Winston Leonard Spencer Churchill
KG
,
OM
(ur.
30 listopada
1874
w
Blenheim Palace
, zm.
24 stycznia
1965
w
Londynie
) – brytyjski polityk, mówca, strateg, pisarz i historyk, dwukrotny premier Zjednoczonego Królestwa, laureat
literackiej Nagrody Nobla
, honorowy obywatel Stanów Zjednoczonych. W
2002
r. w plebiscycie organizowanym przez
BBC
został uznany najwybitniejszym Brytyjczykiem wszech czasów.
Wczesne lata życia
Winston Churchill w
1881
r.
Przyszły premier Wielkiej Brytanii wywodził się z bocznej linii arystokratycznej rodziny Spencer-Churchill, ale rodzina Winstona używała tylko nazwiska Churchill. Jego ojcem był wpływowy polityk
Partii Konserwatywnej
lord Randolph Churchill
, młodszy syn
7. księcia Marlborough
. Matką Winstona była
Jeanette Jerome
, córka amerykańskiego finansisty Leonarda Jerome'a.
Podobnie jak większość dzieci z wyższych klas społecznych, Winston spędził większość dzieciństwa w szkołach z internatem. Naukę pobierał w Harrow School, gdzie doszła do głosu jego niezależna i buntownicza natura. Był on przez to często karany, pomimo dobrych wyników z języka angielskiego i historii. Był również mistrzem szkoły w
szermierce
. Gdy miał 7 lat, jego pierwszy nauczyciel skutecznie zniechęcił go do łaciny, każąc nauczyć się I deklinacji na pamięć. Po dwóch latach pobytu w tej szkole, Winston był tak wykończony psychicznie, że musiał być przeniesiony do innej (po rehabilitacji). Przyszły premier Wielkiej Brytanii nie lubił gry w piłkę nożną i krykieta.
Młody Churchill był rzadko odwiedzany przez matkę, którą bardzo kochał; często pisał do niej listy z prośbą, aby przyjechała lub skłoniła ojca do zezwolenia mu na powrót do domu. Z ojcem łączyły Churchilla raczej chłodne relacje. Jako dziecko nawiązał bliskie stosunki ze swoją nianią, Elisabeth Anne Everest.
Kariera wojskowa
Winston Churchill w
1895
r.
Po ukończeniu Harrow School Churchill próbował dostać się do Royal Military Academy w
Sandhurst
, co udało mu się dopiero za trzecim podejściem. Szkołę ukończył w
1895
r. i został
podporucznikiem
w 4 regimencie huzarów Królowej (4th Queen's Own Hussars). Jego regiment został następnie wysłany do
Indii
. Niedługo po przybyciu na miejsce Churchill dotkliwie zranił się w ramię. Ta rana będzie mu dokuczać przez resztę życia. Głównym zajęciem regimentu Churchilla w Indiach było granie w
polo
. Nie odpowiadało to młodzieńcowi, który wolałby uczestniczyć w walkach. Wolny czas Winston poświęcał na czytanie książek, które zabrał ze sobą.
W
1895
r. wybrał się na
Kubę
obserwować działania wojsk hiszpańskich przeciwko kubańskiej partyzantce. Kuba skolonizowana przez Hiszpanów w roku
1492
została następnie w
1762
roku opanowana przez Anglików, którzy z kolei w następnym roku przehandlowali ją znowu Hiszpanom w zamian za Florydę. Od tego czasu na Kubie toczyły się partyzanckie walki o wyzwolenie. W
1895
roku walki te zamieniły się w nową rewolucję. Na jej czele stanęli: poeta
José Julián Martí
oraz generał Maximo Gomez. Churchill podjął starania o urlop w służbie wojskowej w celu wyjazdu na Kubę, gdzie chciał zapoznać się z panującą tam sytuacją militarną, w tym z taktyką walk z powstańcami. Władze brytyjskie, dopiero po usilnych staraniach i protekcjach zgodziły się na wyjazd Churchilla. Jednak nie bezinteresownie. Dano Churchillowi do zrozumienia, że jest to jego prywatna eskapada, na którą przełożeni wojskowi z wyrozumiałością przymykają oczy. Owa "prywatność eskapady" wynikała z drażliwej sytuacji, ponieważ w brytyjskiej prasie i opinii publicznej przeważały sympatie dla powstańców kubańskich. Gdyby Churchillowi lub jego koledze (z którym jechał), przydarzyłoby się na Kubie coś przykrego, władze brytyjskie, z racji owej "prywatności" wyjazdu, z góry umywały ręce, uwalniając się od odpowiedzialności z tego tytułu.
Ale przed wyjazdem obu młodych oficerów zaproszono na poufną konferencję z przedstawicielami wywiadu, którzy zaopatrzyli "wycieczkowiczów" w mapy Kuby i tajne instrukcje. Zlecono im gromadzenie na miejscu określonych danych statystycznych i wiadomości dotyczących między innymi efektywności nowych pocisków karabinowych stosowanych przez wojska hiszpańskie. Churchill z zadań tych wywiązywał się solennie. Skorzystał też z doświadczenia swego ojca, który swego czasu pisywał z Afryki korespondencję dla "Daily Graphic" i właśnie z tymże dziennikiem sam zawarł umowę o nadsyłaniu z Kuby wiadomości zatytułowanych "listy z frontu" po pięć gwinei od listu. Tym samym zapewnił sobie co najmniej pokrycie kosztów swojej wyprawy na Kubę i jednocześnie rozpoczął pracę na polu dziennikarskim. W czasie pobytu na Kubie mniej interesowała go strona polityczna rewolucji kubańskiej, chociaż i w tym zakresie miał wyrobiony własny pogląd, który po wielu latach opisał we wspomnieniach "My Early Life". Pogląd ten przedstawił dość szczerze, pisząc: "Stosunek uczuciowy Hiszpanów do Kuby był dokładnie taki sam, jak nasz do Irlandii. Pomyślałem sobie, że ci «foreigners», jacyś tam cudzoziemcy, są wręcz bezczelni posługując się wobec swoich kolonii tym samym językiem, jakim my szermujemy, gdy mowa o naszych posiadłościach kolonialnych. Stwierdziwszy to wszakże poprzestałem na zachowaniu odkrycia w swojej «przechowalni pamięciowej»"[1].
Winston Churchill podczas cyklu wykładów w USA w
1900
r.
Relacje z tych działań Churchill wysyłał do Daily Graphic. Rok później, w dzień swoich 21 urodzin, Churchill znalazł się po raz pierwszy na pierwszej linii frontu. W
1897
r. pojechał na
Bałkany
, by relacjonować wojnę grecko-turecką, która jednak zakończyła się przed jego przybyciem. Po krótkim pobycie w
Anglii
wrócił do Indii, gdzie wraz ze swoim regimentem tłumił powstanie
Pasztunów
. Relacje z tych walk wysyłał do The Pioneer i do Daily Telegraph. Po powrocie do Anglii Churchill wydał swoją pierwszą książkę – The Story of The Malakand Field Force.
Podczas pobytu w Indiach Churchill starał się na wszystkie możliwe sposoby, aby dostać się do armii
lorda Kitchenera
. W
1898
r. w końcu mu się to udało i został wysłany do
Sudanu
, gdzie Kitchener kończył właśnie tłumić
powstanie mahdystów
. Zdążył być jeszcze świadkiem szarży brytyjskiej kawalerii w
bitwie pod Omdurmanem
. Relacje z niej zdał w swej korespondencji do Morning Post. W
październiku
1898
r. wrócił do Anglii i rozpoczął pisanie dwutomowego dzieła The River War, które zostało opublikowane w następnym roku.
W
1899
r. Churchill opuścił armię i zdecydował się spróbować swych sił w polityce. Z ramienia konserwatystów wystartował w wyborach uzupełniających w okręgu Oldham. Zajął tam trzecie miejsce i nie dostał się do Parlamentu.
12 października
1899
r. wybuchła w południowej Afryce wojna między Brytyjczykami a
Afrykanerami
, tzw.
II wojna burska
. Churchill wybrał się więc do Afryki jako korespondent wojenny. Podczas podróży pociąg Churchilla wpadł w zasadzkę. Churchill pomógł odblokować tory i ponownie ruszyć pociąg. Został przy tym ranny. Wkrótce później dostał się do burskiej niewoli i został osadzony w obozie jenieckim w
Pretorii
. Wkrótce jednak uciekł z obozu i, wspólnie z angielskim zarządcą kopalnianym, przeszedł 480 km i trafił do
Lourenço Marques
w
portugalskim
Mozambiku
.
Ucieczka uczyniła z Churchilla bohatera wojennego. Po powrocie do kraju szybko przyłączył się do armii
generała
Bullera i towarzyszył jej w walkach o Ladysmith i w zdobywaniu Pretorii. Churchill przyłączył się do południowoafrykańskiego lekkiego regimentu konnego i był jednym z pierwszych Brytyjczyków, którzy wkroczyli do Pretorii. Churchill napisał dwie książki o tej wojnie – London to Ladysmith via Pretoria i Ian Hamilton's March.
Początki działalności w Parlamencie
Plakat wyborczy Churchilla przygotowany na wybory uzupełniające w okręgu Oldham w
1899
r.
Po powrocie z południowej Afryki Churchill ponownie spróbował swych sił w polityce. Dwie opublikowane książki o wojnie burskiej miały służyć promocji autora. Zamiar się powiódł i Churchill (ponownie startując jako kandydat konserwatystów) wygrał wybory powszechne w okręgu
Oldham
. Był jednak nieobecny na inauguracyjnym posiedzeniu
Izby Gmin
, gdyż zaangażował się w cykl wykładów w Wielkiej Brytanii i
Stanach Zjednoczonych
, na których zarobił 10 000 funtów. Było to spowodowane tym, że Churchill był dość ubogi, a ówcześni parlamentarzyści nie pobierali żadnych uposażeń. Przed jednym z wykładów Churchilla prelekcję wygłosił
Mark Twain
. Churchill zjadł także obiad z
prezydentem
Rooseveltem
, ale obydwaj panowie nie rozmawiali ze sobą.
Po powrocie do Wielkiej Brytanii w
lutym
1901
r. Churchill związał się z wewnątrzpartyjną opozycją wśród konserwatystów kierowaną przez lorda Hugh Cecila. Grupa nazywała siebie "The Hughligans", przez analogię do "The Hoolingans". Podczas swojej pierwszej sesji Churchill ostro protestował przeciwko polityce rządu względem armii. Szybko pokłócił się z lordem Cecilem i w
1903
r. opuścił jego stronnictwo. Znalazł się też wśród przeciwników lidera liberalnych unionistów,
Josepha Chamberlaina
, koalicjanta konserwatystów, który proponował reformy gospodarcze, mające umocnić brytyjską potęgę ekonomiczną. Te działania spowodowały, że Churchill utracił wielu stronników, a deputowani konserwatystów często opuszczali salę obrad podczas jego przemówień.
Rozczarowanie konserwatystami spowodowało, że w
1904
r. Churchill zmienił partię polityczną, zostając deputowanym
liberałów
. Tam kontynuował swoją kampanię na rzecz wolnego handlu. W wyborach powszechnych
1906
r. kandydował w okręgu
Manchester North West
i te wybory wygrał.
Pierwsze urzędy
Po wygranej liberałów w wyborach Churchill został podsekretarzem stanu w ministerstwie ds. kolonii. Na tym stanowisku zajmował się przygotowaniem konstytucji dla podbitych krajów burskich -
Transwalu
i
Oranii
- oraz sprawą chińskich niewolników pracujących w południowoafrykańskich kopalniach. Zyskał też sobie sławę świetnego mówcy i był uznawany za najbardziej prominentnego polityka niewchodzącego w skład gabinetu. Kiedy więc w
1908
r. nowy premier
Herbert Henry Asquith
mianował Churchilla Przewodniczącym Zarządu Handlu nie przyjęto tego ze zdziwieniem. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami każdy nowo powołany minister musiał zrezygnować ze swojego miejsca w okręgu wyborczym i zostać ponownie wybrany w innym okręgu. Churchill utracił więc swoje miejsce w okręgu Manchester North West na rzecz konserwatysty
Williama Joynson-Hicksa
, ale został niedługo później wybrany z okręgu
Dundee
. Jako minister wprowadził radykalne reformy socjalne wspólnie z Kanclerzem Skarbu,
Davidem Lloydem George'em
.
Churchill podczas strzelaniny na Sidney Street
W
1910
r. Churchill został mianowany ministrem spraw wewnętrznych. Na tym stanowisku został bohaterem skandalu. W
1911
r. doszło do strzelaniny na Sidney Street między Szkocką Gwardią a łotewskimi anarchistami. Churchill udał się na miejsce strzelaniny i zezwolił Gwardii na użycie broni. Nie dopuścił też na miejsce walk straży pożarnej. Został przy tej okazji sfotografowany, a zdjęcie wywołało sporą aferę.
Arthur Balfour
powiedział: On [Churchill] i fotograf razem ryzykowali swoje cenne życia. Ale o ile mogę zrozumieć co tam robił fotograf, to nie rozumiem co robił tam minister.
Również w
1910
r. Churchill sprzeciwił się stłumieniu przez wojsko robotniczych protestów w kopalni w
Tonypandy
. Ostatecznie wojsko zostało użyte do pilnowania kopalń i niedopuszczania do zamieszek. Była to pierwsza interwencja wojska w sprawy cywilne i przysporzyła ona Churchillowi poparcia w
Walii
.
W
1911
r. Churchill został Pierwszym Lordem Admiralicji. Urząd ten sprawował przez kolejne 4 lata. Zreformował
Royal Navy
, wyposażając ją w najnowocześniejszy sprzęt, m.in. lotnictwo morskie oraz zastępując węgiel ropą naftową jako paliwem okrętowym. Opowiadał się też za wzmożoną ochroną brytyjskich interesów na polach naftowych
Mezopotamii
, podległej wtedy jeszcze
imperium osmańskiemu
.
Upadek i powrót do wpływów
W
sierpniu
1914
r., po ataku wojsk niemieckich na neutralną
Belgię
, w Wielkiej Brytanii rozgorzała dyskusja czy przystępować do toczącej się wojny. Spory wpływ na ostateczną decyzję brytyjskiego rządu miał Churchill, który jako Pierwszy Lord Admiralicji postawił Royal Navy w stan gotowości bojowej, co zadecydowało o przystąpieniu Wielkiej Brytanii do
I wojny światowej
. Nastąpiło to
4 sierpnia
1914
r. Wkrótce też rozpoczęła się morska blokada
Niemiec
.
Następny rok przyniósł załamanie się politycznej pozycji Churchilla. Patowa sytuacja na froncie zachodnim i kiepska sytuacja
Rosji
spowodowały, że w
Paryżu
i Londynie zaczęto zastanawiać się nad otwarciem nowego frontu. W
listopadzie
1914
r. Churchill zaproponował
atak na półwysep Gallipoli
, którego zdobycie otwierało dla aliantów cieśniny
Bosfor
i
Dardanele
, umożliwiało zaopatrywanie Rosji przez
Morze Czarne
, mogło wyeliminować Turcję z wojny jako sojusznika
państw centralnych
i skłonić
Grecję
i
Bułgarię
do opowiedzenia się po stronie
Ententy
. W
styczniu
1915
r. plan został zaaprobowany przez brytyjski rząd.
Inwazja na półwysep Gallipoli okazała się katastrofą. Dowództwo brytyjskie popełniało błąd za błędem, a Turcy stawili silniejszy opór niż spodziewał się Churchill. W ciągu rocznych walk alianci stracili 44 000 zabitych i 97 000 rannych. Churchill i Pierwszy Lord Morski lord Fisher podali się do dymisji, wzajemnie oskarżając się o niepowodzenia. Churchill przez pewien czas sprawował jeszcze urząd Kanclerza Księstwa Lancaster, ale wkrótce podał się do dymisji i opuścił rząd. Zaciągnął się ponownie do armii i przez kilka miesięcy dowodził batalionem na froncie zachodnim.
Sytuacja zmieniła się w
grudniu
1916
r., kiedy to upadł rząd Asquita. Nowy premier, Lloyd George, nie odważył się początkowo przyjąć Churchilla do gabinetu. Wreszcie jednak, w
lipcu
1917
r. Churchill został ministrem uzbrojenia, zaś po dwóch latach był już ministrem wojny. Na tym stanowisku podjął decyzję o interwencji Brytyjczyków w rosyjskiej wojnie domowej. Churchill był zadeklarowanym antybolszewikiem i twierdził, że "bolszewizm należy zdusić w zarodku". Interwencja nie zyskała jednak poparcia polityków i społeczeństwa, którzy po zakończeniu wielkiej i krwawej wojny nie mieli ochoty brać udziału w odległym konflikcie. W
1920
r. ostatnie oddziały brytyjskie zostały ewakuowane z Rosji.
Dwudziestolecie międzywojenne
Tłuste lata dwudzieste
W tym samym
1920
r. Churchill rozkazał użyć gazów bojowych podczas powstania
Kurdów
i Arabów w
Iraku
, świeżo wówczas poddanym pod władzę brytyjską. Tym samym jest on pierwszym człowiekiem, który wydał rozkaz użycia gazów bojowych przeciwko cywilom.
W
1921
r. Churchill został mianowany ministrem kolonii. Na tym stanowisku był jednym z sygnatariuszy
traktatu angielsko-irlandzkiego
, powołującego
Wolne Państwo Irlandzkie
.
W
październiku
1922
r. Churchill poddał się operacji usunięcia wyrostka robaczkowego. Kiedy wyszedł ze szpitala okazało się, że rząd upadł, a Partia Liberalna zaczęła się rozpadać. Wszystkie te okoliczności, wliczając w to osłabienie po operacji, sprawiły że kampania wyborcza Churchilla była dość niemrawa i w wyborach
1922
r. Churchill zajął dopiero 4. miejsce. Swój okręg wyborczy w Dundee opuszczał, jak sam stwierdził, "bez urzędu, bez miejsca w Parlamencie, bez partii i bez wyrostka". W
1923
r. spróbował szczęścia w okręgu Leicester, ale ponownie przegrał. Wtedy też zdecydował się opuścić Partię Liberalną i powrócić do konserwatystów, ale w kolejnych wyborach startował jako kandydat niezależny. Przegrał wprawdzie wybory uzupełniające w Londynie, ale wygrał wybory generalne w okręgu
Epping
i po dwuletniej przerwie ponownie zasiadł w Izbie Gmin. Rok później oficjalnie wstąpił do Partii Konserwatywnej.
Jeszcze w
1924
r. premier
Stanley Baldwin
mianował Churchilla Kanclerzem Skarbu. Głównym zadaniem ministra było przywrócenie pełnej wymienialności funta na złoto, wg standardów z
1914
r. Udało mu się to w
1925
r., ale zaowocowało to
deflacją
, bezrobociem i wielkimi strajkami górników w
1926
r. Działania Kanclerza Skarbu skrytykował ekonomista
John Maynard Keynes
, który w artykule"The Economic Consequences of Mr. Churchill" dowodził, że przywrócenie standardów z
1914
r. doprowadzi do światowej zapaści. Sam Churchill przyznał, że była to jedna z najgorszych jego decyzji, ale główną odpowiedzialność przerzucał na dyrektora Banku Anglii, Montagua Normana, który doradził ten krok niezbyt znającemu się na ekonomii Churchillowi.
Podczas strajków
1926
r. Churchill domagał się użycia broni przeciwko protestującym. Na łamach rządowego magazynu British Gazette stwierdził, że "jeśli państwo nie złamie strajku generalnego, to strajk generalny złamie państwo".
Chude lata trzydzieste
Po klęsce konserwatystów w wyborach
1929
r. przyszły chude lata dla Churchilla jako polityka. W ciągu dwóch lat został odsunięty od ścisłego kierownictwa partii w związku z jego protestami przeciwko ograniczeniom w handlu i próbom przyznania Indiom szerszej autonomii. Przeciwko temu ostatniemu protestował przez całe lata trzydzieste. Nie darzył również sympatią czołowego hinduskiego działacza niepodległościowego,
Mahatmy Ghandiego
, którego zwykł nazywać "półnagim fakirem".
Te działania spowodowały, że kiedy
Ramsay MacDonald
tworzył w
1931
r. rząd narodowy, nie zaprosił do niego Churchilla. Jego akcje na politycznej giełdzie spadły jeszcze bardziej w
1936
r., kiedy to udzielił poparcia królowi
Edwardowi VIII
w jego sporze z premierem Baldwinem. Spekulowano wówczas, że w wypadku dymisji rządu Baldwina (miała ona nastąpić gdyby król odmówił abdykacji, czego domagał się Baldwin) stanowisko premiera otrzyma właśnie Winston Churchill. Do niczego takiego jednak nie doszło – król abdykował, zaś Churchill znalazł się w politycznej izolacji.
Przez większość lat trzydziestych Churchill nie udzielał się w życiu politycznym, spędzając czas głównie na pisaniu książek, wśród których znalazły się m.in. Marlborough: His Life and Times, biografia jego słynnego przodka
Johna Churchilla, 1. księcia Marlborough
, oraz Historia Anglików, która została jednak wydana dopiero w latach pięćdziesiątych.
Churchill był pierwszym z brytyjskich polityków, którzy sprzeciwiali się polityce ustępstw wobec kanclerza
III Rzeszy
,
Adolfa Hitlera
, tzw.
appeasementu
, którą prowadził rząd
Neville'a Chamberlaina
. Po powrocie premiera z
Monachium
z tekstem porozumienia, które miało "zapewnić pokój naszym czasom", Churchill stwierdził: "Nasz rząd miał do wyboru hańbę i wojnę. Wybrał hańbę, a wojnę będzie miał i tak". Taka energiczna działalność zjednała Churchillowi wielu zwolenników w szeregach Partii Konserwatywnej i pozwoliła mu odbudować swoją pozycję.
II wojna światowa
Objęcie urzędu premiera
Po wybuchu
II wojny światowej
premier Chamberlain zaproponował Churchillowi stanowisko ministra bez teki. Ostatecznie jednak Churchill wszedł w skład gabinetu jako Pierwszy Lord Admiralicji. W Royal Navy przyjęto to stwierdzeniem "Winston wrócił!". Wobec braku jakichkolwiek działań wojennych na froncie zachodnim (tzw.
dziwna wojna
), jednymi działaniami wojennymi aliantów zachodnich były właśnie operacje morskie, w których Royal Navy odnosiła drobne sukcesy, ale i dotkliwe porażki. Na polecenie Churchilla przystąpiono do montowania na okrętach marynarki stacji radiolokacyjnych, rozpoczęto tworzenie konwojów i uzbrajanie statków handlowych. Churchill był również autorem planu prewencyjnego zajęcia norweskiego portu
Narwik
, który dawałby aliantom kontrolę nad przewozem rudy żelaza ze
Szwecji
. Pozostali członkowie gabinetu zablokowali jednak ten pomysł. Innym jego pomysłem było m.in. zaminowanie
Renu
(operacja Royal Marine).
Po ataku Niemiec na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję
10 maja
1940
r. i niepowodzeniach w
Norwegii
rząd Chamberlaina stracił zaufanie społeczeństwa.
10 maja
Chamberlain podał swój gabinet do dymisji. Funkcję premiera zamierzano powierzyć
lordowi Halifaksowi
, ale ten odmówił, uważając że nie będzie mógł efektywnie rządzić zasiadając w
Izbie Lordów
. Po naradzie z kierownictwem partii zasiadających w Izbie Gmin, Chamberlain zdecydował się wskazać na swojego następcę Winstona Churchilla. Jeszcze tego samego dnia król
Jerzy VI
powierzył mu misję tworzenia rządu.
Bitwa o Anglię
Churchill był zdeterminowany prowadzić wojnę z Niemcami do samego końca. W tym celu usunął z gabinetu zwolenników pokoju z Niemcami. Najbardziej wpływowy z nich, lord Halifax, został wysłany jako ambasador do
Waszyngtonu
. W swoim pierwszym przemówieniu do Brytyjczyków Churchill oznajmił, że "nie ma nic do zaoferowania, tylko krew, trud, łzy i pot" (I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat). Po kapitulacji
Francji
odrzucił pokojowe propozycje Hitlera. W przededniu
bitwy o Anglię
zapowiedział: "Obronimy naszą Wyspę bez względu na cenę, będziemy walczyć na plażach, będziemy walczyć na lądowiskach, będziemy walczyć na polach i na ulicach, będziemy walczyć na wzgórzach, nigdy się nie poddamy" (We shall defend our island, whatever the cost may be, we shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender).
Odparcie powietrznej ofensywy
Luftwaffe
przysporzyło Churchillowi licznych zwolenników. Sam premier o uczestnikach bitwy o Anglię powiedział, że "nigdy w historii wojen tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak niewielu" (Never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few). Dzięki dobrym stosunkom z prezydentem USA
Franklinem Delano Rooseveltem
udało się uzyskać pomoc gospodarczą Stanów Zjednoczonych na zasadach ustawy o pożyczce i dzierżawie (Lend-lease Act).
14 sierpnia
1941 r. obaj politycy podpisali na pokładzie
pancernika
Prince of Wales
Kartę Atlantycką
, która była pierwszym krokiem na drodze do utworzenia
Organizacji Narodów Zjednoczonych
. Churchill wspierał również ruch oporu w okupowanej Europie. Na jego polecenie utworzono
Zarząd Operacji Specjalnych
(Special Operations Executive, SOE) z Frankiem Nelsonem na czele.
Churchill wykorzystywał swój talent mówcy, aby zachęcić Brytyjczyków do dalszych poświęceń. Wiele z wypowiedzianych przez niego zdań przeszło to historii. Niektóre przykłady podane są wyżej. Inne słynne zdanie zostało wypowiedziane
10 listopada
1942
r. i dotyczyło zwycięskiej
II bitwy pod El Alamein
: "To nie jest koniec. To nie jest nawet początek końca. Ale to jest, być może, koniec początku" (This is not the end. It is not even the beginning of the end. But it is, perhaps, the end of the beginning).
Podczas II wojny Churchill przeżył dwa ataki serca. Pierwszy w
grudniu
1941
r., drugi w grudniu
1943
r.
Wielka Koalicja
Sytuacja polityczna i wojskowa Wielkiej Brytanii uległa radykalnej zmianie w
1941
r. Do tej pory walczyła ona z hitlerowskimi Niemcami praktycznie sama, dysponując jedynie dość ograniczonym wsparciem w postaci armii wystawianych przez rządy okupowanych przez hitlerowców państw, które rezydowały w Londynie. W
1941
r. do wojny przeciwko Niemcom włączyły się
Związek Radziecki
, ich dotychczasowy sojusznik, zaatakowany
22 czerwca
1941
r., oraz Stany Zjednoczone, po ataku na
Pearl Harbor
. Owe trzy najpotężniejsze państwa, tzw. Wielka Trójka, zdobyły decydujący wpływ na ustalanie działań wojennych i powojennego porządku na świecie. Robiły to bez udziału mniejszych państw koalicji antyhitlerowskiej, a czasami wbrew ich woli.
Z tej trójki przywódców, Churchilla, Roosevelta i
Stalina
, to właśnie premier Wielkiej Brytanii miał najsłabszą pozycję. Stalinowi nie ufał, ale sojusz z nim traktował jako zło konieczne do wygrania wojny (po ataku na Związek Radziecki Churchill powiedział w Parlamencie, że "gdyby Hitler najechał piekło, udzieliłbym w Izbie Gmin najlepszych rekomendacji Lucyferowi"). Roosevelt z kolei całkowicie ufał Stalinowi, zadowolony, że główny ciężar wojny w Europie ponosi Związek Radziecki. Jego główną obawą była możliwość zawarcia odrębnego pokoju niemiecko-radzieckiego, co Stalin umiejętnie wykorzystywał. Roosevelt zwykle popierał pomysły Stalina, na co Churchill musiał się zgodzić, gdyż Wielka Brytania była uzależniona od gospodarczej i militarnej pomocy USA. Churchill zdawał sobie z tego sprawę i już od początku swojej działalności jako premiera zabiegał o amerykańskie subsydia. Jeszcze w
1940
r. udało mu się wytargować dostawy amerykańskiego uzbrojenia do Wielkiej Brytanii, a w
1941
r. wynegocjował pomoc finansową w wysokości 1,082 mld dolarów (rok później pomoc ta wyniosła 4,757 mld dolarów).
Głównym celem polityki Churchilla było usunięcie oddziałów państwo "Osi" z basenu Morza Śródziemnego. Jego pomysłami były
operacja "Torch"
w
1942
r.,
desant aliantów na Sycylię
, a w czasie
kampanii włoskiej
desant pod Anzio
(który nieomal nie zakończył się tak samo tragicznie dla strony atakującej jak Gallipoli). Planował również przeprowadzenie inwazji kontynentu w
1944
r. poprzez zasadniczą operację desantową na Bałkanach, ale nie udało mu się tych planów zrealizować, gdyż natrafił tu na sprzeciw Stalina, który obawiał się brytyjskich wpływów w Europie centralnej i na Bałkanach. Na pierwszym spotkaniu Wielkiej Trójki w
Teheranie
(
28 listopada
–
1 grudnia
1943
r.) Roosevelt poparł Stalina i Churchill musiał zgodzić się na operację inwazyjną we
Francji
. Bałkańskie plany Churchilla zostały zrealizowane w szczątkowej formie poprzez desant brytyjski w Grecji i portach Albanii w październiku
1944
r., a następnie zbrojne rozbicie ELAS[2] (najsilniejszej organizacji greckiego podziemia kierowanej przez republikańską lewicę i komunistów) i uniemożliwienie w ten sposób przejęcia władzy w Grecji przez przeciwników monarchii. Brytyjczycy byli przeciwni zarówno surowemu karaniu
kolaborantów
, jak i zniesieniu monarchii, czy też przejęciu władzy przez grecką centro-lewicę. Toteż już w październiku 1944 r. Churchill zalecił swym dowódcom nierozwiązywanie i ochronę
greckich formacji kolaboracyjnych
[3]. Następnie, w początkach grudnia 1944, Churchill zalecił gen. Scobiemu "Nie wahanie się w potraktowaniu Aten tak, jak traktuje się zbuntowane miasto wroga".[4] Partyzantów ELAS nie poparł też ZSRR, z którym Winston Churchill już uprzednio uzgodnił swe postępowanie wobec Grecji (i Polski), w dniach 9-10 października 1944 r. w trakcie swej konferencji ze Stalinem w Moskwie[5]. W efekcie tych, a także
dalszych działań
Grecja pozostała w sferze wpływów brytyjskich, a kontrola nad nią zabezpieczyła interesy Imperium Brytyjskiego na Cyprze i części Bałkanów.
Wielka Trójka zbierała się jeszcze dwukrotnie – w dniach
4
–
11 lutego
1945
r. w
Jałcie
(gdzie ustalono podział stref wpływów w Niemczech i Europie), oraz w dniach
17 lipca
–
2 sierpnia
1945
r. w
Poczdamie
, gdzie powtórzono ustalenia z Jałty. Konferencję poczdamską Churchill opuścił
26 lipca
, by poznać wyniki odbywających się w Anglii wyborów parlamentarnych. Do Poczdamu już nie wrócił.
Po II wojnie
Pomimo niezaprzeczalnych zasług Churchilla jako premiera podczas II wojny światowej, pierwsze powojenne wybory przyniosły ciężką klęskę konserwatystów i zwycięstwo
Partii Pracy
. Część historyków komentując wynik wyborów stwierdziła, że najprawdopodobniej Brytyjczycy uznali, że człowiek który nadawał się na czas wojenny, nie nada się na czas pokoju. Inni dopatrywali się tu nie tylko stosunku do Churchilla, ile rozczarowania społeczeństwa konserwatywnymi rządami Baldwina i Chamberlaina z lat trzydziestych. W każdym razie następne 6 lat Churchill spędził jako lider partii opozycyjnej.
Winston Churchill był jednym z pierwszych polityków, który poparł ideę zjednoczenia Europy. To on był pomysłodawcą utworzenia "Stanów Zjednoczonych Europy". Wspierał również sojusz z Francją. To dzięki niemu uzyskała ona stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, gdyż Churchill chciał maksymalnie zminimalizować wpływy
ZSRR
. Churchill jest również popularyzatorem terminu "
żelazna kurtyna
", określającego linię podziału Europy na blok wschodni i zachodni. Termin ten został po raz pierwszy użyty przez niego podczas przemówienia w Fulton (Missouri)
5 marca
1946
r.
Drugi raz u władzy
Wybory
1951
r. przyniosły klęskę laburzystom i ponownie wyniosły do władzy konserwatystów. Winston Churchill (od
1945
r. startujący z okręgu
Woodford
) objął więc ponownie stanowisko premiera. Podczas swojej kadencji odnowił ścisłe związki Wielkiej Brytanii ze Stanami Zjednoczonymi, które sam nazwał "specjalnymi relacjami" (special relations) i aktywnie zaangażował się w ustalanie powojennego ładu światowego. Podczas sprawowania przez niego urzędu na dalszy plan zeszły sprawy wewnętrzne, zepchnięte tam przez ważne wydarzenia międzynarodowe, związane ze stopniowym upadkiem brytyjskiego imperium kolonialnego. Szczególnie pochłaniały one uwagę Churchilla, jako że był on gorącym zwolennikiem przywrócenia Wielkiej Brytanii statusu światowej potęgi.
Operacja Ajax
W
1951
r. premierem
Iranu
został liberał i demokrata[6]
Mohammed Mossadegh
. Rozpoczął nacjonalizację przemysłu naftowego, który wówczas praktycznie całkowicie znajdował się w rękach Wielkiej Brytanii posiadającej większościowe udziały w Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (później przekształconej w koncern
BP
). Mossadegh był niesłusznie oskarżany o
komunizm
i współpracę ze
Związkiem Radzieckim
[7]. Churchill zdecydował się podjąć potajemną akcję przeciwko irańskiemu premierowi na rzecz szacha
Mohammada Rezy Pahlaviego
. Do pomocy udało się nakłonić prezydenta USA
Dwighta Eisenhowera
używając do tego zmasowanej propagandy i fałszywych informacji wywiadowczych[8]. Zorganizowana przez
CIA
i nieudolnie przeprowadzona akcja[9] w końcu pozwoliła szachowi na usunięcie demokratycznie wybranego premiera w dn.
22 sierpnia
1953
r. i przejęcie pełnej kontroli nad Iranem. Szach przyjął politykę uległości wobec Zachodu, a Wielka Brytania odzyskała kontrolę nad Kompanią Naftową aż do
rewolucji islamskiej
1979
r.
Powstanie Mau Mau
W
1951
r. nieporozumienia na tle podziału ziemi w
Kenii
, doprowadziły do skarg rdzennej ludności na faworyzowanie białych osadników. Odrzucenie skarg przez władze kolonialne spowodowało przejęcie wpływów w kenijskim społeczeństwie przez ugrupowania radykalne i wybuch powstania w
1952
r., zwanego powstaniem Mau Mau.
17 sierpnia
wprowadzono stan wyjątkowy, a Churchill wysłał do Kenii brytyjskie wojska w celu stłumienia rebelii. Wojna była prowadzona z wielkim okrucieństwem z obydwu stron, doprowadziła też do podziału Kenijczyków na wspierających rebelię i wiernych Koronie Brytyjskiej.
Działania rządu brytyjskiego nie spotykały się początkowo z poparciem opinii publicznej. Zmieniło się to w
1953
r., kiedy rebelianci zmasakrowali członków plemienia
Kikuju
, popierających Brytyjczyków. Przechyliło to szalę opinii publicznej na stronę Wielkiej Brytanii. Churchill prowadził walkę z powstaniem przy użyciu zarówno argumentów militarnych, jak i idąc na ustępstwa wobec ludności. Dowodzący w Kenii generał George Erskine odniósł spore sukcesy wypierając rebeliantów ze stolicy Kenii,
Nairobi
("operacja Anvil",
1954
r.), oraz większości prowincji ("operacja Hammer",
1954
r.). Churchill mógł więc zaproponować rozmowy pokojowe, ale zostały one zerwane niedługo po jego rezygnacji. Powstanie zostało ostatecznie stłumione w
1960
r., ale narastające nieporozumienia między Kenijczykami a rządem brytyjskim spowodowały ogłoszenie niepodległości Kenii w
1963
r.
Malezja
Kolejnym wydarzeniem zagrażającym pozycji i interesom Zjednoczonego Królestwa i pochłaniającym uwagę Churchilla była wojna domowa na
Malajach
, toczona między siłami rządowymi wpieranymi przez Brytyjczyków, a wspieraną przez
Chiny
komunistyczną Malajską Armią Narodowo-Wyzwoleńczą (Malayan Races Liberation Army, MRLA). Churchill ponownie zastosował strategię łączenia działań militarnych z próbami budowania sojuszu z przeciwnikami MRLA. Była to tzw. kampania zdobywania "serc i umysłów". Dla Brytyjczyków Malaje były szczególnie ważne, gdyż po ogłoszeniu niepodległości przez Indie, Birmę i
Singapur
, były one jedyną brytyjską kolonią w tym regionie. W okresie największego natężenia walk stacjonowało tam 35 000 brytyjskich żołnierzy.
Polityka Churchilla zaczęła odnosić sukcesy i komuniści stopniowo tracili poparcie ludności. Ostatecznie walki wygasły w
1960
r. Jednak Brytyjczykom nie udało się utrzymać Malajów. Wybory
1955
r. przyniosły spory sukces zwolennikom niepodległości. W
1957
r. proklamowali oni niepodległości
Malezji
.
W
kwietniu
1955
r. z powodu pogarszającego się stanu zdrowia Churchill zrezygnował z funkcji premiera i lidera Partii Konserwatywnej oraz wycofał się z czynnego życia politycznego. Oba stanowiska przejął dotychczasowy minister spraw zagranicznych,
Anthony Eden
.
Życie osobiste
Małżeństwo i dzieci
Churchill ze swoją przyszłą żoną, Clementine Hozier,
1908
r.
Churchill początkowo oświadczył się amerykańskiej aktorce
Ethel Barrymore
(późniejszej laureatce Oscara za najlepszą kobiecą rolę drugoplanową), ale został odrzucony. W
marcu
1908
r. poznał na przyjęciu Clementine Hozier w której się zakochał. Jego oświadczyny zostały przyjęte i
12 września
1908
r. St Margaret's Church w
Westminsterze
odbył się ich ślub. Winston i Clementine doczekali się razem jednego syna i czterech córek:
Tradycje polityczne rodziny Churchillów zostały zachowane w następnych pokoleniach. Zarówno syn Winstona, Randolph, jak i dwaj wnukowie
Winston Churchill
i
Nicholas Soames
, poszli w jego ślady i zasiadali w Izbie Gmin. Córki poślubiły polityków, co pomogło im w karierach.
Clementine była córką lady Blanche Ogilvy, drugiej żony Henry'ego Montague Hoziera, córki 7. hrabiego Airly. Jej ojcostwo jest sprawą dyskusyjną. Sama Blanche twierdziła, że ojcem Clementine był słynny kawalerzysta Bay Middleton, jednak biograf Clementine John Hardwick twierdził, że jej ojcem, podobnie jak i innych dzieci z małżeństwa Blanche z Hozierem, był szwagier Blanche Algernon Freeman-Mitford, 1. baron Redesdale.
Zainteresowania
Kiedy nie przebywał w Londynie i zajmował się działalnością polityczną, Churchill lubił spędzać czas w Chartwell House w
Kencie
. Razem z żoną kupił tę rezydencję w
1922
r. Podczas pobytów w niej Churchill lubił pisać, malować oraz podziwiać słynne czarne łabędzie.
Churchill namalował ok. 570 obrazów i wykonał 2 rzeźby. Otrzymał również dyplom z Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Londynie. Po jego śmierci obrazy zostały skatalogowane przez Davida Coombsa przy wsparciu rodziny Churchillów. Coombs wydał na ten temat dwie książki. Obecnie obrazami Churchilla zajmuje się Tony Malone.
Podobnie jak większość polityków w tym czasie Churchill należał do różnych klubów i stowarzyszeń. Jeszcze jako działacz Partii Liberalnej należał do Reform Club i National Liberal Club, zaś po przejściu do Partii Konserwatywnej był członkiem Athenaeum, Boodle's, Bucks i Carlton Club. Churchill nie lubił jednak przebywać w klubach i spędzał w nich mało czasu, preferując spotkania i obiady w Ritzu lub Savoy Grill lub w stołówce Izby Gmin, razem z innymi deputowanymi.
Zdrowie
Churchill był powszechnie znany z zamiłowania do cygar i alkoholu. To ostatnie rozpoczęło się podczas pobytu w Indiach i południowej Afryce, gdzie Churchill dodawał
whisky
do wody, by uniknąć zatrucia. Weszło mu to w nawyk i w późniejszych latach pił whisky zarówno przed, w trakcie jak i po posiłkach. Historycy spierają się, czy można Churchilla nazywać alkoholikiem. Przeciwnicy argumentują, że spożywanie alkoholu nie wpłynęło negatywnie na jego życie osobiste i działalność polityczną. Churchill Center twierdzi, że w
1936
r. Churchill założył się z lordem Rothermere, że przez rok powstrzyma się od picia i ten zakład wygrał. Ulubionym alkoholem premiera był czerwony
Johnnie Walker
, natomiast najchętniej palił cygara marki Dunhill oraz Punch.
Przez większość swojego życia Churchill zmagał się z
depresją
, którą on sam określał mianem "czarnego psa".
Churchill jako historyk
Churchill pisał wiele książek, które początkowo były sposobem na zarobienie pieniędzy, gdyż mimo swojego arystokratycznego pochodzenia odziedziczył niewiele pieniędzy (większość została wydana przez matkę). Nie był wykształconym historykiem, ale od młodości czytał książki historyczne. Wpływ wywarły na niego, m.in. historia angielskiej wojny domowej Clarendona, Upadek imperium rzymskiego
Gibbona
i Historia Anglii
Macaulaya
. Nie interesował się historią społeczną i ekonomiczną, poświęcał natomiast wiele uwagi sprawom politycznym i wojskowym.
Prace Churchilla można podzielić na trzy kategorie. Do pierwszej można zaliczyć prace dotyczące historii własnej rodziny, z których należy wymienić biografię ojca Life of Lord Randolph Churchill z
1906
r. oraz biografię
1. księcia Marlborough
pt. Marlborough: His Life and Times z lat
1933
-
1938
w czterech tomach.
Druga kategoria obejmuje prace autobiograficzne oraz wczesne zapiski reporterskie. Należy tu wymienić The Story of the Malakand Field Force z
1898
r., The River War z
1899
r., London to Ladysmith via Pretoria, Ian Hamilton's March z
1900
r. oraz autobiografię My Early Life z
1930
r. Jego książki z lat 1898-1900 zawierają wiele informacji o kolonialnych wojnach Wielkiej Brytanii, ale należy pamiętać, że były one rodzajem autopromocji Churchilla, który kandydował do Izby Gmin w 1900 r.
Najwięcej uznania przyniosły Churchillowi prace należące do trzeciej kategorii, mianowicie wielotomowe opracowania historyczne, takie jak "Światowy Kryzys" (The World Crissis,
1923
-
1931
), sześciotomowa historia I wojny światowej, "II wojna światowa" (The Second World War,
1948
-
1953
), sześciotomowa historia II wojny oraz "Historia Anglików" (A History of the English–Speaking Peoples,
1956
-
1958
) w czterech tomach.
Właśnie te jego prace, zwłaszcza historia II wojny światowej, spowodowały, że w
1953
r. został laureatem
Literackiej Nagrody Nobla
za mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości.
Ostatnie dni
Śmierć
Churchill zasiadał w Izbie Gmin do
1964
r., ale po
1955
r. wycofał się z czynnego życia politycznego i przeniósł się do Chartwell House. Pogłębiająca się depresja i niezdrowy tryb życia powodowały, że Churchill szybko podupadał na zdrowiu. Kiedy w
1963
r. przyznano mu
honorowe obywatelstwo USA
nie mógł uczestniczyć w ceremonii. Zastąpił go tam jego syn.
Winston Churchill zmarł
24 stycznia
1965
r. w wieku 90 lat, równo 70 lat po śmierci swojego ojca. Przyczyną jego śmierci był
udar mózgu
.
Pogrzeb
Z polecenia
królowej
trumnę z ciałem byłego premiera wystawiono na widok publiczny w Westminster Hall, gdzie znajdowała się przez następne 3 dni. Po upływie tego czasu,
30 stycznia
, rozpoczęły się uroczystości pogrzebowe, celebrowane w katedrze Świętego Pawła. Pogrzeb Churchilla miał charakter publiczny. Był to pierwszy publiczny pogrzeb osoby spoza rodziny królewskiej od
1914
r. i, jak do tej pory, ostatni.
Kondukt pogrzebowy przeszedł następnie wzdłuż
Tamizy
, przez londyńskie doki. Na cześć Churchilla oddano 19 salw armatnich. Konduktowi towarzyszyło ponadto 16 myśliwców RAF-u. Na pogrzeb byłego premiera przybyło wielu przedstawicieli władz państwowych (min.
prezydent Francji
Charles de Gaulle
,
premier Kanady
Lester Pearson
, czy premier Rodezji
Ian Smith
) oraz członków rodów królewskich. Podobna liczba dygnitarzy uczestniczyła w pogrzebie przywódcy Jugosławii –
Josipa Broz Tito
w 1980 r. a następnie w pogrzebie
papieża
Jana Pawła II
w
2005
r.
Na życzenie Churchilla pochowano go z resztą rodziny w St Martin Church w Bladon, w okolicach Woodstock, w niewielkiej odległości od Blenheim Palace, gdzie Winston Churchill się urodził.
9 lutego
1965
r. majątek Churchilla został wyceniony na 304 044 funtów szterlingów (w przeliczeniu ok, 3,8 miliona współczesnych funtów).
Jedną z czterech sztucznych szczęk, którą Churchill nosił przez całe życie, można obecnie oglądać w Henterian Museum.
Odznaczenia
Dokument Winstona Churchilla potwierdzający Honorowe Obywatelstwo Stanów Zjednoczonych
W 1925 r. został odznaczony estońkim
Krzyżem Wolności
I klasy. W 1941 r. otrzymał ceremonialny urząd Lorda Strażnika Pięciu Portów (Lord Warden of the Cinque Ports) oraz został zaprzysiężony jako członek Kanadyjskiej Prywatnej Rady. Od tej pory był tytułowany: Honorowy Winston Churchill. W 1953 r. został kawalerem
Orderu Podwiązki
i otrzymał szlachecki tytuł "sir". W tym samym roku został również uhonorowany literacką Nagrodą Nobla za: "za mistrzostwo opisu historycznego i biograficznego, jak i doskonałe przemowy w obronie wysokich ludzkich wartości"[10]. Po ustąpieniu ze stanowiska premiera w 1955 r. został Kanclerzem Uniwersytetu w
Bristolu
. W 1959 r., jako najdłużej zasiadający w Parlamencie deputowany, otrzymał tytuł "ojca Izby".
W 1955 r. Churchill otrzymał propozycję otrzymania tytułu książęcego. Były premier propozycję przyjął i nawet wybrał dla siebie tytuł księcia Londynu (Duke of London). Ostatecznie jednak tytułu nie uzyskał. Do zmiany zdania przekonał go syn Randolph, który chciał związać swoją karierę polityczną z Izbą Gmin, co uniemożliwiłoby mu objęcie po śmierci ojca tytułu książęcego. Od tej pory tytuł książęcy jest przyznawany tylko członkom Rodziny Królewskiej.
W 1956 r. otrzymał
Nagrodę Karola Wielkiego
za zasługi promowaniu pokoju i integracji w Europie. W 1960 r. otwarto w
Cambridge
Churchill College. W 1963 r. Winston Churchill został pierwszą osobą, której przyznano honorowe obywatelstwo Stanów Zjednoczonych.
Kontrowersje
Postać Winstona Churchilla budzi wśród historyków wiele kontrowersji, mimo że w publicznym dyskursie dominuje jednowymiarowa wizja premiera okresu wojny jako wybitnego stratega i bohatera[11] Przykładowo brytyjski wojskowy i historyk Gordon Corrigan w książce poświęconej demitologizacji wizerunku Churchilla podważył jego kompetencje w zakresie kierowania walką na morzu i lądzie, a także m.in. sposób prowadzenia polityki kadrowej[12]. Z kolei znany francuski badacz Pierre Milza zwrócił uwagę na utrzymującą się aż do początku II wojny światowej fascynację faszyzmem. Zasugerował dodatkowo, że Churchill mógł wydać rozkaz przeprowadzenia zamachu na włoskiego przywódcę,
Benito Mussoliniego
. Koncepcja ta już wcześniej pojawiła się we włoskiej produkcji dokumentalnej[13].
Rząd Winstona Churchilla
Gabinet wojenny (koalicyjny) maj 1940 – maj 1945
Zmiany
-
sierpień
1940
r. –
lord Beaverbrook
wchodzi w skład gabinetu jako
minister produkcji lotniczej
-
październik
1940
r. –
John Anderson
zastępuje Neville'a Chamberlaina na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady,
Kingsley Wood
wchodzi w skład gabinetu jako
Kanclerz Skarbu
,
Ernest Bevin
wchodzi w skład gabinetu jako
minister pracy
, lord Halifax zostaje dodatkowo
Przewodniczącym Izby Lordów
-
grudzień
1940
r. –
Anthony Eden
zastępuje lorda Halifaksa na stanowisku ministra spraw zagranicznych, następcy Halifaksa na stanowisku Przewodniczącego Izby Lordów nie wchodzą w skład gabinetu
-
maj
1941
r. – lord Beaverbrook zostaje pozbawiony stanowiska ministra produkcji lotniczej, ale pozostaje w gabinecie jako minister stanu. Jego następcy na stanowisku ministra produkcji lotniczej nie wchodzą w skład gabinetu
-
czerwiec
1941
r. – Beaverbrook zostaje
ministrem zaopatrzenia
i pozostaje w gabinecie
-
1941
r. –
Oliver Lyttelton
wchodzi w skład gabinetu jako minister rezydent na Środkowym Wschodzie
-
4 lutego
1942
r. – Beaverbrook zostaje
ministrem produkcji wojennej
, jego następcy na stanowisku ministra zaopatrzenia nie wchodzą w skład gabinetu
-
19 lutego
1942
r. – Beaverbrook rezygnuje ze stanowiska ministra produkcji wojennej, stanowisko to pozostaje nieobsadzone, Clement Attlee obejmuje stanowisko
ministra ds. dominiów
,
Stafford Cripps
zastępuje Attleego na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci i przejmuje od Churchilla stanowisko Przewodniczącego Izby Gmin, Kingsley Wood opuszcza gabinet pozostając Kanclerzem Skarbu
-
22 lutego
1942
r. – Arthur Greenwood opuszcza gabinet
-
marzec
1942
r. – Oliver Lyttelton obejmuje stanowisko ministra produkcji (dawnego ministra produkcji wojennej),
Richard Casey
zastępuje go na stanowisku ministra rezydenta
-
październik
1942
r. – Stafford Cripps rezygnuje ze swoich funkcji i opuszcza gabinet, jego następcy na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci nie wchodzą w skład gabinetu, Anthony Eden zostaje nowym Przewodniczącym Izby Gmin,
Herbert Morrison
wchodzi w skład gabinetu jako
minister spraw wewnętrznych
-
wrzesień
1943
r. – John Anderson zostaje nowym Kanclerzem Skarbu i pozostaje w gabinecie, Clement Attlee zastępuje go na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady, jego następcy na stanowisku ministra ds. dominiów nie wchodzą w skład gabinetu
-
listopad
1943
r. –
lord Woolton
wchodzi w skład gabinetu jako minister odbudowy (Woolton był jedyną osobą piastującą to stanowisko)
-
styczeń
1944
r. –
lord Moyne
zastępuje Richarda Caseya jako minister-rezydent
Gabinet dozorujący (The Caretaker Cabinet), maj – lipiec 1945
Trzeci gabinet Churchilla październik 1951 – kwiecień 1955
-
premier Wielkiej Brytanii
,
minister obrony
: Winston Churchill
-
Lord Kanclerz
:
Gavin Simonds, 1. baron Simonds
-
Lord Przewodniczący Rady
:
Frederick Marquis, 1. wicehrabia Woolton
-
Lord Tajnej Pieczęci
,
Przewodniczący Izby Lordów
:
Robert Gascoyne-Cecil, 5. markiz Salisbury
-
Kanclerz Skarbu
:
Rab Butler
-
minister spraw wewnętrznych
:
David Maxwell Fyfe
-
minister spraw zagranicznych
:
Anthony Eden
-
minister kolonii
:
Oliver Lyttelton
-
minister ds. Wspólnoty Narodów
:
Hastings Ismay, 1. baron Ismay
-
minister ds. Szkocji
:
James Stuart
-
Przewodniczący Zarządu Handlu
:
Peter Thorneycroft
-
Paymaster-General
:
Frederick Lindemann, 1. baron Cherwell
-
minister pracy
:
Walter Monckton
-
minister zdrowia
,
Przewodniczący Izby Gmin
:
Harry Crookshank
-
minister ds. samorządu
:
Harold Macmillan
- minister ds. koordynacji transportu, paliwa i energii:
Frederick Leathers, 1. baron Leathers
Zmiany
-
marzec
1952
r. – lord Salisbury zastąpił lorda Ismaya na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów, pozostając jednocześnie na poprzednio zajmowanych stanowiskach,
lord Alexander of Tunis
zastąpił Winstona Churchilla na stanowisku ministra obrony
-
maj
1952
r. – Harry Crookshank zastąpił lorda Salisburyego na stanowisku Lorda Tajnej Pieczęci, pozostając przewodniczącym Izby Gmin, jego następcy na stanowisku ministra zdrowia nie weszli w skład gabinetu
-
listopad
1952
r. – lord Woolton został
Kanclerzem Księstwa Lancaster
, lord Salisbury zastąpił lorda Wooltona na stanowisku Lorda Przewodniczącego Rady,
lord Swinton
zastąpił lorda Salisburyego na stanowisku ministra ds. Wspólnoty Narodów
-
wrzesień
1953
r. –
Florence Horsbrugh
wchodzi w skład gabinetu jako
minister edukacji
,
Thomas Dugdale
wchodzi w skład gabinetu jako
minister rolnictwa
,
Gwilym Lloyd George
wchodzi w skład gabinetu jako
minister żywności
, stanowisko ministra ds. koordynacji transportu, paliwa i energii zostaje zniesione, a lord Leathers opuszcza gabinet
-
październik
1953
r. – lord Cherwell rezygnuje ze stanowiska Paymaster-General, jego następcy na tym stanowisku nie wchodzili w skład gabinetu
-
lipiec
1954
r. –
Alan Lennox-Boyd
zastępuje Olivera Lytteltona na stanowisku ministra kolonii,
Derick Heathcoat-Amory
zastępuje Thomasa Dugdale'a na stanowisku ministra rolnictwa
-
październik
1954
r. – lord Kilmuir zastępuje lorda Simondsa jako Lord Kanclerz, Gwilym Llyod George zastępuje lorda Kilmouira na stanowisku ministra spraw wewnętrznych, ministerstwo żywności zostaje włączone w skład ministerstwa rolnictwa,
David Eccles
zastępuje Florence Horsbrugh na stanowisku ministra edukacji, Harold Macmillan zastępuje lorda Alexandra of Tunis na stanowisku ministra obrony,
Duncan Sandys
zastępuje Macmillana na stanowisku ministra ds. samorządu,
Osbert Peake
wchodzi w skład gabinetu jako
minister emerytur i ubezpieczeń społecznych
Przypisy
- ↑ Alfred Liebfeld Churchill,
Czytelnik
, Warszawa 1971, str.46
- ↑ dosłowna, grecka nazwa formacji ELAS: Greckie Ludowe Wyzwoleńcze Wojsko - Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός. Celem ELAS było wyzwolenie kraju spod okupacji oraz przywrócenie w nim demokracji i ogólnego poczucia sprawiedliwości społecznej. Partyzanci oczekiwali też surowego ukarania kolaborantów wraz z odsunięciem ich od dalszego życia państwowego oraz referendum ustrojowego o zniesieniu monarchii.
- ↑ Mówią o tym m.in. telegramy Churchilla do gen. Scobiego, przechowywane w Winston Churchill College Cambridge.
- ↑ tamże (Winston Churchill College Cambridge - zbiór telegramów, wysłanych do Aten)
- ↑ O dokonanej wtedy transakcji "wymiany" antymonarchistycznej i lewicowej Grecji, w zamian za zdecydowanie antyradziecką Polskę, co miało skutkować wywołaniem w obu tych krajach wojen domowych, wspomina m.in. jeden z głównych dowódców greckiego Ruchu Oporu, następnie naczelny dowódca
DSE
, komunista
Markos Wafiadis
, w wywiadzie udzielonym w 1984, w Grecji
[1]
.
- ↑
Ryszard Kapuściński
Szachinszach,
Czytelnik
, Warszawa 1996, , str. 31
- ↑
Ryszard Kapuściński
Szachinszach,
Czytelnik
, Warszawa 1996, , str. 34
- ↑
A Very British Coup
– dokument radiowy programu
BBC Radio 4
- ↑ Stephen Kinzer All the Shah's Men, John Wiley & Sons,
- ↑ Piotr Szubarczyk.
5 marca 1946 r. ogłoszono "żelazną kurtynę" Literat Winston Churchill
. „
Nasz Dziennik
” (3 marca 2010). Warszawa: SPES.
ISSN
1429-4834
.
- ↑ Por. np. Carlo D'Este, Warlord: A Life of Winston Churchill at War, 1874-1945, HarperOne 2008.
- ↑ Gordon Corrigan, Blood, Sweat and Arrogance (and the myths of Churchill's War, Phoenix, London 2006.
- ↑ Kamil Janicki,
Francuski historyk: Niewykluczone, że to Churchill zlecił morderstwo Mussoliniego
, "Ciekawostki historyczne", 8 września 2010.
Bibliografia
- Blake R. Winston Churchill
- Gilbert Martin Churchill
- Haffner Sebastian Churchill
- Kastory Andrzej Winston Spencer Churcill
- Rose Norman Winston Churchill: życie pod prąd
-
Wołoszański Bogusław
Tajna wojna Churchilla
Linki zewnętrzne