Ukiyo-e (
jap.
浮世絵, Ukiyo-e "obrazy przepływającego świata") – rodzaj
malarstwa
i
drzeworytu
japońskiego
funkcjonujący w swej typowej formie od połowy
XVII wieku
do początku ery
Meiji
(1868). Ukiyoe było plastycznym środkiem wyrazu społeczności "przepływającego świata" (ukiyo), powstającym w obrębie dzielnic rozrywki największych miast japońskich
epoki Edo
(1600-1867). Drzeworyt, obok popularnej literatury kibiyoshi i teatru
kabuki
, stanowił jeden z trzech zasadniczych filarów kultury ukiyo.
Historia gatunku
Honjo Shigenaga broni się przed eksplodującym pociskiem. Autor:Utagawa Kuniyoshi.
Kaigetsudo Dohan: "Bijin" (Piękna kobieta)
Technika wykonywania drzeworytu monochromatycznego pojawiła się w Japonii przypuszczalnie w
VIII wieku
za pośrednictwem warsztatów koreańskich i stosowana była przede wszystkim do druku tekstów i wizerunków buddyjskich. Z czasem zaczęto ją stosować także do druku literatury edukacyjnej, popularnej i pornograficznej. Około połowy
XVII wieku
zaadoptowana została do druku pamfletów i reklam teatru kabuki oraz popularnych książek ilustrowanych ukazujących Yoshiwara, dzielnicę rozkoszy w
Edo
(ob.
Tokio
). Były to monochromatyczne publikacje, często ręcznie barwione. Początek gatunku wiąże się z działalnością anonimowego artysty określanego w późniejszej literaturze przedmiotu jako mistrz Kambun, tworzącego około 1660. Termin ukiyoe po raz pierwszy pojawił się dopiero w 1682 w powieści Koshoku ichidai otoko, Doskonały kochanek, której autorem był popularny podówczas pisarz i poeta Ihara Saikaku. Pierwszym autorem właściwego drzeworytu wielobarwnego, tzw. nishikie, był Suzuki Harunobu działający w latach 1765-1770. Złoty wiek ukiyoe przypada w erach Tenmei (1781-1789) i Kansei (1789-1804), kiedy tworzyli m.in. Kiyonaga,
Utamaro
, Eishi i
Sharaku
. Okres schyłkowy (do 1868) zaznaczają dokonania szkoły Toyokuni oraz działalność
Hokusai
i
Hiroshige
. Choć drzeworyty w tej samej technice wykonywane są do dziś, rozwój gatunku zamyka się z upadkiem kultury ukiyo wraz ze schyłkiem
epoki Edo
. Drzeworyty wykonywane w czasach
Meiji
(1868-1912) i późniejsze określane są już nazwą hanga (jap. drzeworyt).
Technika wykonania
Kompletna technika wykonania wysokiej jakości wielobarwnego drzeworytu tzw. nishiki-e (dosł. brokatowy obraz) około 1800:
- artysta wykonuje czarno-biały, konturowy szkic, tzw. shita-gaki (dosł. pod-obraz), zaznaczając słowami lub numerami poszczególne barwy;
- rytownik nakleja szkic na klocek drzeworytniczy, przeciera go i według pozostałych linii wykonuje pierwszą matrycę;
- z pierwszej matrycy wykonywanych jest tyle odbitek (wciąż czarno-białych), ile klocków potrzebnych będzie dla poszczególnych kolorów (nawet po opracowaniu techniki drzeworytu wielobarwnego wybrane kolory nakładano niekiedy ręcznie);
- rytownik nakleja odbitki na klocki i po przetarciu przycina matryce poszczególnych barw;
- stemplarze wykonują główną część drzeworytu, odbijając poszczególne kolory;
- barwiarze i aplikatorzy nakładają ręcznie wybrane barwy i specjalne dekoracje (np. sproszkowaną macicę perłową);
- odbitki rozwieszane są do wysuszenia.
Wysuszone odbitki rozprowadzane były poprzez księgarnie i wędrownych sprzedawców.
Odmiany techniczne
- sumizuri-e: pierwsze drzeworyty ukiyo-e, czarno-białe
- tan-e: 1680-1720, ręcznie kolorowane odbitki
- beni-e: zwane także czerwonymi obrazami (od barwy dominującej), również ręcznie kolorowane
- benizuri-e: przewaga różu
- nishiki-e: tzw. obraz brokatowy (od szczególnej połyskliwości), wykorzystywano do 10 farb drukarskich, odbitkę posypywano proszkiem srebrnym, złotym lub sproszkowaną macicą perłową
- urushi-e: odbitki również połyskujące dzięki zmieszaniu czarnej farby drukarskiej z klejem o lekkim połysku (efekt przypomina lakę)
Funkcjonowanie
Ukiyo-e były relatywnie tanim sposobem tworzenia dużej ilości obrazów i jako takie były przeznaczone głównie dla mieszczaństwa, stanowiąc rodzaj biuletynu dzielnic rozrywki. Ważną grupą odbiorców grafik byli także samuraje, zarówno mieszkający w
Edo
, jak i przybywający tam w pocztach namiestników prowincji - daimyō. Pierwotna tematyka ukiyo-e to pamflety reklamowe i programy mieszczańskiego teatru
kabuki
, wizerunki słynnych z urody mieszkanek dzielnic rozkoszy i sceny z życia tychże dzielnic. Dopiero w początkach
XVIII wieku
popularne stały się pejzaże. Ubocznym, choć ważnym nurtem były drobne przedstawienia fauny i flory. Od początku rozwoju ukiyo-e szczególną popularnością cieszyły się shunga (dosł. 'obrazy wiosenne') czyli książki i grafiki pornograficzne.
Ukiyoe stały się źródłem inspiracji wielu artystów europejskich i amerykańskich.
Główni twórcy
Przykładowe grafiki znajdują się w artykułach poświęconych tym autorom.
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
