United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
Flaga Wielkiej Brytanii Herb Wielkiej Brytanii Flaga Wielkiej Brytanii Herb Wielkiej Brytanii
Dewiza : ( fr. ) Dieu et mon droit (Bóg i moje prawo)
Hymn : God save the Queen [1] (Boże chroń królową)
Położenie Wielkiej Brytanii
Język urzędowy	angielski [2]
Język używany	angielski , kornijski , walijski , irlandzki , gaelicki szkocki i scots
Stolica	Londyn
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Głowa państwa	królowa Elżbieta II
Następca tronu	książę Karol
Szef rządu	premier David Cameron
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	77. na świecie 244 820 km² 1,3%
Liczba ludności  (2008)  • całkowita   •  gęstość zaludnienia	22. na świecie 61 383 200[3]▲ 250,7 osób/km²
PKB (2008)  • całkowite   • na osobę	2787 mld. USD [4]▲ 45 681 USD ▲
PKB ( PPP ) (2008)  • całkowite   • na osobę	2331 mld. USD ▲ 36 571 USD ▲
Jednostka monetarna	funt szterling (£, GBP)
Utworzenie	Akt Unii 1 stycznia 1800
Religia dominująca	anglikanizm
Strefa czasowa	UTC 0 – zima UTC+1 – lato
Kod ISO 3166	GB
Domena internetowa	.uk i .gb
Kod samochodowy	GB
Kod telefoniczny	+44
Mapa Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania ( ang. United Kingdom^[5]), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (ang. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej . W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia , Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania , Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia . Guernsey , Jersey i Wyspa Man , posiadają odrębny status dependencji Korony brytyjskiej i nie wchodzą w skład Zjednoczonego Królestwa.

Terytoriami zależnymi Wielkiej Brytanii są: Akrotiri , Anguilla , Bermudy , Brytyjskie Terytorium Antarktyczne , Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego , Brytyjskie Wyspy Dziewicze , Dhekelia , Kajmany , Falklandy , Georgia Południowa i Sandwich Południowy , Gibraltar , Montserrat , Pitcairn , Św. Helena , Turks i Caicos .

Wielka Brytania jest członkiem-założycielem Wspólnoty Narodów zrzeszającej byłe kolonie, dominia i inne posiadłości brytyjskie, wchodzi także w skład G8 . Jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ posiadającym prawo veta.

Wielka Brytania to jedno z głównych mocarstw obecnych czasów. Jej siły zbrojne stacjonują w 80 krajach świata (największe stałe garnizony są w Niemczech, na Cyprze, na Falklandach, w Gibraltarze i w Kanadzie). Wielka Brytania posiada również ok. 200 głowic atomowych . Kraj ten jest również zaliczany do najbardziej wpływowych w Unii Europejskiej .

Ustrój polityczny

Królowa Wielkiej Brytanii Elżbieta II

Westminster i Big Ben

Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną z rządem odpowiedzialnym przed parlamentem. Stolicą państwa jest Londyn . Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa Elżbieta II , która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953 . Dzisiaj jej funkcje są głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w rękach premiera.

Wielka Brytania jest bardzo scentralizowanym państwem, w którym Parlament Westminsterski zajmuje się większością spraw politycznych. W ostatnich latach jednak każdy z krajów, wchodzących w skład Wielkiej Brytanii poza Anglią , otrzymał własne organy rządowe, zajmujące się sprawami lokalnymi.

System prawny

Sąd Królewski

System prawny Wielkiej Brytanii dzieli się na prawo ustawowe (statutowe) oraz prawo precedensowe (case lub common law). Pierwsze z nich składa się z aktów prawa stanowionego (ustaw, aktów wykonawczych). Z kolei prawo precedensowe stanowią wyroki sądowe wydane w dotychczasowych sprawach sądowych. Ponadto,w Wielkiej Brytanii brak jest konstytucji w sensie formalnym, tj. aktu prawnego uchwalanego przy zachowaniu nadzwyczajnej procedury legislacyjnej jak i wymagającego do swej zmiany kwalifikowanej większości głosów^[6].

Podział administracyjny

Wielka Brytania składa się z czterech części składowych (constituent part)^[7][8]. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą:

Jednostki te z kolei dzielą się na własne jednostki administracyjne:

•   Anglia : 9 regionów, 46 hrabstw (w tym 7 hrabstw metropolitalnych)
•   Szkocja : 12 regionów, 32 jednostki administracyjne (zwane hrabstwami )
•   Walia : 3 miasta, 9 hrabstw, 10 hrabstw miejskich
•   Irlandia Północna : 26 dystryktów

Podział administracyjny Wielkiej Brytanii

Wyspa Man i Wyspy Normandzkie nie są częściami Wielkiej Brytanii, lecz stanowią dependencje Korony brytyjskiej , których polityką zagraniczną kieruje Londyn .

Wielka Brytania posiada także szereg terytoriów zależnych w wielu rejonach globu.

Regulacje samorządu terytorialnego Wlk. Brytanii w aktach normatywnych. Status prawny organów administracji lokalnej w Wielkiej Brytanii nie jest zagwarantowany w konstytucji. Jest tak dlatego, że kraj ten nie posiada konstytucji. Obowiązuje doktryna zwierzchnictwa Parlamentu. Powoduje to, że najwyższą rangę mają ustawy i to one określają rolę samorządu terytorialnego w społeczeństwie. W rzeczywistości wygląda to tak, że rząd brytyjski ma swobodę w kształtowaniu struktury i funkcjonowania organów administracji lokalnej. Obecna, nowoczesna struktura samorządu terytorialnego została zapoczątkowana przez szereg ustaw. Pierwszą była ustawa Poor Law Amendment Act z 1834 r. Zreorganizowała ona administrację opieki nad ubogimi, która obok policji była wówczas najważniejszą funkcją samorządową. Kolejna ustawa The Municipal Corporations Act z 1835 r. stanowiła, że władza w poszczególnych regionach miała należeć do pochodzącej z wyborów rady. W latach 1888-1894 wprowadzono jeszcze kilka bardzo ważnych ustaw, które miały na celu zdemokratyzowanie wyborów do rad. Dzięki temu można było do nich należeć z wyboru a nie poprzez kupno mandatu. W 1894 r. uchwalono ustawę The Local Government Act, która podzieliła hrabstwa na dystrykty miejskie i wiejskie. W późniejszym okresie zaczęły pojawiać się kolejne akty o nazwie Local Government Act, które usprawniały działanie organów administracji lokalnej.

Partie polityczne

Brytyjska scena polityczna jest zdominowana przez dwa ugrupowania polityczne: Partię Konserwatywną i Partię Pracy .

Demografia

Populacja

Według spisu powszechnego z 2001 liczba ludności Wielkiej Brytanii wynosiła 58 789 194 osoby, zaś w połowie 2008 – 61 383 200^[3], z czego ok. 7,5 mln to mieszkańcy stolicy państwa^[9]. Umiejętność pisania i czytania posiada 99% ludności. Obowiązek edukacji dotyczy dzieci w wieku od 5 do 16 lat. Według danych OECD jednym z największych problemów społecznych są znacznie częstsze niż w innych krajach rozwiniętych tzw. ryzykowne zachowania nastolatków: nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, częste ciąże nieletnich. W latach 2005-2006 ok. 33% Brytyjczyków w wieku 13-15 lat upiło się przynajmniej dwa razy (w porównaniu do 12% Amerykanów i 14% Francuzów w tym wieku), natomiast w 2005 na 1000 brytyjskich nastolatek statystycznie 23,4 zostało matkami^[10].

Migracje

Współcześni Brytyjczycy wywodzą się przede wszystkim z różnych ludów, które osiedliły się w Wielkiej Brytanii przed XII wiekiem – Celtów , Rzymian , Anglosasów i Normanów . W Wielkiej Brytanii mieszkają także liczne grupy stosunkowo niedawnych imigrantów z Afryki , Azji i Europy Wschodniej.

Od II wojny światowej Wielka Brytania przyjęła spore migracje ludności z Europy, Afryki oraz Południowej Azji. Szczególnie duży napływ imigrantów miał miejsce w latach 1960 – 1973, oraz w latach 80. W 2001 roku 13,1% populacji stanowiły osoby pochodzące spoza Wielkiej Brytanii, co wskazuje na najwyższy wskaźnik imigracji w Europie. W niektórych miastach Wielkiej Brytanii procent mniejszości narodowych jest bardzo wysoki, niemalże zbliżony do połowy ludności danego miasta i tak min. w Leicester stanowi 41,7%, w Londynie 40,1%, w Birmingham 34,4%. W maju 2004 roku, kiedy nastąpiło rozszerzenie Unii Europejskiej odnotowano rekordową liczbę imigracji z krajów Europy centralnej i wschodniej, około pół miliona ludności. „Daily Telegraph" oszacował, że w latach 2004 – 2007 do Wielkiej Brytanii przybyło około miliona nowych imigrantów zwiększając liczbę obcokrajowców z 5,2 do 6,3 miliona. 2/3 spośród nowych imigrantów stanowili Polacy, stając się tym samym trzecią największą po Hindusach i Irlandczykach mniejszością narodową w Wielkiej Brytanii^[11]. Współcześnie dorasta trzecie pokolenie przybyłych po II wojnie światowej imigrantów. Nieznana jest natomiast rzeczywista liczba mniejszości etnicznych żyjących w Wielkiej Brytanii. 6,3 miliona obcokrajowców w 2007 roku to osoby urodzone poza granicami kraju. Liczba ta się okaże większa, jeśli wziąć pod uwagę urodzone na terenie Wielkiej Brytanii dzieci i wnuki imigrantów, którzy napłynęli kilkadziesiąt lat temu. W 2008 roku 35,6% wszystkich urodzonych w Wielkiej Brytanii dzieci było dziećmi mniejszości etnicznych, które formalnie są wliczane do narodu brytyjskiego^[12]. Szacuje się, że w 2008 roku 82,4% mieszkańców Wielkiej Brytanii było pochodzenia europejskiego (Anglikami, Szkotami, Walijczykami, Irlandczykami i napływową ludnością europejską z kontynentu), 6,2% pochodziło z Azji Południowej (głównie z Indii, Pakistanu i Bangladeszu), 3,5% było rasy czarnej (głównie z Afryki i Karaibów), 1,1% z Azji Wschodniej, a 1,6% to pozostali. Wielka Brytania posiada również wysoki wskaźnik emigracji, w 2006 roku zanotowano, że przynajmniej 5,5 mln osób urodzonych w Wielkiej Brytanii mieszka za granicą, a kolejne pół miliona, mieszka i pracuje tam tymczasowo.

Religie

Katedra w Canterbury

Katedra w Yorku

Katedra św. Pawła w Londynie

Baitul Futuh Meczet. Największy meczet w Europie Zachodniej^[13].

Wg spisu powszechnego z 2001 roku, 71,6% mieszkańców Wielkiej Brytanii określiło swą przynależność religijną do chrześcijaństwa , przy czym nie uwzględniono rozróżnienia na odłamy i Kościoły. Około 6% utożsamiało się z inną niż chrześcijaństwo religią: 2,7% z islamem , 1,0% z hinduizmem , 0,7% z Jedi , 0,6% z sikhizmem , 0,5% z judaizmem , 0,3% z buddyzmem i 0,3% z pozostałymi religiami, sektami i denominacjami. Około 7% nie chciało lub nie potrafiło podać swej przynależności religijnej, a 15,5% określiło się jako ateiści , agnostycy lub bezwyznaniowcy^[14]. Dane te jednak nie oddają rzeczywistej sytuacji wyznaniowej w Wielkiej Brytanii. Przynależność do określonego Kościoła czy związku wyznaniowego w Wielkiej Brytanii jest uwarunkowana w większym stopniu tradycją i rozwiązaniami prawno-administracyjnymi (zwłaszcza w przypadku uprzywilejowanych wspólnot protestanckich), w mniejszym stopniu oznacza natomiast podzielanie doktryn i teologii tych wspólnot. Przykładowo większość badań społecznych^[] pokazuje, że Brytyjczycy na ogół są narodem silnie zsekularyzowanym . Dane o rzeczywistej przynależności religijnej wśród Brytyjczyków różnią się między sobą w zależności od ośrodków badawczych, doboru próby, sposobu definiowania religii, pytań badawczych i sposobu realizowania badań. Przykładowo wg British Social Attitudes w 2006 roku jedynie 31% badanych Brytyjczyków zdeklarowało czynną przynależność religijną (spadek z 74% w 1964 roku). Natomiast aż 38% zdeklarowało brak przynależności do religii (wzrost z 3% w 1964 roku)^[14]. Wiarę w Boga osobowego wg różnych badań na przestrzeni 2003 – 2008 roku deklarowało od 35 do 60% dorosłych Brytyjczyków. Wśród nastolatków wiara w Boga była najniższa i w niektórych regionach (np. w Kornwalii ) spadała do 22%. Wg sondażu społecznego Eurobarometr na zlecenie Komisji Europejskiej jedynie 38% Brytyjczyków potwierdziło wiarę w Boga osobowego, dalsze 40% przyznało, że dopuszcza możliwość istnienia nieokreślonej siły wyższej, a 20% zdeklarowało ateizm lub brak wiary. Pozostałe 2% nie chciało lub nie potrafiło się określić. Brytyjska agencja pomocy i rozwoju Tearfund w 2007 roku opublikował dane, że zaledwie 10% Brytyjczyków uczestniczy w nabożeństwach co najmniej raz w tygodniu, a 59% nigdy lub prawie nigdy nie odwiedza kościołów. Były to jednak dane zebrane z deklaracji, podczas gdy w rzeczywistości uczestnictwo w niedzielnych nabożeństwach okazało się niższe. O ile w 1979 roku 12% Brytyjczyków odwiedzało kościoły, to w 1999 roku już tylko 7,5%. Tearfund oszacował, że do 2007 roku systematyczne uczestnictwo w niedzielnych nabożeństwach spaść mogło do 6%^[14]. Wiele świątyń, które utraciło funkcje sakralne, lub Kościoły nie stać na ich utrzymanie, są odsprzedawane państwu, instytucjom publicznym lub prywatnym przedsiębiorcom, a następnie przerabiane na sale konferencyjne, galerie, hotele, dyskoteki lub prywatne posesje^[15][16]. Bardzo istotny jest również systematyczny spadek chrztów, konfirmacji w wieku nastoletnim i małżeństw sakramentalnych. Wielka Brytania formalnie jest państwem wyznaniowym , w którym wywodzące się z anglikanizmu Kościoły Anglii oraz z prezbiterianizmu Kościół Szkocji są Kościołami państwowymi . Biskupi mają zagwarantowane miejsca w Izbie Lordów w parlamencie brytyjskim, a monarcha będący głową państwa jest jednocześnie głową Kościoła anglikańskiego.

Dane z 2000:

• Protestantyzm : 52,38%
  • Anglikanizm : 43,3%
  • Kalwinizm : 3%
  • Metodyzm : 1,87%
  • Baptyzm : 1,04%
  • Zielonoświątkowcy : 0,93%
• Ateizm : 30%
• Katolicyzm : 9,69%
• Islam : 2%
• Hinduizm : 0,84%
• Sikhizm : 0,68%
• Prawosławie : 0,63%
• Judaizm : 0,52%
• Świadkowie Jehowy : 0,37%
• Mormoni : 0,31%^[17]

Język

Głównym językiem jest angielski , choć w użyciu są także walijski , irlandzki i języki szkockie . Imigranci posługują się także swoimi językami, np. pendżabskim , bengalskim , czy urdu ^[18].

Nazwa państwa w językach używanych w Wielkiej Brytanii:

• angielski : United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
• walijski : Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon
• gaelic : An Rìoghachd Aonaichte na Breatainn Mhòr agus Eirinn mu Thuath
• irlandzki : Riocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann
• scots : Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Ireland
• kornijski : An Rywvaneth Unys a Vreten Veur hag Iwerdhon Glédh.

Geografia

Mapa topograficzna Wielkiej Brytanii

Kraina Jezior

Ujście Severn

Tay w Perth

Generalnie góry i wzgórza są w zachodniej części wyspy i opadają łagodnie na wschód, przy czym wysokość wzniesień na ogół rośnie w kierunku północnym. U wybrzeży Wielkiej Brytanii występują pływy morskie , do 15 m w estuarium Severn, co jest drugą najwyższą wielkością w świecie po Zatoce Fundy . Istnienie pływów powoduje, że rzeki uchodzą estuariami .

W Anglii najdłuższe i największe rzeki to Severn (354 km) i Tamiza (346 km) . Największymi miastami są Londyn (7,56 mln osób), Birmingham (1,02 mln), Manchester , Sheffield , Liverpool , Leeds , Bristol oraz Newcastle upon Tyne . Podmorski tunel niedaleko Dover łączy Wielką Brytanię z Francją .

Walia jest krajem górzystym, a jej najwyższy szczyt to Snowdon (1085 m n.p.m. ). Na północ od głównego lądu leży wyspa Anglesey . Największym miastem i stolicą jest Cardiff , znajdujące się w południowej Walii.

Szkocja pod względem geograficznym jest krajem bardzo zróżnicowanym, z wyżynami na południu, wąskim pasem nizin między Edynburgiem a Glasgow oraz górami na północy i zachodzie, gdzie znajduje się najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii – Ben Nevis (1343 m n.p.m.). Płynie tu Tay – największą rzeką Wielkiej Brytanii biorąc pod uwagę przepływ przy ujściu. W Szkocji można spotkać wiele zatok, fiordów i jezior. U północnych wybrzeży rozsianych jest wiele wysp takich jak Hebrydy , Orkady czy Szetlandy . Główne miasta to Edynburg , Glasgow i Aberdeen .

Irlandia Północna , obejmująca północno-wschodnią część wyspy Irlandia, jest krajem pagórkowatym. Główne miasta to Belfast i Derry .

Największe miasta

Historia

Starożytność

Plac Wiktorii w Birmingham

Panorama Glasgow

Liverpool

Ratusz w Leeds

Katedra w Sheffield

W starożytności obszar dzisiejszej Wielkiej Brytanii zaczął być zasiedlany przez plemiona celtyckie . Prawdopodobnie przybyli oni z centralnej lub wschodniej Europy. Celtowie znali metody obróbki żelaza, dzięki czemu posiadali lepszą broń niż dotychczasowi mieszkańcy wyspy (którzy dalej stosowali brąz). Przypuszcza się, że napór Celtów spowodował ich migracje na tereny stanowiące dzisiaj Walię , Szkocję i Irlandię . Celtowie ciągle napływali do Brytanii przez kolejne 700 lat. Celtowie zajmują szczególne miejsce w historii Brytanii, gdyż to z nich właśnie wywodzi się duża liczba ludzi zamieszkujących obecnie Szkocję , Kornwalię , Walię i Irlandię . Ich kultura oraz język zostały przyjęte przez ówczesnych mieszkańców wyspy.

W 55 roku p.n.e. Brytanię odwiedził Juliusz Cezar i to co zobaczył opisał w swoim dziele O wojnie galijskiej.

Przyczyną inwazji Rzymian na Brytanię była pomoc, której mieszkający tam Celtowie udzielali Celtom z Galii . dostarczali oni im żywność, i udzielali schronienia na wyspie. Rzymianie chcieli powstrzymać te praktyki oraz przejąć kontrolę nad tamtejszą produkcją żywności. W trakcie dwóch pierwszych prób inwazji na Brytanię, dokonanych przez Cezara w 55 i 54 roku p.n.e., nie zdobyto żadnych terytoriów. Właściwy podbój Brytanii przez Rzymian rozpoczął się w roku 43. Dzięki przewadze wojskowej oraz walkom jakie toczyli między sobą Celtowie, nie był on trudny. Największym aktem oporu było powstanie Celtów pod przywództwem Boudiki około roku 60, lecz i to zostało stłumione. Rzymianie nie zdołali tylko podbić Kaledonii , czyli dzisiejszej Szkocji, mimo całego wieku starań. Ostatecznie na granicy pomiędzy Kaledonią a terenami przez nich zajętymi zbudowano fortyfikacje. W latach 121-129 powstał Mur Hadriana , a w roku 142 Mur Antoninusa .

Od około roku 367 wzmogły się ataki Celtów z Kaledonii. Wojsko rzymskie miało coraz większe kłopoty z ich odpieraniem. Było to odbiciem sytuacji na kontynencie, która wieszczyła początek końca panowania Rzymian w Brytanii. W 409 roku wycofano ostatnich żołnierzy rzymskich z Brytanii, a zromanizowanych Celtów pozostawiono samym sobie w obliczu najazdów.

Widocznymi śladami pobytu Rzymian w Brytanii są zbudowane przez nich drogi. Używano ich jeszcze długo po odejściu Rzymian. W tym okresie powstało także wiele miast. Niektóre z nich były początkowo obozami wojskowymi (po łacinie castra). Pochodne tego wyrazu można odnaleźć w nazwach miast takich jak Lancaster , Winchester , Leicester , Gloucester .

Średniowiecze do XI w.

W VI w. Anglia została podbita przez plemiona anglosaskie , które z czasem stworzyły system państw, zwany heptarchią , na który składało się 7 głównych królestw walczących o hegemonię. Pod koniec tego samego wieku rozpoczęła się chrystianizacja tych ziem. W IX w. największe znaczenie uzyskał Wessex . W tych czasach rozpoczęły się najazdy Normanów na Wyspy Brytyjskie , którzy podbili znaczną część Anglii, tworząc na tych obszarach tzw. Danelaw .

Średniowiecze od XI w.

W XI w. Normanowie z francuskiej Normandii podjęli udaną inwazję na Anglię, a jej królem został w 1066 ich dowódca Wilhelm I Zdobywca . Po wygaśnięciu dynastii normandzkiej ( 1135 ) na tronie Anglii zasiedli w 1154 Plantageneci . W XI - XIII w. dokonał się podbój Walii , a rozpoczął Irlandii i Szkocji. W 1337 Edward III wysunął roszczenia do dziedzictwa tronu francuskiego po Kapetyngach , co doprowadziło do wybuchu wojny stuletniej w latach 1337 - 1453 . W 1399 na tronie Anglii zasiedli Lancasterowie . W 1455 wybuchły walki o tron między Lancasterami a Yorkami (tzw. wojna Dwóch Róż ), które zakończyły się w 1485 objęciem tronu przez Henryka VII z dynastii Tudorów .

XVI-XVII wiek

W 1534 Henryk VIII uniezależnił Kościół Angielski od Stolicy Apostolskiej , ogłaszając się jego głową, a przez to tworząc nowe wyznanie religii chrześcijańskiej – anglikanizm . Pokonanie w 1588 hiszpańskiej Wielkiej Armady wzmocniło pozycję polityczną Anglii i stworzyło podstawy jej morskiej potęgi. Po wygaśnięciu Tudorów w 1603 władze przejęli szkoccy Stuartowie , łącząc oba państwa unią personalną .

XVIII wiek

W 1707 dotychczasowa unia personalna łącząca Anglię ze Szkocją została przekształcona w unię realną. Powstało wówczas Królestwo Wielkiej Brytanii . W 1714 na jego tronie zasiedli władcy z dynastii hanowerskiej . W XVIII w. Wielka Brytania podejmowała walkę z Francją o dominację morską i kolonialną zdobywając w 1713 Gibraltar , Akadię i Nową Fundlandię , a w 1763 Kanadę , Luizjanę i Florydę . W wyniku amerykańskiej walki o niepodległość 1775 - 1783 Wielka Brytania musiała uznać niepodległość swoich 13 kolonii. W 1793 Wielka Brytania przystąpiła do wojny przeciwko rewolucyjnej i napoleońskiej Francji.

XIX wiek

Do 1815 Wielka Brytania zainicjowała 6 koalicji antynapoleońskich. W 1801 utworzono Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii . W 1837 tron objęła królowa Wiktoria , panująca do 1901 , pod rządami której Wielka Brytania stała się największym imperium światowym (zob. Epoka wiktoriańska ). Do 1849 zwierzchnictwem brytyjskim objęte zostały Indie , w 1875 dokonali zakupu akcji Kanału Sueskiego , a także m.in.: w 1878 zajęli Cypr , w 1882 Egipt , w 1886 objęli zwierzchnictwo nad Birmą , do 1898 podbili Sudan .

Lata 1901-1945

W 1901 na tronie zasiedli władcy z dynastii sasko-kobursko-gotajskiej (od 1917 zwanej windsorską), panującej w Wielkiej Brytanii do dziś. W 1902 w celu powstrzymania ekspansji rosyjskiej na Bliskim Wschodzie Wielka Brytania zawarła sojusz z Japonią . W sierpniu 1914 Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę . Po jej zakończeniu pozycja mocarstwowa Wielkiej Brytanii uległa zachwianiu, jej liczne dominia stały się suwerenne np.: Kanada , Australia , Nowa Zelandia . W 1921 Irlandia uzyskała niepodległość, Wielkiej Brytanii pozostała jedynie Irlandia Północna . Po ataku Niemiec w 1939 na Polskę Wielka Brytania wypowiedziała Niemcom wojnę , która ostatecznie zburzyła jej imperialną pozycje na świecie. Wszystkie jej kolonie uzyskały do lat 60. suwerenność .

Historia Wielkiej Brytanii po 1945 roku

W 1945 Wielka Brytania została członkiem-założycielem ONZ i stałym członkiem jej Rady Bezpieczeństwa ONZ . W 1949 uzyskała członkostwo w NATO , w latach 1960 - 1972 była członkiem EFTA , a od 1973 EWG .

W 1979 władzę przejęła Partia Konserwatywna, która utrzymała ją aż do 1997 . Pozycja konserwatystów uległa dodatkowo umocnieniu po udanej interwencji na Falklandach , które zostały zajęte przez Argentynę w 1982 . W 1991 siły Wielkiej Brytanii wzięły udział w operacji uwolnienia Kuwejtu spod okupacji Iraku , a od 1992 biorą udział w siłach pokojowych ONZ w Jugosławii . W 1997 , zgodnie z wcześniejszymi umowami oddała Chinom Hongkong . W XXI wieku Wielka Brytania powróciła jako jedna z wiodących potęg w nowoczesnym świecie poprzez interwencje na Bliskim Wschodzie ( po stronie USA) i zaangażowanie w byłej Jugosławii.

Gospodarka

Canary Wharf – kompleks biurowy we wschodnim Londynie

Londyn-Heathrow – największy port lotniczy Europy

Concorde – ponaddźwiękowy samolot pasażerski

Wielka Brytania jest państwem o gospodarce rynkowej, drugim co do PKB rynkiem w Europie (po Niemczech i przed Francją), a piątym na świecie (po USA, Japonii, Niemczech i Chinach). W ciągu ostatnich dwóch dekad rząd dokonał prywatyzacji wielu przedsiębiorstw państwowych, odchodząc w znacznym stopniu od zasad tzw. państwa opiekuńczego (welfare state). Intensywne, wysoko zmechanizowane i wydajne rolnictwo zaspokaja potrzeby żywnościowe kraju w 60%, przy czym w tym dziale gospodarki zatrudniony jest tylko 1,5% społeczeństwa. Wielka Brytania posiada bogate złoża węgla , gazu ziemnego i ropy naftowej . Usługi, głównie bankowe i ubezpieczeniowe, stanowią największy udział w brytyjskim PKB i w tym sektorze Wielka Brytania jest druga na świecie za USA, natomiast przemysł traci na znaczeniu. Podatki stanowią 37% PKB. W czasach premiera Blaira kontynuowano w dużej mierze politykę Margaret Thatcher , chociaż zwiększono wydatki na edukację i służbę zdrowia z budżetu. Poziom zatrudnienia na poziomie 70% należy do najwyższych na świecie. PKB per capita wynosi nominalnie 39 213, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 35 051 dolarów, czyli mniej więcej tyle, ile w Holandii, Niemczech i Skandynawii. Sławne są luksusowe brytyjskie marki samochodów osobowych jak: Rolls-Royce, Bentley, Aston Martin, Jaguar.

Transport i komunikacja

Wielka Brytania posiada stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć połączeń kolejowych. W 2006 posiadała 16 567 km linii kolejowych (w tym: 5361 km zelektryfikowanych), co odpowiada gęstości sieci 6,77 km/100 km². Istnieje tu także gęsta sieć dróg i autostrad. W 2006 funkcjonowało tutaj 398 366 km dróg (w tym: 3520 km autostrad), co daje wskaźnik gęstości wynoszący 162,7 km/100 km². Żegluga śródlądowa wykorzystuje drogi wodne o łącznej długości 3200 km (dane z 2003 ), lecz tylko 620 km spełnia warunki umożliwiające regularny transport towarów.

W Wielkiej Brytanii obowiązuje ruch lewostronny .

Największe przedsiębiorstwa

• British Petroleum (branża naftowa)
• Royal Dutch Shell (brytyjsko–holenderski koncern naftowy)
• HSBC (sektor bankowy)
• Royal Bank of Scotland Group (sektor bankowy)
• Barclays Bank (sektor bankowy)
• Reuters (media)
• Unilever (brytyjsko–holenderski koncern branży FMCG)
• Imperial Chemical Industries (przemysł chemiczny)
• BAE Systems (przemysł lotniczy i zbrojeniowy)
• BT Group (łączność)
• BG Group (energetyka)
• Virgin Group (konglomerat)
• British Airways (lotnictwo)
• Vodafone (telekomunikacja)
• Corus (metalurgia)
• Rio Tinto (górnictwo)
• BHP Billiton (brytyjsko-australijski koncern górniczy)

Siły zbrojne

Wielka Brytania zalicza się do 9 mocarstw atomowych. Jej arsenał to około 200 głowic atomowych, które mogą być przenoszone na odległość 12 tysięcy kilometrów.

Kultura

Nauka i oświata

Oxford

W Wielkiej Brytanii znajduje się duża liczba uniwersytetów: Oxford , Cambridge , University College London , Imperial College , King's College . Wielka Brytania wydała wielu naukowców takich jak Isaac Newton , James Watt , Charles Darwin , Alexander Fleming i Graham Bell . Co do liczby nagród Nobla, Brytyjczycy są na drugim miejscu po obywatelach Stanów Zjednoczonych.

Na terenie Wielkiej Brytanii, znajdują się polskie szkoły działające w soboty tzw. Szkoły Przedmiotów Ojczystych działające przez Polską Macierz Szkolną .

Literatura

Dramaturg William Szekspir jest przez wielu literaturoznawców uważany za najwybitniejszego pisarza angielskiego. Inni dobrze znani pisarze to Alan Alexander Milne , Agatha Christie , Charles Dickens , sir Arthur Conan Doyle , Geoffrey Chaucer , Jane Austen , J.R.R. Tolkien , Terry Pratchett oraz J.K.Rowling . Wśród poetów na uwagę zasługują George Herbert , John Donne , Robert Burns , Thomas Hardy , John Milton , Alfred Tennyson , Rudyard Kipling , Dylan Thomas i William Wordsworth .

Muzyka

Queen

Wielka Brytania odgrywa także dużą rolę we współczesnej muzyce rozrywkowej, będąc krajem pochodzenia dla wielu cenionych zespołów i wykonawców rockowych i metalowych. Największą rolę w światowej muzyce brytyjskie zespoły odgrywały w latach 60. XX wieku. Przede wszystkim należy wspomnieć o The Beatles , Led Zeppelin , The Rolling Stones i Pink Floyd . W latach 90. Wielka Brytania stała się ojczyzną wielu gatunków muzyki elektronicznej , np. acid , house , jungle , drum and bass , trip hop i dubstep .

Zobacz też

• Władcy Wielkiej Brytanii
• Habeas Corpus Act
• Wspólnota Narodów
• Wielka Brytania w Unii Europejskiej

Przypisy

Linki zewnętrzne

• National Statistics Online
• UK in Poland – Strona Ambasady Brytyjskiej w Warszawie
• VisitBritain w Polsce