Mistrz Księgi Domowej, Chrystus myjący nogi apostołom, 1475

Giotto di Bondone , Chrystus przekonuje Piotra

Umywanie nóg w Kościele anglikańskim podczas nabożeństwa w Wielki Czwartek

Umywanie nóg, obrzęd pokory, mandatum – obrzęd chrześcijański praktykowany w części Kościołów chrześcijańskich. W niektórych wyznaniach zaliczany bywa do sakramentów .

Geneza

Według Nowego Testamentu obrzęd (sakrament) umywania nóg został ustanowiony przez Jezusa Chrystusa przed spożyciem Ostatniej Wieczerzy w Wieczerniku :

Gest ten ma oznaczać postawę pokory, ale przede wszystkim ofiarnej służby i miłości, jaką powinni cechować się uczniowie Jezusa. Praktyka umywania nóg wspomniana jest również w pismach apostolskich ( 1 Tm 5,10).

Umywanie nóg w Kościele katolickim

W Kościele rzymskokatolickim obrzęd umywania nóg (tzw. Mandatum) towarzyszy obecnie liturgii wielkoczwartkowej , kiedy główny celebrans dokonuje symbolicznego mycia nóg zaproszonym na liturgię ubogim.

Umywanie nóg w Kościołach protestanckich

Jakkolwiek większość Kościołów protestanckich uznaje jedynie dwa sakramenty (ustanowienia): chrzest i Wieczerzę Pańską , część z nich praktykuje także obrzęd umywania nóg, któremu zazwyczaj nie przypisuje się rangi sakramentu. Protestancka tradycja umywania nóg sięga czasów przedreformacyjnych. Wiele wspólnot będących protoplastami protestantyzmu uważało, iż w Biblii znajduje się wyraźnie polecenie praktykowania tego obrzędu. Już albigensi dopatrywali się związku umywania nóg z Wieczerzą Pańską, zaś waldensi praktykowali go jeszcze w średniowieczu . Istnieją również dowody, iż wśród husytów toczyły się spory w tej kwestii. Przełom przyniósł wiek szesnasty , wybuch reformacji i ukształtowanie się pierwszych zborów radykalnych protestantów – anabaptystów . Wiele z nich zaakceptowało obrzęd umywania nóg. Na ziemiach polskich ideę tę krzewili bracia polscy . Również część wspólnot mennonickich poparła tę praktykę i stosuje ją do dziś^[1].

Ewangelikalizm, pentakostalizm, adwentyzm

W miarę rozwoju protestantyzmu, umywanie nóg stało się popularne w wielu wspólnotach. Część Kościołów baptystycznych , obecnie określanych mianem pierwotnych baptystów, opowiedziała się za tą praktyką. Obrzęd praktykują też niektórzy ewangeliczni chrześcijanie oraz wiele wspólnot wyrosłych z tradycji ruchu uświęceniowego. Znaczna część Kościołów zielonoświątkowych popiera umywanie nóg (w Polsce m.in. Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa ^[2]). Od początku swego istnienia, ruch zielonoświątkowy przywiązywał dużą wagę do tej praktyki. Znaczna część zielonoświątkowców uznaje umywanie nóg za sakrament^[3]. Również zielonoświątkowcy jednościowi zaliczają umywanie nóg do sakramentów, a niektórzy z nich (głównie Prawdziwy Kościół Jezusa ) uznają go jako konieczny do zbawienia.

Obrzęd umywania nóg jest również zakorzeniony w tradycji adwentystycznej . Pojawił się już wśród millerytów, skąd przeszedł do współczesnego adwentyzmu. Jakkolwiek największy wśród wspólnot adwentystycznych uznających niedzielę za dzień Pański – Chrześcijański Kościół Adwentystów – nie praktykuje obecnie tego obrzędu, istnieją jednak w Stanach Zjednoczonych wspólnoty zachowujące nadal tę tradycję ( Pierwotny Chrześcijański Kościół Adwentystów ). Umywanie nóg jest obchodzone także w Kościele Bożym Dnia Siódmego (14. dnia miesiąca nisan ). Wśród adwentystów dnia siódmego wszystkie wspólnoty, w tym największa – Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – praktykują umywanie nóg. W terminologii adwentystycznej używa się także określenia obrzęd pokory.

Przebieg

Najczęściej umywanie nóg towarzyszy nabożeństwu komunijnemu i poprzedza Wieczerzę Pańską. Przeważnie pastor lub inna wyznaczona osoba odczytuje przed przystąpieniem do obrzędu fragment 13. rozdziału Ewangelii Jana. Werset 14. owego rozdziału („Jeśli tedy Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem nogi wasze, i wy winniście sobie nawzajem umywać nogi.”) uznawany jest przez kościoły przyjmujące sakramentalność obrzędu za słowa ustanowienia tego sakramentu. Zazwyczaj każdy członek zboru umywa nogi innemu członkowi w specjalnie przygotowanych misach, osusza je ręcznikiem, lub prześcieradłem (zależnie od zwyczaju), po czym się zmieniają. W niektórych społecznościach w trakcie obrzędu występuje chór , lub śpiewa zespół uwielbieniowy. Po zakończeniu umywania nóg zbór przechodzi do Wieczerzy Pańskiej.

Ewangelicyzm

W wielu wspólnotach ewangelickich umywanie nóg pojawiło się pod wpływem pietyzmu . Obrzęd praktykowany jest przez niektóre Kościoły luterańskie , anglikańskie i metodystyczne podczas nabożeństwa w Wielki Czwartek . Towarzyszy również ordynacji , podczas której biskup myje nogi ordynowanym.

Umywanie nóg w Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich

W Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich umywanie nóg miało historycznie dwie formy. W 1830 r. Józef Smith polecił misjonarzom Kościoła, aby podczas nawracania ludzi, gdy spotkają się z ich sprzeciwem i odrzuceniem mormonizmu, umyli własne nogi i „strząsnęli z nich proch”. Praktyka ta opierała się na Ewangelii Mateusza 10:14. W połowie lat 30. XIX wieku , prorok Smith wprowadził do Kościoła oddzielny obrzęd umywania nóg, który praktykowany był jako jedna z ceremonii oczyszczenia w świątyniach mormońskich. W późniejszym czasie ceremonia została znacznie rozbudowana i poszerzona o nowe elementy. W obecnej postaci nosi nazwę obrzędu umywania i namaszczenia i jest częścią składową ceremonii obdarowania praktykowanej w świątyniach mormońskich zarówno przez żywych, jak i w imieniu umarłych.

Przypisy