|
liberum veto
liberum veto (łac. wolne nie pozwalam) – zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów biorących udział w obradach sejmu do zerwania ich i unieważnienia podjętych na niej uchwał.
Historia
Zasada ta wzięła się z zasady jednomyślności, a ta z kolei ze związkowego charakteru Rzeczypospolitej, która w istocie rzeczy stanowiła federację ziem. Każdy z posłów był wybrany przez lokalny sejmik i reprezentował jeden okręg. Tym samym brał na siebie odpowiedzialność wobec sejmiku za wszystkie decyzje, jakie zapadną na Sejmie. Natomiast podejmowanie decyzji przez większość wbrew woli mniejszości (choćby tą mniejszością był tylko jeden sejmik) uznawano za łamanie zasady równości ustrojowej. Za zasadą jednomyślności przemawiały istotne względy praktyczne. W dawnej Polsce nie istniał bowiem urzędniczy aparat egzekucji prawa, utrzymywany, przez samo państwo, z pieniędzy podatników. Obowiązujące prawo egzekwowane było przez szlachtę – czy to indywidualnie, czy też zbiorowo. Funkcjonowanie władzy wykonawczej zależało więc od dobrowolnego wsparcia wszystkich obywateli. W takich warunkach próby egzekucji prawa niemającego za sobą powszechnego poparcia musiałyby więc być nieskuteczne, lub – co gorsza – mogłyby prowadzić do wojny domowej.
Zasada liberum veto była też wyrazem przekonania szlachty, że gdyby prawie wszyscy posłowie szlacheccy ulegli korupcji, to zawsze znajdzie się chociażby jeden nieprzekupiony, który sprzeciwi się przyjęciu szkodliwej ustawy. Jej istnienie związane było z trwającym od dziesięcioleci konfliktem pomiędzy majestatem królewskim i wolnością szlachecką (łac. inter maiestatem ac libertatem), przy czym za potencjalnego sprawcę praktyk korupcyjnych uważano króla.
Istniał pewien zamiennik liberum veto - poseł który sprzeciwiał się podejmowanej uchwale, mógł zgłosić sisto activitatem (łac. wstrzymuję czynność), które zatrzymywało proces podjęcia uchwały do czasu osiągnięcia kompromisu akceptowalnego przez wszystkich.
Dość powszechnie, choć niesłusznie, uważa się, że po raz pierwszy zerwał Sejm używając liberum veto poseł trocki Władysław Siciński (klient hetmana wielkiego litewskiego – Janusza Radziwiłła) w 1652. Jednak w rzeczywistości Siciński nie zgodził się jedynie na kontynuowanie obrad sejmu poza prawnie przewidziany czasem 6 tygodni. Dopiero w 1669 w Krakowie zerwania obrad dokonał poseł kijowski Adam Olizar, natomiast w 1688 roku zerwano sejm przed obraniem marszałka, czyli przed formalnym ukonstytuowaniem się sejmu.
Ogółem w XVII-XVIII wieku sejm zerwano 73 razy. Podział posłów zrywających sejm ze względu na pochodzenie wygląda następująco: -
28 posłów z ziem litewskich,
-
24 posłów z ziem Rusi i Ukrainy,
-
12 posłów z ziem Wielkopolski i Mazowsza,
-
9 posłów z Małopolski.
Trzy razy zerwał sejm reprezentant sejmiku wileńskiego, cztery razy upickiego.
W pierwszej połowie XVIII wieku Sejmy zrywano często, natomiast po roku 1764 liberum veto wyszło praktycznie z użycia: zasada jednomyślności nie dotyczyła bowiem sejmów skonfederowanych, posłowie zawiązywali więc konfederację na początku obrad, aby zapobiec ich zerwaniu.
Skonfederowany był też sejm grodzieński w 1793, który zatwierdził II rozbiór Rzeczypospolitej oraz traktaty z Rosją i Prusami na życzenie zaborców.
`Liberum veto` zostało zniesione przez Konstytucję 3 Maja, która wprowadziła zasadę większościową na stałe.
Inne hasła zawierające informacje o "liberum veto":
Sejm grodzieński (1793)
Nieustającej
(na czele której stał
ambasador
rosyjski) oraz
praw kardynalnych
(
wolna elekcja
,
liberum veto
), których gwarantką została Katarzyna II.zredukowanie liczebności wojska polskiego do 15 ...
Złota wolność szlachecka
(
neminem captivabimus nisi iure victum
)
Nihil novi
władza sejmu (Nihil novi nisi commune consensu)
liberum veto
wolna elekcja
viritim
przywilej koszycki
wolność podatkowa[]równość stanu szlacheckiego[5]przekupstwo (
jurgielt
)[] Zobacz też
konfederacja
rokosz
sarmatyzm
Przypisy↑ ...
Stanisław Małachowski
konwokacyjny
1764
, gdzie domagał się dokładniejszego określenia zakresu władzy hetmańskiej i ograniczenia
liberum veto
. W
1774
został marszałkiem
Trybunału Koronnego
, któremu przywrócił dawną sprawność ...
Stanisław Szczęsny Potocki
konfederację targowicką
, której celem było utrzymanie tradycyjnych instytucji i swobód szlacheckich, jak
liberum veto
, jak i przekształcenie Polski w zdecentralizowaną federację magnacką. Konfederacją zarządzał ...
Stanisław August Poniatowski
nienaruszalność granic i ustroju wewnętrznego tego państwa.
26 lutego
uchwalono
prawa kardynalne
(m.in. liberum veto,
wolną elekcję
, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, wyłączne prawo szlachty do ...
Hugo Grocjusz
...
Aleksander Świętochowski
...
Andrzej Maksymilian Fredro
od
1676
, wojski podolski
1677
, senator, poseł i marszałek sejmu (zerwanego przez
liberum veto
W. Sicińskiego
, w
1652
), polski polityk i filozof, fundator klasztoru ...
1991
...
Wojna secesyjna
...
Inne lekcje zawierające informacje o "liberum veto":
121. Rzeczpospolita za panowania Sasów (plansza 8)
Sasi doprowadzili do całkowitego paraliżu władzy państwowej. Wprowadzenie reform było niemożliwe, ponieważ liberum veto stało się powszechne. Za panowania Augusta III był tylko jeden ...
Motyw powrotu w literaturze i filmie (plansza 14)
...
128 Początki panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pierwszy rozbiór Polski (plansza 7)
które były uznane za podstawę ustroju Polski. W prawa kardynalne wliczało się: liberum veto, wolną elekcję, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, prawo wyłączności szlachty do ...
|
