I wyprawa krzyżowa Wyprawy krzyżowe
Krzyżowcy
Data	1096 - 1099
Przyczyna	odzyskanie utraconej przez Bizancjum Azji Mniejszej
Wynik	wygrana chrześcijan, powstaje Królestwo Jerozolimskie
Terytorium	Bliski Wschód ( Anatolia , Lewant , Izrael )
Strony konfliktu Chrześcijanie Muzułmanie

Europa w okresie pierwszej krucjaty

Pierwsza wyprawa krzyżowa zapoczątkowała okres zbrojnych wypraw krzyżowych , rozpoczętych przez Papieża Urbana II od apelu na synodzie w Clermont 27 listopada 1095 roku. Wyprawa wyruszyła w 1096 roku, z podwójnie obranym celem – zdobycia Jerozolimy i Ziemi Świętej oraz uwolnienia wschodnich chrześcijan spod islamskiej władzy.

Wszystko zaczęło się za sprawą Cesarza bizantyjskiego Aleksego I Komnena i jego apelu do zachodnich najemników o pomoc w walce z Turkami Seldżuckimi o odzyskanie utraconych ziem w Anatolii . Wezwanie o pomoc szybko przerodziło się w masową migrację z Zachodu i w podbój terenów leżących poza obszarem Europy . Zarówno rycerstwo jak i chłopstwo wyruszyło, z wielu zakątków Europy Zachodniej , lądem i drogą morską ku Jerozolimie by ostatecznie zdobyć ją w dniu 15 lipca 1099 roku, ustanawiając Królestwo Jerozolimskie wraz z innymi chrześcijańskimi państwami krzyżowymi . Chociaż nabytki te utrzymały się tylko niecałe dwieście lat, pierwsza wyprawa była istotnym punktem zwrotnym w dziejach ekspansji zachodniej cywilizacji , jak i pierwszym poważnym krokiem, od upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego , w kierunku ponownego otwarcia dostępu do handlu międzynarodowego na Zachodzie.

Wyprawa ta, pomimo że pierwsza, jako jedyna w całej historii wypraw krzyżowych zakończyła się pełnym sukcesem.

Tło historyczne

Powstanie i szybki rozwój państwa tureckich Seldżuków , spowodowało, że Turcy przejęli kontrolę nad całym Bliskim Wschodem , łącznie z Jerozolimą . W roku 1071 sułtan Alp Arslan zadał druzgocą klęskę siłom Bizancjum w bitwie pod Manzikert i zalał swoimi siłami całą Anatolię , podchodząc niemal pod mury Konstantynopola . Państwo Seldżuków uległo jednak wkrótce rozpadowi na wiele mniejszych państewek, które często toczyły między sobą wojny, co dawało spore szanse na odzyskanie przez Bizancjum Anatolii i Palestyny . Armia Bizancjum po bitwie pod Manzikertem była jednak w zupełnej rozsypce, a skarbiec cesarstwa świecił pustkami.

Prośba o pomoc, wystosowana przez cesarza Aleksego, dała pretekst papieżowi Urbanowi II do ogłoszenia krucjaty w celu odbicia utraconych terenów i przejęcia kontroli nad Jerozolimą. W 1095 roku Urban II ogłosił oficjalnie rozpoczęcie wyprawy krzyżowej. Zrobił to w czasie końcowego przemówienia podczas synodu w Clermont . Wywołało to entuzjazm słuchaczy, zaraz po tym wybrano też znak krucjat – czerwony krzyż. Na datę rozpoczęcia I krucjaty wybrano 15 sierpnia 1096 roku, porę bezpośrednio po żniwach , optymalną ze względu na możliwość aprowizacji licznej armii^[1].

Wyprawa ludowa

W odpowiedzi na apel papieża Urbana II już w marcu na krucjatę ruszyła ogromna rzesza cywilów, prowadzonych przez charyzmatycznego, lecz bliżej nieznanego, mnicha zwanego w źródłach Piotrem Pustelnikiem w innych zaś Piotrem z Amiens (ok. 20 000 ludzi). Wyprawa była źle zorganizowana i zupełnie bezwartościowa pod względem militarnym. Cesarz Bizancjum, Aleksy I Komnen, nie wpuścił ich do miasta, lecz przetransportował szybko do Anatolii, gdzie wyprawa poniosła klęskę zadaną przez siły sułtana Ar Rumu , Kilidż Arslan , w potyczce pod Civetot, nieopodal Nikei^[2].

Skład wyprawy rycerskiej

Godfryd z Bouillon

Latem i wczesną jesienią 1096 ruszyła znacznie lepiej zorganizowana wyprawa rycerska. W jej skład wchodzili w przeważającej liczbie rycerze frankońscy i normańscy z licznymi pocztami ( Rajmund z Tuluzy jeden z najbogatszych feudałów XI-wiecznej Europy, Boemund z Tarentu Norman o wybitnych zdolnościach dowódczych, Gotfryd z Bouillon książę Dolnej Lotaryngii, Ademar z Monteil biskup Le Puy i przedstawiciel papieża, Robert z Normandii , Stefan z Blois , Tankred z Tarentu, Robert Flandryjski, Baldwin z Boulogne), oddziały pieszych mieszczan z terenu dzisiejszej Francji i Włoch, oraz dużo mniej liczni pojedynczy rycerze z Niemiec i Anglii. W sumie regularne siły wojskowe liczyły na początku wyprawy 35-40 tysięcy ludzi. Były to świetnie uzbrojone i zorganizowane oddziały ciężkozbrojnej kawalerii i piechoty, nieprzystosowane jednak do walki w upalnym klimacie i nie mające doświadczenia w walkach z Turkami.

Przywódcę całej wyprawy mianował papież Urban II, a został nim Ademar, biskup Le Puy . Był on jednak tylko przywódcą duchowym. Dowódcy wojskowego, we właściwym tego słowa znaczeniu, dość długo nie wyłoniono. Do śmierci Ademara podczas oblężenia Antiochii w 1098, jego osobisty autorytet studził pychę i zapały poszczególnych wodzów: z Lotaryngii przyprowadzili swe oddziały Gotfryd z Bouillon oraz jego brat Baldwin z Boulogne . Innymi dowódcami byli:

• Rajmund , hrabia Tuluzy, przewodzący rycerstwu z Prowansji ,
• Robert Krótkoudy , hrabia Normandii, syn Wilhelma Zdobywcy , prowadzący rycerzy z Normandii ,
• Boemund z Tarentu , dowodzący oddziałami Normanów z Sycylii .

Co do całkowitej liczebności wojsk toczą się spory, ale historycy uważają że nie było ich więcej niż 4500 konnych i 35 tys. pieszych.

Wbrew powszechnej opinii, koszty, które musiał ponieść rycerz chcący udać się do Ziemi Świętej aby walczyć przeciw agresji Turków Seldżuckich, były olbrzymie. Często rycerze zostawiali pod zastaw swoje posiadłości, aby móc zakupić konia i uzbrojenie oraz aby zaopatrzyć się w wikt na podróż i zapewnić sobie transport do Ziemi Świętej . Pierwsze krucjaty nie były w żadnym stopniu nastawione na zdobycze ekonomiczne, lecz stawiały za swój główny cel odbicie z rąk najeźdźców Ziemi Świętej, która była symbolem ówczesnej kultury Zachodu.

Przemarsz przez Anatolię

Wyprawa dotarła pod mury Konstantynopola jesienią 1096 . Poszczególnym oddziałom krzyżowców w drodze przez Bałkany towarzyszyły wojska bizantyjskie, których zadaniem było niedopuszczenie do połączenia się łacinników w jedną armię. Hufce prowadzone przez Boemunda z Tarentu starły się nawet z eskortującymi ich Pieczyngami, będącymi na służbie u Aleksego I.

Gdy krzyżowcy dotarli w okolice Konstantynopola, cesarz nie pozwolił im na wejście do miasta, tylko kazał rozbić obóz pod murami. Chcąc zapewnić sobie kontrolę nad krucjatą, Bizantyjczycy, przy pomocy drogocennych darów i rozdawaniu godności, starali się pozyskać wpływy znaczących uczestników wyprawy. Ostatecznie cesarz zażądał od krzyżowców złożenia przysięgi mówiącej, że wszystkie ziemie, jakie krzyżowcy odbiorą z rąk muzułmanów, mają zostać przyłączone do Bizancjum. Łacinnicy niechętnie złożyli przysięgę, najbardziej niechętny Rajmund z Tuluzy stoczył nawet potyczkę z wojskami bizantyjskimi. Licząc jednak na pomoc cesarza i jego opiekę, krzyżowcy spełnili żądania Aleksego I^[3].

Na wiosnę 1097 wyprawa ruszyła. Została przeprawiona statkami bizantyjskimi i weneckimi na azjatycki brzeg, po czym rozpoczęła przemarsz przez Sułtanat Rum . W czerwcu dotarła pod słabo bronioną Nikeę i doszło do jej oblężenia . Sułtan Kilidż Arsłan po łatwym zwycięstwie nad I wyprawą ludową nie spodziewał się ataku dobrze wyposażonej i wprawionej w boju armii i w tym czasie przebywał w pobliżu wschodnich granic imperium. Zrozumiawszy swój błąd, zawrócił wraz z główną armią. Było jednak za późno by utrzymać miasto. Obrońcy ostatecznie poddali się bezpośrednio cesarzowi Bizancjum, wiedząc że zgodzi się na ich warunki, a przede wszystkim zaniecha plądrowania miasta^[4].

Zajęcie Nikei zmusiło sułtana Kilidż Arsłana do reakcji. 1 lipca doszło do bitwy pod Doryleum , w której siły krzyżowców rozgromiły Turków, jednak kosztem ogromnych strat własnych (1/3 sił)^[5].

Po bitwie droga przez Anatolię stała już otworem. Siły krzyżowców podzieliły się. Baldwin z Boulogne ruszył na ormiańskie księstwo Edessy , które przywitało siły krzyżowców z radością i zawarło z nimi sojusz przeciwko tureckiemu najeźdźcy. Ormiański król Toros uznał Baldwina za dziedzica tronu, po czym w przeciągu kilku tygodni, zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Baldwin, zamiast zgodnie z przysięgą złożoną cesarzowi zwrócić tereny Bizancjum, przejął władzę powołując do życia Hrabstwo Edessy - pierwsze państwo krzyżowców na Bliskim Wschodzie^[6].

Oblężenie Antiochii i "cud świętej włóczni"

Masakra Antiochii

Reszta krzyżowców dotarła w październiku 1097 pod mury Antiochii , której zdobycie otwierało dalszą drogę do Palestyny. Jej oblężenie trwało aż do czerwca 1098 r. Po zdradzie Firuza , który był jednym z dowódców obrony miasta, Antiochia została zdobyta i splądrowana, a część jej mieszkańców wymordowana. W tym czasie atabeg Mosulu – Kurbugha , zdołał zjednoczyć spore siły Turków Seldżuckich i ruszył z potężną armią na odsiecz Antiochii. Zagłodzeni niemal na śmierć i skrajnie zdesperowani krzyżowcy wydali Kurbudze bitwę pod murami miasta. Kurbugha pozwolił krzyżowcom spokojnie wyjść z miasta i ustawić się w szyku na polu bitwy. Wszyscy krzyżowcy walczyli pieszo, gdyż ich konie już dawno padły, co paradoksalnie okazało się ich wielką siłą. Krzyżowcami dowodził Boemund I , który zorganizował wszystkich krzyżowców w jedną, dużą, pieszą falangę, która mimo wielkiego osłabienia przemaszerowała przez pole bitwy i szybko zdobyła obóz Kurbughi. Pożar obozu wywołał panikę wśród Turków i ich odwrót, mimo że wciąż mogli wygrać bitwę. Starcie spowodowało jednak u krzyżowców ogromne straty – zostali w niej wybici niemal wszyscy Normanowie, którzy stanowili czoło pieszej falangi. Istotną rolę w bitwie odegrała Święta Włócznia odnaleziona w katedrze antiocheńskiej i uznana za Znak Boży sprzyjający krzyżowcom.

Przemarsz przez Palestynę i zdobycie Jerozolimy

Zdobycie Jerozolimy podczas I krucjaty (1099 r.) – rysunek ze średniowiecznego rękopisu

Kurbughę po porażce pod Antiochią opuścili wszyscy sojusznicy. Małe, nadmorskie emiraty w Palestynie, jeden po drugim poddawały się od północy krzyżowcom, zaś od południa Fatymidom . Fatymidzi na początku 1099 roku pokonali turecką załogę Jerozolimy i przejęli kontrolę nad tym miastem, ogłaszając jego ponowne otwarcie dla chrześcijan.

Wyprawa na Jerozolimę była bardzo ryzykowna, gdyż siły krzyżowców stopniały w tym czasie do ok. 1500 rycerzy i 5000-6000 pozostałego wojska. Fatymidzi natomiast dysponowali armią liczącą ponad 30 000 zawodowych żołnierzy. Nic więc dziwnego, że wyprawa była wielokrotnie odkładana. Wreszcie, na skutek licznych oddolnych nacisków, Gotfryd podjął decyzję o ryzykownej wyprawie na Jerozolimę. Wykorzystując walki o sukcesję w sułtanacie Wielkich Seldżuków w czerwcu 1099 armia krzyżowców, nie napotykając po drodze żadnego oporu, stanęła pod murami Jerozolimy i rozpoczęła jej oblężenie. Pierwsza próba zdobycia miasta 13 czerwca 1099 roku nie powiodła się głównie z powodu słabego przygotowania - krzyżowcy posiadali tylko jedna drabinę oblężniczą^[7]. Druga próba, podjęta po zbudowaniu dwóch wież oblężniczych i dzięki temu, że mury nie zostały do końca odbudowane po poprzednim zdobyciu przez Fatymidów oraz dość szczupłej załodze, zakończyła się zdobyciem Jerozolimy 15 lipca .

Już kilka dni później większość sił krzyżowców postanowiła wrócić do Europy. Na miejscu zostało ok. 500 rycerzy i 2000 piechoty włoskiej, które to siły zostały rozrzucone po całym terenie Palestyny. W Palestynie zostało utworzone Królestwo Jerozolimskie , którego pierwszym władcą został Gotfryd , przyjmując tytuł Obrońcy Grobu Świętego. Pierwszym królem został jego brat Baldwin , wcześniej hrabia Edessy, ożeniony z córką miejscowego ormiańskiego władcy. Rajmund z Tuluzy został hrabią Trypolisu . Księciem Antiochii został Boemund I , a po jego śmierci – jego bratanek Tankred z Hauteville.

Zdobycie Jerozolimy pozbawiło złudzeń Fatymidów, którzy wysłali z odsieczą armię liczącą 10 000 ludzi. Armia ta została jednak sformowana pospiesznie i była słabo zorganizowana. 12 sierpnia rozegrała się z tą armią ostatnia bitwa I wyprawy krzyżowej – bitwa pod Askalonem , która skończyła się rozgromieniem sił egipskich.

Chronologia militarna I krucjaty

Wyprawa ludowa (Krucjata Piotra Pustelnika)

• Bitwa pod Kserigordon 1096
• Bitwa pod Civetot ( 21 października 1096 )

I krucjata

• Oblężenie Nicei ( 14 maja - 18 czerwca 1097 )
• Bitwa pod Doryleum ( 1097 )
• Oblężenie Antiochii ( 1098 - 1099 )
• Zdobycie Jerozolimy ( 1099 )
• Bitwa pod Askalonem ( 12 sierpnia 1099 )

Zobacz też

• Wyprawy krzyżowe
• Palestyna pod panowaniem Krzyżowców

Przypisy