Węgrzy
Górny rząd, od lewej: Stefan I , Maciej Korwin , Gábor Bethlen , Béla Bartók . Dolny rząd, od lewej: Tivadar Kosztka Csontváry , János Bolyai , Loránd Eötvös , József Eötvös .
Liczebność ogółem	15 mln
Regiony zamieszkania	Węgry : 9 967 921[1]   Stany Zjednoczone : 1 563 081[2]   Rumunia : 1 434 377[3]   Słowacja : 520 528 (2001) Kanada   Kanada : 315 510[4]   Serbia : 293 299[5]   Ukraina : 156 600[6]   Niemcy : 120 000[7]   Wielka Brytania : 80 135   Brazylia : 80 000[8]   Austria : 40 583[9]
Język	węgierski
Religie	katolicyzm , protestantyzm
Pokrewne grupy etniczne	Ugrofinowie

Oddziały Węgrów pod wodzą Arpada przekraczają Karpaty

Węgrzy albo Madziarzy ( węg. l.poj. : magyar, l.mn. : magyarok) – naród liczący w sumie ok. 14,5 mln, w tym na Węgrzech 10,5 mln, pozostałe ok. 4 mln tworzy mniejszości w Rumunii ( Siedmiogród ), Serbii ( Wojwodina ), Słowacji , Słowenii , Ukrainie (rejon Karpat) i Austrii . Jedna z grup mniejszości węgierskojęzycznej zamieszkującej rumuński Siedmiogród zwana jest Szeklerami (węg. l.poj.: Székely, l.mn.: Székelyek). Część badaczy skłania się ku poglądowi, że Szeklerzy są nie Węgrami, lecz potomkami Hunów .

Plemiona węgierskie

Węgrzy należą do grupy ludów ugrofińskich . Wywodzą się one z okolic Uralu i między 3 i 4 tysiącleciem p.n.e. pierwsze ich odłamy rozpoczęły swą wędrówkę na zachód. W czasie wędrówki ludów w V w. n.e. ruszyli także Węgrzy na zachód. Pierwszy etap ich wędrówki zakończył się ok. 750 r. między dolnym biegiem Wołgi a Dunajem , wyparli stamtąd Awarów . Rejon ten zwany był Lavédia (Lavédi był legendarnym księciem Węgier). W połowie IX. wieku w wyniku kolejnej nawały plemion węgierskich, które w swej wędrówce na południe > kaganat ruski < około 830 rozgromili, a następnie pobitych Normanów-Rusów rozproszyli po całym wschodzie^[10]. U Geografa Bawarskiego (r. 845 ) Węgrzy występują pod łacińską nazwą Ungare. Jeszcze do 898 panowali w staroruskim grodzie Halicz ^[11][12];. Do węgierskich wpływów na ziemi halickiej nawiązuje jej herb czarna kawka , łat. corvinus będąca godłem domu Arpadów .^[]

W 894 roku Bizancjum zawarło porozumienie z węgierskimi wodzami – Kurszánem i Arpadem – skierowane przeciwko Bułgarii . W efekcie syn Arpada, Levente, dowodzący Chabarami (Kabarami; według tradycji były to trzy zbuntowane plemiona chazarskie , które przyłączyły się do Węgrów opuszczających Chazarię ), zaatakował Bułgarię. Sam Arpad, w przymierzu z Państwem Wielkomorawskim , zaatakował Panonię, należącą do Franków Wschodnich . Po zajęciu Panonii w 900 roku Węgrzy osiedlili się na tym terenie wśród Słowian panońskich od których przejęli liczne toponimy (i ogólnie liczne importy językowe). Arpad i jego synowie zajęli oba brzegi Dunaju między wyspami Csepek i Mohácsi , na co wskazują pochodzące od ich imion nazwy własne^[13]. Na swoją siedzibę wybrał okolice ruin rzymskiego miasta Sopianae (Pécs), gdzie pamiątką jego pobytu jest zachowana w nazwie wsi Arpad^[13]. Jego letni obóz znajdował się na wyspie Csepel.

Nie wszystkie plemiona węgierskie wywędrowały tak daleko na zachód, były też grupy Madziarów, na które jeszcze w 1236 natrafił dominikański mnich Julianus na terenach między Uralem i Wołgą. W roku 950 cesarz bizantyjski Konstantyn VII nazywa tereny zamieszkane przez Węgrów Etelköz ("Międzyrzecze"), zaś samych Węgrów celnie "Turkami". Dokładne geograficzne położenie siedzib Węgrów w owym czasie, nie jest dziś znane. W IX i X wieku Węgrzy podejmowali wielokroć łupieżcze wyprawy na północ, na tereny państwa wielkomorawskiego (podbijając je), na zachód aż po Paryż , Akwizgran i południe Tarent w Italii.

Etymologia

Magyar

Określenie magyar (wcześniej megyeri) pojawiło się w IX i X wieku w źródłach islamskich . Jest to prawdopodobnie mixtum compositum (zlepek słowny różnych wyrazów) z magy i er(i) (oba określenia: magy, wymawiane modź, i er(i) znaczą człowiek, mężczyzna, płeć). Początkowo było ono nazwą jednego z siedmiu koczowniczych plemion: Meder (Megyer), Tarján, Jenő, Kér, Keszih, Kürt-Gyarmat i Nyék. W końcu X w. plemieniu Magyarów (pod wodzą Arpada ) udało się zjednoczyć pozostałe sześć pod swoim przewodnictwem.

Inne nazwy

Zdobywcy państwa wielkomorawskiego nazywani byli w ówczesnych źródłach Ungari albo Ougri (i nie Madziarzy). Frankijscy kronikarze używali łacińskiego określenia (H)ungarus. Obcojęzyczne określenia (H)ungarus, (H)ungarn, słowackie Uhri (dawniej również czeskie), współczesne czeskie Uhři (na co dzień formą podstawową, popularniejszą w czeskim jest jednak Maďaři, ale w stosunku do Węgier historycznych używa się określenia Uhersko lub Uherské království), rosyjskie Венгры/Vengry, polskie Węgrzy, angielskie Hungarian, francuskie Hongrois, niemieckie Ungarn, ukraińskie Угорці/Ugorcy lub Угрі/Ugry, litewskie Vengrai itd. pochodzą od og(ъ)r - (forma cerkiewna ągri) słowiańskiego słowa z bułgarsko-tureckim korzeniem onogur (on = dziesięć + ogur = plemię), które prawdopodobnie pochodzi z V w., kiedy to Magyaren ściśle związani byli ze zlepkiem plemion Hunów i Protobułgarów , zwanym państwem Onogurów . Słowianie derywat "onogur" przenieśli na Madziarów i wymawiali z początkowym przydechowym w-^[14] jako W-ągri, stąd dzisiejsze Węgrzy/Węgier (dawniej również Węgrzyn, obecnie zarezerwowane dla wina z Węgier, ale również i w innych formach patrz; osady, prawdopodobnie jenieckie, ale być może wolnego osadnictwa Węgrzce , Węgrzce Wielkie etc.^[15]) jednocześnie równolegle używamy w języku polskim formy Madziar, madziarski (a także pochodzące z tego samego rdzenia magierka)^[16]. Na polską nazwę nieco światła rzuca również to, iż w średniowieczu, zapisywano ten etnonim, np. w Geografie Bawarskim , jako Vngare (za pomocą łacińskiej półsamogłoski V , odczytywanej jako samogłoska U lub spółgłoska V, osobna litera U pojawi się w łacinie w XVI w., razem z J ). Inne odczytanie doprowadziło np. autora Kroniki wielkopolskiej do powiązanie Vngari z rzeką Wkrą (Vkra, Vcri) i absurdalnej tezy o pochodzeniu Węgrów z Pomorza ^[17]. Początkowa litera H- w łacińskim Hungarus (i pochodny określeniach) pochodzi również z asocjacji Magyarów z Hunami (Hunni). Jeszcze cesarz Franciszek Józef I nazywał się królem Hungarów^[].

Węgierska szabla jako detal zdobniczy na posągu Światowda ze Zbrucza .

Zobacz też

• Mniejszość węgierska na Słowacji
• Historia Węgier
• Węgry
• Polak, Węgier, dwa bratanki, i do szabli, i do szklanki
• Znani Węgrzy

Przypisy