Wojna francusko-pruska
Francja po wkroczeniu Prusaków, początek grudnia 1870
Data	19 lipca 1870 - 10 maja 1871
Miejsce	Francja i Prusy
Przyczyna	bezpośrednia: sprawa tzw. depeszy emskiej pośrednia: próba osadzenia na tronie Hiszpanii księcia pruskiego, Leopolda von Hohenzollern-Sigmaringen; wzrost znaczenia Prus w Związku Północnoniemieckim oraz dążenie Prus do zjednoczenia Niemiec pod swoim panowaniem.
Wynik	zwycięstwo Prus ( Niemiec ) i ich sojuszników
Strony konfliktu II Cesarstwo Francuskie Związek Północnoniemiecki na czele z: Królestwem Prus Dowódcy Napoleon III François Achille Bazaine Patrice de Mac-Mahon Otto von Bismarck Helmuth Karl Bernhard von Moltke Siły ok. 400 000 (na początku wojny) ok. 1 200 000 Straty ok. 150 000 zabitych i rannych ok. 70 000 zabitych i rannych

Wojna francusko-pruska 1870-1871 ( 19 lipca 1870 – 10 maja 1871 ) – konflikt zbrojny między Francją i Prusami . Bezpośrednią przyczyną była próba osadzenia przez Bismarcka na tronie Hiszpanii pruskiego księcia. Był to książę Leopold von Hohenzollern-Sigmaringen. Natomiast wewnętrznie była wynikiem toczącej się rywalizacji Francji i Prus o dominację w Europie. Wojnę zakończono podpisaniem traktatu pokojowego 10 maja 1871 roku we Frankfurcie .

Przyczyny wojny

Początków rywalizacji Francji i Niemiec można doszukiwać się w podziale imperium Karola Wielkiego . Jednak jej nowoczesne przejawy miały swe źródło w wojnach rewolucyjnych. Francuzi zapamiętali dwa niemieckie mocarstwa – Prusy i Austrię – jako najeźdźców z lat 1793 i zwycięzców wojen kończących epokę napoleońską, zaś w pamięci tych ostatnich Francuzi zapisali się jako okupanci z lat 1805 - 1813 . W okresie po upadku Napoleona konflikt niemiecko - francuski znalazł się w fazie uśpienia. Ujawnił się przed rokiem 1840 , kiedy to ponowienie przez Francję pretensji do granicy na Renie wywołało burzę protestów w podzielonych wówczas Niemczech . Gdy w 1848 roku wybuchła w Niemczech rewolucja tzw. Wiosny Ludów , Francję ponownie – jak w okresie Wielkiej Rewolucji – uznano za źródło wewnętrznych niepokojów. Gdy premierem Prus został Otto von Bismarck konflikt zaostrzył się. Bismarck dążył do zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem swojego kraju ( Prus , które były najsilniejszym spośród wszystkich państw niemieckich). W roku 1864 Prusy wraz z Austrią zdobyły kosztem Danii Szlezwik-Holsztyn . W 1866 roku Otto von Bismarck zaatakował niedawnego sojusznika, który po przegranej bitwie pod Sadową musiał zrzec się roszczeń do Szlezwiku-Holsztynu i dodatkowo wypłacić Prusom kontrybucję w wysokości 40 mln pruskich talarów. Istniejący Związek Niemiecki został zastąpiony Związkiem Północnoniemieckim . Jego kanclerzem został Otto von Bismarck .

Bezpośrednią przyczyną wybuchu konfliktu stała się sprawa tzw. depeszy emskiej . 19 lipca 1870 roku Napoleon III wypowiedział Prusom wojnę.

Koncentracja

Wojna ta miała ujawnić wyższość pruskiego systemu mobilizacyjnego opartego na powszechnym obowiązku służby wojskowej i na transporcie kolejowym. Francja posiadała natomiast armię zawodową, a reformy wzorowane na pruskich zostały rozłożone na lata. Skutkiem czego, wojska niemieckie, zjednoczone pod pruskim dowództwem, liczyły szesnaście korpusów (dwanaście pruskich, dwa bawarskie, jeden wirtembersko-badeński i jeden saski), a francuskie teoretycznie (bo niektóre wciąż były w stadium organizacji) osiem korpusów, rozwiniętych z istniejących trzech na stopie pokojowej.

Prusy podzieliły swoje siły na trzy armie:

• I Armia pruska. Dowódca generał Steinmetz. Miejsce koncentracji między Trewirem i Saarlouis
• II Armia pruska. Dowódca książę Fryderyk Karol. Miejsce koncentracji: Moguncja
• III Armia mieszana jednostki z Prus, Bawarii, Saksonii, Badenii i z Wirtembergii. Dowódca książę Fryderyk Pruski, następca tronu. Miejsce koncentracji między Landau a Karlsruhe .

Łącznie Prusy skoncentrowały ponad 460 tysięcy piechoty, 56 tysięcy kawalerii i około 1600 dział.

Francja podzieliła swoje siły na dwie armie:

• Armia Alzacji. Dowódca marszałek Mac Mahon . Miejsce koncentracji między Belfort a Strasburgiem .
• Armia Lotaryngii. Dowódca marszałek Bazaine . Miejsce koncentracji między Bitche a Thionville .

Skoncentrowano około 200 tysięcy piechoty i 25 tysięcy kawalerii. Armia francuska miała oparcie w silnych twierdzach Metz , Sedan , Bitche i Belfort.

Jednocześnie, zgodnie z planem wojny z Cherbourga wysłano eskadrę pięciu pancerników i jednego awizo pod dowództwem admirała Bouet-Willaumera do blokowania Hamburga i portu wojennego Wilhelmshaven . Przewidywano (po uzyskaniu zgody Danii) przejście jednostek na Bałtyk i wysadzenie desantu morskiego na Pomorzu. Prusy mogły przeciwstawić tej eskadrze tylko jeden pancernik.

Początek wojny

Armia Alzacji

Francuscy lansjerzy oraz kirasjerzy pilnują pojmanych bawarskich żołnierzy

28 lipca 1870 roku Napoleon III przybył do Metzu i objął dowództwo nad skoncentrowanymi armiami. W tym samym czasie Wilhelm I Hohenzollern przybył do Moguncji i objął dowództwo nad siłami pruskimi.

2 sierpnia 2. korpus francuski pod dowództwem generała Frossarda przekroczył granicę i przemieszczał się w kierunku Saarbrücken . Francuzi nie podjęli próby zdobycia miasta, zadowalając się jedynie jego ostrzelaniem z dział.

4 sierpnia siły pruskie wkroczyły do pierwszych miejscowości alzackich. Były to wsie Lauterburg i Niederbronn. Jednostkami rozpoznawczymi w czasie tej operacji dowodził kapitan graf Ferdinand von Zeppelin – późniejszy twórca sterowców.

5 sierpnia jednostki prusko-bawarskie w sile około 40 tysięcy ludzi zaatakowały jednostki francuskie w sile około 10 tysięcy ludzi skoncentrowane w okolicach Wissemburga . Był to początek bitwy pod Wörth (według terminologii niemieckiej czy też Froeschwiller według terminologii francuskiej). Bitwa zakończyła się wieczorem, 6 sierpnia klęską Francuzów. Nie pomogło poświęcenie brygady kirasjerów generała Michela wzmocnionej pułkiem lansjerów, która została prawie całkowicie zniszczona podczas szarży na umocnioną wieś Morsbronn i pułku żuawów broniących z bagnetem w ręku wsi Froeschwiller . Pułk ten stracił w czasie tej bitwy 1580 ze 2190 żołnierzy oraz 40 oficerów z 65 stanowiących stan wyjściowy jednostki. Armia Alzacji marszałka Mac Mahona została zmuszona do odwrotu w kierunku obozu warownego w Châlons-sur-Marne .

Straty francuskie w tej bitwie wyniosły ok. 11 000 zabitych i rannych oraz 9000 wziętych do niewoli. Prusy okupiły zwycięstwo stratą 10600 ludzi.

Armia Lotaryngii

Francuskie działo podczas wojny francusko-pruskiej

6 sierpnia 1870 roku I armia pruska przeprowadziła kontratak na korpus generała Frossarda.

W okolicach wsi Spicheren doszło do decydującego starcia. Po całodziennej bitwie Prusacy zepchnęli Francuzów. Zwycięstwo zostało okupione stratą 4300 żołnierzy. Przyczyną klęski Francuzów był zupełny brak współdziałania ze strony marszałka Bazaine'a, dowódcy pozostającego w pobliżu 3. korpusu. W efekcie wojska pruskie otworzyły sobie drogę na zachód. Zdobyły twierdzę Phalsburg, przecięły linię kolejową Paryż – Metz i okrążyły Strasburg . 12 sierpnia Napoleon III przekazał dowództwo marszałkowi Bazaine'owi i opuścił Metz udając się do obozu warownego Châlons-sur-Marne .

Nastąpiła reorganizacja sił francuskich. Powstała armia Châlons dowodzona przez marszałka Mac Mahona i armia Renu dowodzona przez marszałka Bazaine.

Prusacy kontynuowali natarcie po linii Metz – Verdun – Paryż . Doszło do kolejnych bitew. Sytuacji Francuzów nie poprawiła nierozstrzygnięta bitwa w rejonie Colombey – Borny .

Prusacy stracili 4600 ludzi, a Francuzi 3600, ale całokształcie sytuacji był to dalszy ciąg francuskiego odwrotu. 16 sierpnia doszło do bitwy pod Mars-la-Tour – Rezonville. Wojska francuskie miały przewagę liczebną 140 tysięcy ludzi przeciwko 90 tysiącom wojsk pruskich. Francuzi utrzymali pozycje, ale w nocy wycofali się z braku amunicji. Straty wyniosły 15800 ludzi po stronie niemieckiej i 17000 ludzi po stronie francuskiej.

18 sierpnia doszło do najkrwawszej bitwy tej wojny – pod Gravelotte – Saint-Privat . Przegrana francuska zadecydowała o okrążeniu armii Renu w Metzu . 20 sierpnia , Metz został całkowicie okrążony. Straty niemieckie w tej bitwie wyniosły ponad 20 tysięcy ludzi, Francuzi stracili około 12 000 żołnierzy.

Przygotowania do obrony Paryża

Obrona Paryża - studenci idący obsadzić barykady

bitwa pod Villiers-sur-Marne koło Paryża (30.11-2.12 1870)

W związku z sytuacją na froncie już 10 sierpnia rozpoczęto przygotowania do obrony Paryża .

Obronę oparto o linię fortów i murów obronnych miasta. Forty posiadały silną artylerię – w sumie około 2500 armat wszystkich kalibrów. Jednostki liniowe uzupełniano rezerwami. Z portów Brest , Rochefort i Tulon ściągnięto jednostki marynarzy przygotowywanych do desantu morskiego na Pomorzu i to oni obsadzili forty. Obronę międzypól powierzono gorączkowo organizowanym jednostkom Gwardii Narodowej ściąganej z prowincji. Zmobilizowano też celników i służby leśne. Obronę murów powierzono utworzonej na tę okazję Gwardii Narodowej Terytorialnej (Garde Nationale Sédentaire).

18 sierpnia Napoleon III mianował generała Trochu gubernatorem Paryża. Mimo przygotowań do obrony generał Cousin-Montauban hrabia Palikao zabrał z Paryża 20 tysięcy piechoty liniowej i wysłał ją na pomoc otoczonej armii Renu.

Upadek Cesarstwa

23 sierpnia armia Châlons na czele z Napoleonem III i marszałkiem Mac Mahon opuściła obóz w Châlons-sur-Marne i ruszyła na północ w celu udzielenia pomocy okrążonej armii Renu. Nie doszło jednak do współdziałania i po bitwie pod Beaumont sama została okrążona pod Sedanem przez wojska pruskie, bawarskie, saskie i wirtemberskie.

Doszło do zaciętych walk . Już na samym początku bitwy został ranny marszałek Mac Mahon. Nie pomogło Francuzom zaangażowanie brygady kawalerii afrykańskiej generała Margueritte, która w wielokrotnych szarżach próbowała otworzyć drogę w kierunku Belgii. Generał Margueritte został ciężko ranny (w wyniku tych ran zmarł później w Belgii), a brygada została zdziesiątkowana. Po paru nieudanych próbach przebicia się, zamknięta w Sedanie, pozbawiona amunicji i żywności osiemdziesięciotysięczna armia francuska skapitulowała 2 września 1870 . Do niewoli dostał się Napoleon III wraz z Mac Mahonem i 39 generałami. Prusacy wzięli do niewoli około 75 tysięcy jeńców.

Wojna na wschodzie została przez Francuzów przegrana. Broniła się jeszcze otoczona w Metzu armia Renu, która skapitulowała 28 października i twierdze Belfort i Bitche . Belfort skapitulował na polecenie rządu francuskiego już po zawieszeniu broni 16 stycznia 1871 roku, a Bitche jeszcze później, bo dopiero 12 marca 1871 roku.

Wojna Republikańska (Obrona Narodowa)

Oblężenie Paryża

Obrońcy Paryża: żołnierze Gwardii Narodowej, Gwardii Narodowej Terytorialnej, strażacy i ochotnicy

Po upadku Cesarstwa 4 września 1870 Francja proklamowała powstanie III Republiki . Powstał Rząd Obrony Narodowej. Generał Louis Jules Trochu został mianowany prezydentem, zaś Leon Gambetta ministrem wojny i spraw wewnętrznych. Pierwszymi decyzjami nowego rządu było mianowanie nowych władz administracyjnych dla poszczególnych departamentów, wzmocnienie obrony Paryża i zgromadzenie dostatecznego na potrzeby oblężenia zaopatrzenia. Nikt nie pomyślał wcześniej o konieczności ewakuacji ludności cywilnej z miasta. Podejmowane w ostatniej chwili próby ewakuacji pozwoliły wyprowadzić z Paryża około 100 tysięcy ludzi. W mieście pozostało około 2 milionów 300 tysięcy mieszkańców. Wobec zagrożenia oblężeniem zdecydowano się też na wysłanie części rządu do Tours, poza zasięg przewidywanych walk.

Teoretycznie do obrony Paryża zmobilizowano 450 tysięcy żołnierzy, ale tylko ich część przedstawiała realną siłę. Było to 80 tysięcy żołnierzy armii regularnej zebranych z rozbitych 13 i 14 korpusu armijnego i 14 tysięcy marynarzy marynarki wojennej. Reszta to jednostki Gwardii Narodowej zmobilizowanej z różnych departamentów, Gwardii Narodowej Terytorialnej z Paryża i "Francs-tireurs" – ochotników uzbrojonych własnym kosztem.

Jednostki pruskie, pod dowództwem generała Helmuta von Moltke miały okrążyć Paryż z kierunku południowo-zachodniego, zaś jednostki saksońskie pod dowództwem księcia Alberta Saskiego od północy z zadaniem odcięcia Paryża od zachodu.

15 września przybył do Paryża generał Auguste Aléxandre Ducrot , który wykazał się w bitwach pod Froeschwiller, Sedanem i Pont a Mousson. Jego zdaniem należało za wszelką cenę utrzymać wzgórza pod Chatillon, kluczowe dla utrzymania Wersalu i uniemożliwienia bezpośredniego ostrzału Paryża. Generał Trochu uległ namowom, ale oddelegował zbyt małe siły, w efekcie rozegrana 19 września bitwa zakończyła się przegraną Francuzów i opanowaniem przez Prusaków Wersalu i okrążeniem Paryża.

Siły armii niemieckich szybko urosły do około 400 tysięcy żołnierzy i składały się z korpusów armijnych pruskich, bawarskich, wirtemberskich i saskich. Wojska niemieckie zadowoliły się okrążeniem Paryża i nie podejmowały akcji ofensywnych umacniając swoje pozycje. Bierni pozostali również Francuzi, którzy poprzestali na dwóch próbach ataków 3 października pod Malmaison i Chevilly. Niepokoili przeciwnika "Francs-tireurs". Te niezdyscyplinowane i często pijane jednostki ochotników prowadziły swojego rodzaju działania partyzanckie atakując miejsca postoju jednostek niemieckich.

5 października do Wersalu przybyli król Wilhelm I, Helmuth Karl Bernhard von Moltke i Otto Eduard Leopold von Bismarck i zainstalowali tam naczelne dowództwo połączonych armii niemieckich.

Niemcy przygotowywali się systematycznie do oblężenia, potrzebą chwili było przywrócenie komunikacji kolejowej między wschodem a Paryżem. Stało się to możliwe po kapitulacji twierdz Strasburg i Toul, ale z uwagi na zniszczenia i działalność partyzancką "Francs-tireurs" i "Corps Francs" linia zaczęła działać dopiero pod koniec listopada.

7 października Leon Gambetta wydostał się balonem z Paryża, aby wzmocnić działania "delegacji rządowej" w Tours.

Reorganizacja obrony

Powstanie III Republiki zostało dobrze przyjęte pozytywnie przez olbrzymią większość Francuzów. Klęski które poniosła Francja nie osłabiły chęci do obrony kraju.

W Paryżu działał rząd i jego "delegacja" w Tours. Łączność między tymi miejscowościami była utrzymywana poprzez zatopioną w Sekwanie, linię telegraficzną Paryż – Rouen. Po wykryciu linii przez Prusaków poprzez komunikacja odbywała się poprzez balony i gołębie pocztowe. Z wysłanych 65 balonów, 47 dotarło do celu. Niepomyślny wiatr znosił balony daleko od miejsca przeznaczenia. Jeden z nich wylądował aż w Norwegii. Mimo to udało się wysłać z Paryża kilku polityków, którzy wzmocnili działania "delegacji rządowej". Poza Gambettą z tej formy podróży skorzystali również: Ranc, Kératry, Dubost i Ribot. Różne źródła podają sprzeczne ilości wykorzystanych gołębi pocztowych. Do celu dotarło od 59 do 407 gołębi. Wykorzystano technikę mikrofilmów do zmniejszenia wielkości przenoszonych przez nie meldunków.

Zgodnie z poleceniami rządu prefekci formowali nowe jednostki Gwardii Narodowej Zmobilizowanej. Wydano polecenia przybycia do metropolii pozostającym jeszcze w Algierii jednostkom armii regularnej. Były też trudności. Brakowało uzbrojenia dla nowo formowanych jednostek, uzbrajano je więc w coraz starszą broń. Podjęto starania o nabycie broni w Belgii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Ocalałe jednostki armii regularnej też wymagały zaopatrzenia w sprzęt i materiały. Bałaganu dopełniały oddziały "Francs-tireurs" bitne i gotowe do poświęceń, ale nie uznające autorytetów.

Zorganizowano 11 obozów grupujących i szkolących nowo powstające jednostki. Znajdowały się one w następujących miejscowościach: Bordeaux , Cherbourg , Clermont-Ferrand , Conlie , La Rochelle , Les Alpines, Montpellier , Nevers , Sait-Quen, Santhonay i Tuluza .

Podjęto decyzję o sformowaniu czterech nowych armii komponowanych z ocalałych jednostek armii regularnej i Gwardii Narodowej Zmobilizowanej. Były to: Armia Wschodnia (przewidywanym dowódcą był generał Cambriel), Armia Zachodnia (przewidywanym dowódcą był generał Fiereck), Armia Loary (przewidywanym dowódcą był generał La Motte-Rouge) i Armia Północna (od grudnia 1870 dowódcą był generał Faidherbe).

Celem nadrzędnym tych działań było przerwanie oblężenia Paryża. Według planów rządu miały tego dokonać Armia Wschodu i Armia Loary.

Dalsze walki na wschodzie

Kapitulacja twierdzy Strasburg uwolniła 40 tysięcy żołnierzy bawarskich i badeńskich oblegających dotychczas to miasto. Dowodzący nimi generał von Werder rozpoczął ofensywę w kierunku południowo-zachodnim, zajmując kolejno Selestat , Colmar , Miluzę i Altkirch podchodząc aż do twierdzy Belfort . Jednocześnie jednostki niemieckie sforsowały Wogezy i w okresie od 6- 12 października starły się z jednostkami francuskimi w rejonie Epinal . Przegrana bitwa zmusiła Francuzów do wycofania się z rejonu Wogezów.

Gambetta zdecydował się na zmianę dowódcy Armii Wschodu. Rannego generała Cambriel zastąpił Giuseppe Garibaldi , zaś dowódcą twierdzy Belfort mianowano pułkownika Denfert-Rochereau .

Pierwszym zadaniem postawionym Garibaldiemu było odzyskanie linii Wogezów, zadanie niewykonalne, ponieważ w tym momencie generał Werder zagrażał już miastu Dijon. Garibaldii kontynuował więc odwrót zapoczątkowany przez generała Cambriel.

W poszukiwaniu zaopatrzenia wojska niemieckie oblegające Paryż wysyłały oddziały kawalerii do Normandii.

Jedną z pierwszych jednostek, która rozpoczęła stawiać im opór był składający się z żołnierzy Gwardii Narodowej i „Francs-tireurs” oddział pułkownika de Lipovskiego.

Bałagan informacyjny i fałszywe pogłoski o marszu jednostek nieprzyjaciela na Orlean doprowadziły w dniu 24 września 1870 do opuszczenia tego miasta przez Francuzów. Wojska francuskie wróciły tam po trzech dniach, po otrzymaniu wiadomości że miasto nie zostało zajęte przez nieprzyjaciela. Ostatecznie Orlean został zajęty przez nieprzyjaciela 11 października. Wydarzenia te spowodowały odsunięcie od dowodzenia dotychczasowego dowódcę Armii Loary generała La Motte-Rouge i mianowanie na jego miejsce generała D’Aurelle.

29 października 1870 roku kapituluje broniony przez marszałka Bazaine Metz .

Kapitulację poprzedziły rozruchy części młodszych oficerów, Gwardii Narodowej i mieszkańców Metz, pragnących bronić się dalej mimo katastrofalnego zaopatrzenia w żywność i amunicję.

Do niewoli dostało się sto kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy armii regularnej i Gwardii Narodowej na czele z marszałkami Bazaine, Canrobert i Le Boef, generałami Changenier, Cissey, Clinchant, Coffinières, Desvaux, Frossard, Jarras, Ladmirault i Soleille. Kapitulacja Metz wyeliminowała z walki ponad dwukrotnie więcej żołnierzy francuskich niż klęska pod Sedanem .

Na wschodzie w rękach francuskich pozostały okrążone twierdze Bitche i Belfort .

Rewolta w Paryżu

31 października , na skutek niepomyślnych wiadomości z frontu, jak również małej skuteczności działań w obronie Paryża (między innymi utratą Bourget ) mieszkańcy Paryża wzniecili rewoltę. Opanowano wiele gmachów publicznych, między innymi budynek merostwa. Domagano się ustąpienia niesprawnych wojskowych i polityków, chciano proklamować komunę. Rozruchów nie poparły jednak wojska regularne i poza nielicznymi wyjątkami Gwardia Narodowa Zmobilizowana. Poparła je tylko Gwardia Narodowa Terytorialna, a to było za mało, aby obalić władze. Dokonano kilku zmian we władzach Paryża i wojsku. Około 2 listopada przywrócono porządek. Represje były łagodne i skierowane głównie w skrajną lewicę, ale i tu działania policji były powolne i często nieskuteczne.

Zwrot zaczepny Armii Loary

W zaistniałej sytuacji Gambetta zamiast oczekiwać na wzmocnienie wojsk państw niemieckich jednostkami, które oblegały Metz zdecydował się na zwrot zaczepny.

Nie mogła temu służyć uwikłana w walki odwrotowe Armia Wschodu (formalnie ciągle nazywana Armią Wogezów), ani osłaniająca strategicznie niezwykle ważne wybrzeża kanału La Manche i morza Północnego Armia Północy. Pozostała do dyspozycji Armia Loary i to ona miała rozpocząć atak, z nadzieją na odblokowanie Paryża .

Ofensywa rozpoczęła się 9 listopada 1870 roku. Na lewym skrzydle od Blois w kierunku na Pithiviers posuwał się 16 korpus przybyłego z Afryki generała Chanzy , na prawym skrzydle jednostki generała Pallières miały sforsować Loarę w Gien i posuwać się w kierunku Orleanu .

10 listopada jednostki generała Chanzy starły się z wojskami bawarsko-pruskimi w okolicach miejscowości Patay i Coulmiers . Oddziały państw niemieckich zostały zmuszone do wycofania się. Jednocześnie postępy generała Pallières zmusiły wojska bawarskie do opuszczenia Orleanu, który został zajęty przez wojska francuskie.

Mimo tylko taktycznego znaczenia operacji, prasa okrzyknęła ją jako otwarcie drogi do Paryża .

Zobacz też

• Komuna Paryska