Wielka msza h-moll BWV 232 uważana jest przez krytyków^[] za najdoskonalsze dzieło muzyki religijnej Jana Sebastiana Bacha .

Msza h-moll w historii literatury muzycznej jest utworem nietypowym, powstała bowiem ponad podziałami między Kościołem katolickim i protestanckim w dwuwyznaniowych Niemczech .

Katolicka msza napisana przez protestanckiego kantora była zjawiskiem wyjątkowym. Jej historia powstania wiąże się ze staraniami Bacha o posadę nadwornego kompozytora na katolickim dworze elektora Saksonii i króla Polski Augusta III w Dreźnie , z tą myślą przesłał dwie pierwsze części mszy: Kyrie i Gloria w 1733 roku. Ale w opinii muzykologów dzieło to nie jest do końca jednoznaczne, jest w swoim klimacie zarówno katolickie jak i protestanckie, gdyż z tych dwóch tradycji czerpał kompozytor. Z tego też powodu, nie mając praktycznego zastosowania, msza h-moll nie była wykonana nigdy za życia Bacha. Monumentalna, wykraczająca poza ramy kompozycji obrzędowej, jest uważana za przejaw tego, co w człowieku odwołuje się wprost do Stwórcy, do religijności, nie analizującej przynależności do kościoła jako wspólnoty.

W 1945 roku rękopis partytury, wraz ze zbiorami Pruskiej Biblioteki Państwowej (tzw. „Berlinki”) trafił do Biblioteki Jagiellońskiej , gdzie znajdował się aż do roku 1977, kiedy to I sekretarz KC PZPR Edward Gierek wręczył go wraz z manuskryptami partytur m.in. „ Czarodziejskiego fletu ” Mozarta i IX symfonii Beethovena przewodniczącemu Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności Erichowi Honeckerowi .

Budowa utworu

Msza składająca się z 26 wokalno-instrumentalnych ogniw (17 chórów, 3 duety i 6 arii ) obejmuje pięć głównych części mszy: Kyrie , Gloria , Credo , Sanctus , Agnus Dei . Dwie pierwsze były utworami nowymi, następne oparł Bach - co było częstą praktyką w owych czasach - na wcześniejszych kantatach , wykorzystanych jednak w nowatorski sposób. Dzięki charakterystycznej dla Bacha konsekwencji w budowaniu formy kompozycja tworzy jednolitą całość.

Dzieło wspiera się na rozbudowanych partiach polifonicznych chóru. Partie chóralne, z jednej strony rozpisane na typową dla twórczości Bacha formę kantaty, z drugiej nawiązują do stylu szkoły rzymskiej Palestriny , a nawet jeszcze wcześniejszych; Credo czerpie z motywów chorału gregoriańskiego .

W utworze Bach zastosował symbolikę liczb. Np. w Credo dużą rolę odgrywa liczba 7, która symbolizuje Stworzyciela i akt twórczy. Wyraz credo pojawia się 49 razy (7x7).

Razem więc liczy cała Msza 27 ogniw.W dwu największych częściach, Gloria i Credo możemy doszukać się akcentów trynitarnych : liczą one po 9 ogniw, a więc 3x3 elementów. Obydwie te części posiadają symetralną strukturę, zwłaszcza Gloria , której centrum, tak strukturalnym, jak i (możemy się domyślać) teologicznym, jest Domine Deus, a w przypadku Credo- motyw ukrzyżowania

Msza podzielona jest na następujące sekcje:

I. Kyrie

• 1. Kyrie eleison - w tonacji h-moll , 5-głosowy chór (sopran I, II, alt, tenor, bas), oznaczenie tempa- Adagio , Largo ,forma fugi
• 2. Christe eleison - duet(sopran I, sopranII) w tonacji D-dur , Andante
• 3. Kyrie eleison - 4 głosowy chór (SATB) w tonacji fis-moll , metrum - alla breve, Allegro moderato, fuga

II. Gloria

• 4.Gloria in excelsis - 5-głosowy chór(S I,II,A,T,B) w tonacji D-dur, metrum 3/8, Vivace, fuga. Fragment ten został również wykorzystany jako chór otwierający Kantatę BWV 191
• 5.Et in terra pax - 5-głosowy chór, D-dur, Andante.Podobnie,jak poprzednia część, także wykorzystana przez Bacha jako chór początkowy Kantaty BWV 191- "Gloria in excelsis Deo".
• 6.Laudamus Te - aria sopranowa (sopran II), A-dur , Andante.
• 7.Gratias agimus Tibi - 4-głosowy chór(SATB), D-dur,alla breve, Allegro moderato. Ów chór jest opracowaniem drugiego fragmentu Kantaty BWV 29 - "Wir danken dir Gott, wir danken dir".
• 8.Domine Deus Rex coelestis - duet(sopran I,tenor), G-dur , Andante. Również wykorzystany jako duet w Kantacie BWV191
• 9.Qui tollis peccata mundi - 4-głosowy chór(S II,A,T,B), h-moll, metrum 3/4, Lento.Fragment ten jest przeróbką I części Kantaty BWV 46 - "Schauet doch und sehet,ob irgendein Schmerz sei wie mein Schmerz".
• 10.Qui sedes ad dexteram Patris - aria altowa, h-moll, 6/8, Andante commodo
• 11.Quoniam tu solus sanctus - aria basowa, D-dur, 3/4, Andante lento
• 12.Cum Sancto Spiritu - 5-głosowy chór(S I,II,A,T,B), D-dur, 3/4, Vivace, fuga.Chór ten został wtórnie wykorzystany jako chór końcowy Kantaty BWV191.

III. Symbolum Nicenum (Credo)

• 13.Credo in unum Deum - 5-głosowy chór(S I,II,A,T,B), A-dur miksolidyjska( brzmiąca jak D-dur), alla breve, Moderato, fuga.
• 14.Patrem omnipotentem - 4-głosowy chór, D-dur, alla breve, Allegro. Ta partia chóralna jest opracowaniem chóru początkowego z Kantaty BWV 171 - "Gott, wie dein Name, so ist auch dein Ruhm".
• 15.Et in unum Dominum- duet(sopran I, alt), G-dur, Andante.
• 16.Et incarnatus est - 5-głosowy chór(S I,II,A,T,B), h-moll, 3/4, Andante maestoso, forma ostinata
• 17.Crucifixus - 4-głosowy chór, e-moll ,3/2, Grave , passacaglia .Jest to opracowanie chóru początkowego z Kantaty BWV12- "Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen".
• 18.Et resurrexit - 5-głosowy chór(S I,II,A,T,B), D-dur, 3/4, Allegro
• 19.Et in Spiritum Sanctum - aria basowa, 6/8, Andantino
• 20.Confiteor - 5-głosowy chór, fis-moll, alla breve, Moderato, Adagio, podwójna fuga.
• 21.Et expecto - 5-głosowy chór, D-dur, alla breve, Vivace ed allegro.Jest to opracowanie chóru z drugiego fragmentu Kantaty BWV120 - "Gott, man lobet dich in der Stille".

IV. Sanctus, Hosanna,Benedictus i Agnus Dei

• 22.Sanctus - 6-głosowy chór(S I,II,A I,II,T,B), D-dur, 4/4, Largo; 3/8, Vivace.Jest to fragment wcześniejszego, napisanego w roku 1724, dzieła na 3 soprany i 1 alt, obecnie uważanego za zaginione.
• 23.Hosanna(Osanna) - 8-głosowy chór(czyli dwa chóry 4-głosowe), D-dur,3/8, Allegro.Jest to przeróbka chóru początkowego Kantaty BWV215 - "Preise dein Gluecke, gesegnetes Sachsen",aczkolwiek możliwe jest, iż oba te utwory czerpią ze wspólnego, zaginionego, wzorca.
• 24.Benedictus - aria tenorowa, h-moll, 3/4, Andante
• 25.Hosanna(Osanna) - 8-głosowy(podwójny)chór, D-dur, inne szczegóły jak powyżej.
• 26.Agnus Dei - aria altowa, g-moll , Adagio.Jest to fragment arii z zaginionej kantaty ślubnej(napisanej w roku 1725), którą Bach ponownie użył także jako arię altową w swoim Oratorium na Wniebowstąpienie(BWV11). Ponieważ jednak oba te dzieła w zauważalnym stopniu się różnią, zdaje się, iż czerpią one ze wspólnego wzorca.
• 27.Dona nobis pacem - 4-głosowy chór, D-dur, alla breve, Moderato.W warstwie muzycznej identyczny z chórem "Gratias agimus Tibi" z "Gloria".

Zobacz też

• kompozytorzy muzyki poważnej