), istnieje mniejszość prawosławna (9% -głównie Rosjanie ). Oficjalna ideologia państwowa stanowi połączenie tradycyjnego islamu z doktryną polityczną i społeczną byłego prezydenta Saparmyrata Nyýazowa - podstawą wychowania w Turkmenistanie są Koran oraz napisana przez Nyýazowa Ruhnama (Księga ducha).Dane z 2000:

• Islam : 91,8%
• Prawosławie : 2,53%
• Świadkowie Jehowy : 0,11%
• Judaizm : 0,03%
• Protestantyzm : 0,03%^[5]

Podział administracyjny

Turkmenistan podzielony jest na 5 regionów ( wilajetów ):

• wilajet achalski (stolica - Aszchabad )
• wilajet maryjski ( Mary )
• wilajet lebapski ( Turkmenabat )
• wilajet daszoguski ( Daszoguz )
• wilajet bałkański ( Balkanabat )

Zobacz też

• Miasta Turkmenistanu

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalny portal rządowy ( ang. )