Wulgata
WulgataWulgata (od
łac.
versio vulgata, przekład rozpowszechniony, popularny) – przekład
Biblii
na
łacinę
dokonany przez
św. Hieronima
na przełomie
IV
/
V w.
Powstanie przekładu
Św. Hieronim
, na zlecenie
papieża
Damazego I
, w latach
382
-
406
dokonał przekładu ksiąg Pisma Świętego z języków oryginałów:
hebrajskiego
i
greki.
Istniały już przekłady – np.
Afra
i
Itala
, ale miały one skażony tekst, bałagan był tak wielki, że niemal każdy kolejny rękopis zawierał odmienną wersję Pisma Świętego. Bałagan ten dotyczył głównie Ewangelii. Praca Hieronima w przypadku Nowego Testamentu polegała na rewizji tekstu Itali, w Starym Testamencie zdecydował się dokonać nowego przekładu. Średniowieczne próby rewizji tekstu WulgatyTekst Wulgaty był od ok.
VII
w. powszechnie używanym tekstem łacińskim Pisma Św. W międzyczasie jednak tekst Wulgaty częściowo się już wymieszał z Italą, ponadto kopiści nie dokładali należytej troski do wiernego kopiowania. Ponownie zaistniała potrzeba rewizji tekstu. W tej sytuacji
Alkuin
(735-804)[1], Theodulf (750-821)[2] i
Maudramnus z Korbei
usiłowali oczyścić tekst Wulgaty, ale ich wysiłki przyczyniły się jedynie do wzrostu istniejącego bałaganu. Nad rewizją tekstu Wulgaty pracowali następnie
Lanfrank z Bec
(1005-1089) i
Stefan Harding
(zm. 1134). Ich wysiłki również okazały się niewystarczające. Rewizje wieku XVIIstniejące w XVI wieku edycje Wulgaty zawierały nagromadzone w ciągu ponad tysiąca lat liczne błędy i niedoskonałości[3]. Były one zarówno skutkiem niechlujstwa kopistów, jak i niedoskonałej znajomości języka hebrajskiego autora Wulgaty –
św. Hieronima
. Uczeni w XV i XVI wieku (
Lorenzo Valla
, Lefèvre d'Étaples czy
Erazm z Rotterdamu
) wykazywali liczne błędy Wulgaty, szczególnie w tekście Starego Testamentu.
Robert Stefanus
w 1528 roku dokonał pierwszego krytycznego wydania tekstu Wulgaty. W
1546
r., podczas
soboru trydenckiego
uznano ją za oficjalny przekład
Kościoła katolickiego
. - [Dz 785] Ponadto tenże święty Sobór, uważając, że niemało korzyści może wyniknąć dla Kościoła Bożego, jeśli ze wszystkich używanych wydań łacińskich Świętych Ksiąg wskaże, które należy uważać za autentyczne, postanawia i wyjaśnia, że starożytne wydanie Wulgaty, które zdobyło uznanie przez długie używanie w ciągu tak wielu wieków w Kościele, jest uważane za autentyczne w publicznym nauczaniu, debatach, kazaniach i wykładach, i żeby nikt nie odważył się ani nie śmiał odrzucić go pod jakimkolwiek pretekstem.
Przykłady błędów Wulgaty sprzed 1592 roku: - Księga Rodzaju 3, 15: ona zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę.
- Tekst oryginalny ma: "ono [hebr. הוא, hû’] zmiażdży ci głowę..." .
- Błąd w przekładzie łacińskim powstał na skutek zinterpretowania występującego w tekście hebrajskim
spółgłoskowym
hebrajskiego zaimka osobowego rodzaju męskiego הוא [hw’] jako zaimka osobowego rodzaju żeńskiego, który normalnie ma formę היא [hî’], jednakże w
Pięcioksięgu
zawsze zapisywany jest dokładnie tak samo jak zaimek osobowy rodzaju męskiego הוא, tzw. qerê perpetuum, co oznacza, że uczeni żydowscy zwani
masoretami
, dodali do niego samogłoski wskazujące na to, iż jest to zaimek osobowy rodzaju żeńskiego. Jest to interpretacja słuszna, gdyż łączą się z nim formy czasownikowe 3 osoby rodzaju żeńskiego. W omawianym miejscu zaimek ten trzeba zinterpretować jako męski (w języku polskim jego odpowiednikiem w tym przypadku będzie zaimek w rodzaju nijakim, bo rzeczownik "potomstwo" jest w języku polskim rodzaju nijakiego [w
języku hebrajskim
nie ma rodzaju nijakiego]), gdyż łączący się z nim czasownik jest rodzaju męskiego.
- Wulgata: Synowie ludzcy, jak długo będziecie z ciężkim sercem?.
- Wujek: Synowie człowieczy, pókiż ciężkiego serca?.
- Tekst oryginalny: Synowie ludzcy, dopókiż lżona będzie cześć moja?.
- Wulgata: Gdyż płuca pełne iluzji.
- Wujek: Albowiem biodra moje napełnione są naigrywania.
- Tekst oryginalny: Ogień pali lędźwie moje.
- Wulgata: Król, moc umiłowanych, umiłowanych, i domy okazania się, podzielili łupy.
- Wujek: Król zastępów umiłowanego, umiłowanego, i piękności domu rozdzielać korzyści.
- Tekst oryginalny: Królowie z wojskami uciekali, uciekali: ale pani domu dzieliła łupy.
Pierwsze oficjalne wydanie Wulgaty nastąpiło dopiero w roku
1590
, po pięciu latach pracy komisji rewizyjnej powołanej przez papieża
Sykstusa V
, byłego inkwizytora. Edycja ta wywołała jeden z największych skandali teologicznych (wg
św. Roberta Bellarmina
) w Kościele katolickim, ponieważ
Sykstus V
, niezadowolony z przeciągających się prac powołanej przez siebie komisji rewizyjnej, rozwiązał ją i w ciągu 18 miesięcy sam opracował zrewidowaną wersję Wulgaty, zmieniając układ rozdziałów, numerację wersetów, pomijając czasem całe wersety bądź dodając różne zwroty i zdania wedle własnego uznania, gdyż uważał się za natchnionego przez Ducha Świętego by w ten sposób rozwiązać problemy interpretacyjne. W wydanej w roku
1590
bulli promulgacyjnej "Aeternus Ille" nakazał pod karą ekskomuniki przyjęcie swej wersji Wulgaty jako jedynej prawdziwej i autentycznej, do prywatnego i publicznego czytania, wyjaśniania i do kazań. Był to oczywiście skandal, dlatego czyniono wszystko, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się Biblii sykstyńskiej. Po kilku miesiącach papież nagle zmarł (27 VIII 1590) i jezuici dostali polecenie wykupienia wszystkich dostępnych egzemplarzy Wulgaty
Sykstusa V
, następnie przystąpiono w pośpiechu do ponownej rewizji tekstu (zakończonej w roku
1592
), rzekomo zgodnie z wolą
Sykstusa V
(takie uzasadnienie zaproponował
Robert Bellarmin
), a zmiany wprowadzone przez
Sykstusa V
przypisano błędom drukarskim. Jednak nie można było wykupić wszystkich egzemplarzy – zachował się m.in. jeden egzemplarz w bibliotece uniwersyteckiej w Oksfordzie (Bodleian Library). Zrewidowana Wulgata została oficjalnie wydana w roku
1592
przez papieża
Klemensa VIII
wraz z bullą "Aeternus Ille" i jest znana jako „klementyńska”. Różniła się od "sykstyńskiej w 4900 miejscach[4]. Jako ciekawostkę można dodać, że podczas Soboru Watykańskiego I, kiedy debatowano nad projektem konstytucji Dei Filius ponawiającej dekret Soboru Trydenckiego o Wulgacie, jeden z Ojców zaproponował, by tytuł „Wulgaty” uzupełniono „wydana z rozkazu Klemensa VIII”; na co referent odpowiedział, że nie można utożsamiać łacińskiej Wulgaty uważanej przez Sobór za „autentyczną” z wydaniami sporządzonymi przez papieży. (Breviarium Fidei, s. 118) Wulgata po Soborze TrydenckimPo Soborze Trydenckim Wulgata służyła w kościele katolickim za źródło przekładów narodowych. Z Wulgaty zostały przełożone m.in. polskie
Biblia Jakuba Wujka
i
Psałterz Dawidów
oraz angielska
Douay-Rheims
. Do końca XIX wieku uważano, że dekret Soboru Trydenckiego zakazuje przekładów z języków oryginalnych. Zwrot w nauce Kościoła rzymskokatolickiego nastąpił dopiero za papieża Leona XIII, który w wydanej w roku 1893 encyklice "Providentissimus Deus" o studium Pisma Św., stwierdził, że wprawdzie Wulgata zgodnie z postanowieniem Soboru Trydenckiego ma być uważana „za autentyczną w publicznych czytaniach, dyskusjach, kazaniach i objaśnieniach”, jednak nie oznacza to, że nie należy uwzględniać innych przekładów, „a zwłaszcza tekstów pierwotnych” i zgodnie z radą św. Augustyna, w miejscach które w tekście łacińskim są dwuznaczne lub mniej jasne, „uciec się do pierwotnego języka”. Wiek XX przyniósł powszechne katolickie przekłady z języków oryginalnych; w Polsce pierwszym takim przekładem całego Pisma Świętego była
Biblia Tysiąclecia
. Kolejną rewizję Wulgaty zapoczątkował
Pius X
w 1907 r. Prace nad najnowszym przekładem trwały kilkadziesiąt lat, jednak posiłkowano się najnowszymi badaniami naukowymi z uwzględnieniem języków oryginalnych. Nowy przekład zwany
Neo-Wulgatą
, wprowadzony w roku
1979
konstytucją
Jana Pawła II
Scripturum Thesaurus, obowiązuje w Kościele rzymskokatolickim jako – w odróżnieniu od Wulgaty klementyńskiej – wersja „typiczna”. Niektóre rękopisy WulgatyRękopisy dzielą się na cztery główne grupy: reprezentujące włoski typ Wulgaty, hiszpański typ Wulgaty, iryjski typ Wulgaty i francuski typ Wulgaty. Ponadto część rękopisów reprezentuje tekst powstały w wyniku recenzji Alkuina, recenzji Theodulfa i innych. Przypisy- ↑ Wśród rodziny rękopisów pochodzących z rewizji Alkuina wyróżniają się: Codex Lindisfarnensis, Codex Vallicellianus, Codex Carolinus, Codex Paulinus i Codex Bambergensis.
- ↑ Przedstawicielami tej recenzji są: Codex Theodulphianus, Codex Aniciensis, Codex Hubertanus.
- ↑ Na Zachodzie aż do późnego średniowiecza nie umiano wiernie przekazywać tekstu i każdy kolejny rękopis stawał się kolejnym wariantem tekstowym. W przypadku NT każdy kolejny rękopis różnił się w około 500 miejscach. Dopiero na początku II tysiąclecia nauczono się bardziej wiernego przekazywania tekstu (zasługa benedyktynów i innych zakonów).
- ↑ Bruce Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration, Oxford University Press, 1968, p. 78. Jednak w innym miejscu Metzger podaje, że różniła się w około 3000 miejscach. B.M. Metzger, The Early Versions of the New Testament, Clarendon Press, Oxford 1977, p. 349.
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Wulgata":
Hieronim ze Strydonu
...
Osiem błogosławieństw
...
Stary Testament
...
405
...
Wulgata
Prolog
do
Ewangelii Jana
, Wulgata Klementyńska, wydanie z
1922
r.Wulgata (od
łac.
versio vulgata, przekład rozpowszechniony, ...
Biblia Tysiąclecia
...
347
...
Kanon Biblii
...
Księga Daniela
...
Eschatologia chrześcijańska
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Wulgata":
Antyk judajski - mądrość Biblii (plansza 10)
...
|