Zagadka Kaspara Hausera – dramat niemiecki w reżyserii
Wernera Herzoga
, wyprodukowany przez
Werner Herzog Filmproduktion
we współpracy z niemiecką telewizją
ZDF
w
1974
roku. Jego oryginalny tytuł brzmi: "Każdy za siebie i Bóg przeciw wszystkim", co jest cytatem zaczerpniętym przez reżysera z filmu brazylijskiego[1]. Nazwa filmu została jednak potem zmieniona na bardziej nośną, choć czołówka pojawiająca się w filmie zawiera niemiecki napis: "JEDER FÜR SICH UND GOTT GEGEN ALLE". Produkcja kosztowała 816 000 marek niemieckich. Film miał swoją premierę
15 listopada
1974
roku w
Monachium
[2].
Fabuła
Film opowiada prawdziwą historię
Kaspara Hausera
(w tej roli
Bruno S.
), 17 letniego znajdy, który pojawił się w
1828
roku na norymberskim rynku. Nie wiedział nic o swoim pochodzeniu, znał jedynie swoje nazwisko, które napisał na kartce papieru. Najpierw trafił pod opiekę wojskowego, potem na przemian: raz znajdował się u miejscowej ludności, raz był więziony w wieży. Stał się ciężarem dla miasta, dlatego urzędnicy postanowili aby występował w cyrku. Spodziewano się, że w taki sposób zarobi na swoje utrzymanie, korzystając z ogromnego zainteresowania jego osobą wśród ludności. Podczas jednego z występów zauważył go dr Daumer (Walter Ladengast, wystąpił m.in. w
Nosferatu wampirze
Herzoga oraz w telewizyjnym filmie
Andrzeja Wajdy
zrealizowanym przy udziale telewizji niemieckiej, zatytułowanym
Piłat i inni
). Podczas pobytu u doktora, Kaspar rozwijał swe zdolności, napisał także autobiografię. Jednak poznanie kultury, religii i nauki spowodowało, że Hauser zaczynał się buntować i zamykać w sobie. Wytwory cywilizacji nie okazały się kluczem do poznania jego tajemnicy. Zaatakowany drugi raz przez nieznanego osobnika (pierwszym napastnikiem był ten sam mężczyzna, co zostawił Kaspara na rynku miejskim – może to sugerować różne filozoficzne powiązania) zmarł na skutek obrażeń głowy. Autopsja wykazała, że przyczyną jego "dziwnego zachowania" była anomalia mózgu.
Produkcja
Scenariusz
Herzog kręci filmy fabularne jak dokumenty i dokumenty jak fabuły. Dlatego scenariusz filmu oparty został na prawdziwych listach Kaspara, jego autobiografii, tekstach pochodzących z ówczesnych gazet oraz medycznych wynikach[3]. Krytyk filmowy Wacław Świeżyński pisał: Reżyser (...), wytrwały poszukiwacz niezwykłych pejzaży duchowych, nie poszedł w filmie tropem plotek, domysłów, zagadki historycznej lub kryminalnej. Zmienił też pewne realia: Norymbergę zastąpiło miasteczko N. (...), Kaspar jest tu znacznie starszy niż jego pierwowzór, a mordercą, czego przecież nie udowodniono, jest ten sam osobnik, który go więził w piwnicy"[4].
Lokacje
Zdjęcia do filmu powstały w okolicach i w miasteczku
Dinkelsbühl
w Niemczech. Wizje Kaspara Hausera zilustrowane zostały zdjęciami nakręconymi m.in. na
Saharze
przy udziale tamtejszej rdzennej ludności tj.
Berberów
[5].
Zdjęcia
Obraz w scenach wizyjnych został poddany laboratoryjnej obróbce, polegającej na wyświetlaniu gotowego filmu na rozpiętym materiale. Całość była ponownie rejestrowana na kamerze ustawionej kilka stóp od ekranu, co dawało efekt migotania światła[6].
Ciekawostki
• Bruno S. tak wczuł się w kreowaną przez siebie postać, iż reżyser przyłapał go pewnego dnia na spaniu w filmowym kostiumie. Było to już po zrealizowaniu filmu. Bruno właściwie grał siebie; następny film Herzoga z jego udziałem Stroszek, zawiera wiele faktów z życia Brunona.
• Późną jesienią po zakończeniu zdjęć do filmu, Herzog wyruszył pieszo z Monachium do
Paryża
. Wędrówka miała być ofiarą złożoną w intencji życia jego przyjaciółki, znawczyni niemieckiego ekspresjonizmu Lotte Eisner. Literackim zapisem tej podróży jest dziennik Vom Gehen im Eis – Drogą po lodzie.
Muzyka
W sekwencji rozpoczynającej film wykorzystano fragmenty
Czarodziejskiego fletu
Mozarta
. Herzog wyznał w jednym z wywiadów, że jechał kiedyś autostradą w nocy i usłyszał fragment opery Mozarta. W tamtej chwili wiedział, że to właśnie ta muzyka musi pojawić się na początku filmu. W filmie usłyszeć można także fragmenty
Kanonu D-dur
Johanna Pachelbela
(scena, gdy na ekranie pojawia się sentencja autorstwa
Georga Büchnera
), w sekwencji poprzedzającej pojawienie się Kaspara w miasteczku N. wykorzystano Requiem na pięć głosów autorstwa
Orlando di Lasso
. Niektóre wizje Hausera zilustrowane zostały utworem
Adagio g-moll
Tomasso Albinoniego
[7].
Recepcja
Zagadka Kaspara Hausera uchodzi za jeden z najważniejszych filmów w dorobku Wernera Herzoga. Amerykański krytyk
Roger Ebert
, umieścił Zagadkę... w swojej książce Great Movies, jako jeden z najlepszych filmów jakie jego zdaniem kiedykolwiek powstały[8]. Film otrzymał tzw. Srebrną Palmę oraz nagrodę
FIPRESCI
na
MFF w Cannes
w
1975
roku. Reżyser
Ingmar Bergman
umieścił Zagadkę Kaspara Hausera na swojej liście najważniejszych filmów jakie kiedykolwiek widział. Bergman mówił: „Gdybym miał wymienić 10 najważniejszych filmów obejrzanych w życiu, znalazłaby się wśród nich Zagadka Kaspara Hausera, film niezwykle mądry, głęboki i piękny”[9].
Analizy
Tadeusz Sobolewski
, polski krytyk filmowy pisze w książce Za duży blask: "Herzog dotyka, jak mówi
Maria Janion
, <<skandalu samej egzystencji>>. Człowieka widzi jako niewinną ofiarę (...) W świetle jego filmów wszyscy jesteśmy obcy, jak Kaspar Hauser, dziki człowiek wychowany w piwnicy (...), tragiczny bohater nieumiejący odnaleźć się ani w kulturze, ani w stanie dzikości. (...) W filmie była zawarta intencja uogólniająca: w każdym z nas jest coś z podrzutka. Uczestnicząc w kulturze, umiejętnie pokrywamy swoją obcość"[10].
Bibliografia
- Tadeusz Sobolewski, "Za duży blask", Kraków, Wydawnictwo Znak,
2004
, .
- Roger Ebert, "The Great Movies II", New York, Broadway Book,
2005
,
Przypisy
- ↑ Cytat za: tekst Tadeusza Sobolewskiego p.t. "Herzog – podróż w nieznane" zamieszczony w książce "Za duży blask"; patrz Bibliografia
- ↑ Dane za: oficjalna strona internetowa Wernera Herzoga
- ↑ Cytaty za: angielska strona Wikipedii
- ↑ Cytat patrz: recenzja Wacława Świeżyńskiego, zamieszczona w "Gazecie wyborczej" dnia 2006-09-19
- ↑ Cytat za: angielska wersja Wikipedii
- ↑ O tym sposobie mówił Herzog w wywiadzie zamieszczonym w polskiej monografii poświęconej jego twórczości, wydanej nakładem Goethe Institut na początku lat 90.
- ↑ Lista utworów muzycznych wykorzystanych w filmie znajduje się na oficjalnej stronie Wernera Herzoga
- ↑ Recenzja filmu jest umieszczona na stronie internetowej Eberta: www.rogerebert.com
- ↑ Informacja zgodnie z polskim portalem filmowym filmweb.pl oraz tekstem Wacława Świeżyńskiego zamieszczonym w "Gazecie Wyborczej" dnia 2006-09-19
- ↑ Cytat za: książka T. Sobolewskiego "Za duży blask"; patrz: Bibliografia
Nie znaleziono szukanej frazy! Poniżej znajduje się fraza najbardziej przypominająca szukaną.
