Drewniany wachlarz z Azji
Diego Velázquez, Dama z wachlarzem
jedwabny wachlarz tai chi
Punkah
- sterowany komputerowo wachlarz z pawich piór w Jumeirah Beach Residence (
Indie
)
Wachlarz - płaski, lekki, zdobiony przedmiot, rozkładany półkoliście, który służy do wachlowania. Poruszany wahadłowo, wymusza ruch powietrza przez co daje uczucie chlodzenia. Wachlarze wykonywane są m.in. z drewna,
kości słoniowej
,
pergaminu
,
jedwabiu
lub piór. Podczas gdy w
Europie
używany był prawie wyłącznie przez kobiety, a dzisiaj praktycznie wyszedł z użycia, w Azji jest nadal przedmiotem codziennego użytku dla obu plci.
Historia
Najwcześniejsze przedstawienia wachlarza pochodzą ze starożytnego Egiptu. Nie są to jednak wachlarze "ręczne", a raczej wielkie pęki liści palmowych lub pióropusze z piór na dlugich trzonkach, które poruszane przez służbę chłodziły dostojnika lub władcę. Od wieku XVI wachlarze dokumentowane są w Europie. W książkach na temat strojów oraz portretach z tego okresu spotykane są pochodzące najczęściej z Włoch sztywne choragiewki na trzonku, jako specjalna wenecka forma wachlarza. Od początku też powierzchnia wachlarza prowokowała do dekoracji i zdobień. Poszczególne segmenty wachlarzy składanych były misternie malowane w motywy mitologiczne, sceny biblijne, pasterskie lub marynistyczne albo motywy chińskie. U schyłku wieku
XVIII
modne były sceny z aktualnych wydarzeń takich jak rocznica wybuchu Wezuwiusza, lot braci Montgolfiere czy rewolucja francuska.
Wachlarz nie był i nie jest wyłącznie przedmiotem użytkowym. Używany w
Europie
, należał wprawdzie do akcesoriów mody, ale mówił też o statusie społecznym, był pomocny w zachowaniach towarzyskich. W Japonii, w tradycyjnym tańcu, jest do tej pory rekwizytem, który służy przedłużeniu ramienia dla wzmocnienia ekspresji gestów tancerzy. Wszędzie pomocny jest też do zakrywania twarzy w sensie dosłownym.[1]
Historia wachlarza w Japonii
W parnych miesiącach letnich w południowej i środkowej Japonii, wachlarz jest przedmiotem prawie niezbędnym dla ochłody odpędzania insektów czy rozniecania ognia. Jest też środkiem wyrazu w tańcu.
W VI wieku, poprzez
Koreę
wraz z przyjęciem
Buddyzmu
, oraz przez wysoko rozwiniętą kulturę cesarskich
Chin
, do
Japonii
trafiły wachlarze chińskie. Glównie był to popularny w czasach zachodniej dynastii Han wachlarz lisciasty zwany uchiwa oraz wachlarz-pióropusz z piór bażanta, które to formy znaleźć można na ściennych malowidłach grobowych z VI wieku. Te chińskie formy wachlarza używane były głównie przez rodzinę cesarską i wysokich kapłanów jako znak ich godności. Prosty lud używał wachlarzy plecionych z listowia.
Przypuszczalnie na początku ery Heian (794-1185) japońscy rzemieślnicy wynaleźli wachlarz składany ōgi albo sensu. Najstarszy typ takiego wachlarza zbudowany jest z wąskich klinowatych płytek drewna cyprysu, które w swej szerszej części sa zszyte. Takie cyprysowe skomplikowane w budowie wachlarze hi-ōgi stanowiły najczęściej charakterystyczne accessoirs dam dworu. Wykonane z kości słoniowej lub szyldkretu, trafiały później jako kosztowne przedmioty zbytku na zachod.
Wachlarz z papieru (kami-ōgi) - powstał w IX wieku. Wąskie drewniane "szprychy" tworzą w nim stelaż dla wycinka koła z papieru. Ta wynaleziona w Japonii forma wachlarza była popularna na całym świecie.
Wytwarzanie
Od ery Heian (IX-XIIw) wytwórcy wachlarzy mieli swoje stowarzyszenie zawodowe (Nakama). Żyli zawsze w pobliżu dworu cesarskiego Heian-kyō oraz Kyōto i czcili swoje bóstwa. W erze Edo (1603-1867) wytwarzanie wachlarzy było rzemiosłem mieszczaństwa, a powstałe wówczas sklepy z wachlarzami (ōgi-ya) oferowały zarówno ich części jak i gotowe wyroby.
Język wachlarza
W
XVIII wieku
rozwinął się tzw. "sekretny język wachlarza", którym ówczesne damy mogły kokietować i uwodzić innych mężczyzn na oczach nieświadomego małżonka. W
1774
królowa
Szwecji
Luiza Mirck powołała do życia Zakon Wachlarza, w którym to damy dworu mogły poznawać tajniki owej "niewieściej broni". Odpowiednie ustawienie wachlarza wyrażało zamiary, uczucia i stan ducha.
Przykładowo: wachlarz przyłożony do ust - "nie kokietuj tamtej"
Pod koniec XVIII wieku pojawił się "konwersacyjny" typ wachlarza. Dzięki odsłanianiu ukrytych w malunku odpowiednich układów cyfr można było tworzyć dialogi.
Ciekawostki
Dyktator mody
Karl Lagerfeld
zrobił z wachlarza swój znak rozpoznawczy i nieodłączny element stroju.
Bibliografia
Sławomir Kosieliński. Spojrzenie zza wachlarza. „Wiedza i Życie”. 1 (1997). Warszawa: Prószyński Media.
ISSN
0137-8929
.
Linki zewnętrzne
Przypisy
