Ostatnie w historii II Rzeczypospolitej wybory parlamentarne zostały przeprowadzone 6 listopada do sejmu V kadencji oraz 13 listopada do senatu, zakończyły się zwycięstwem sanacji , która stała się (podobnie jak w 1935 ) jedyną polską siłą polityczną w Sejmie .

Okoliczności rozpisania

Wybory odbyły się na mocy zarządzenia prezydenta Mościckiego z 13 września 1938 roku rozwiązującego - na rok przed końcem kadencji - sejm i senat. Decyzja o skróceniu kadencji parlamentu miała swoje przyczyny zewnętrzne (napięta sytuacja międzynarodowa, chęć mobilizacji społeczeństwa wobec zagrożenia z zewnątrz), jak i wewnętrzne (walki frakcyjne w obozie sanacji - chęć wyeliminowania z życia publicznego wybranego na marszałka sejmu wiosną 1938 roku Walerego Sławka ).

Ordynacja

Parlamentarzystów wybierano w zgodzie z uchwaloną 8 lipca 1935 roku ordynacją, przewidującą wybór przedstawicieli do sejmu w 104 okręgach dwumandatowych (w każdym z nich musiało być co najmniej czterech kandydatów) w systemie większościowym - do sejmu dostawali się więc ci dwaj, na których padło najwięcej głosów w danym okręgu. Do liczącego 96 miejsc senatu wybrano w okręgach 64 przedstawicieli, resztę mianował prezydent Mościcki.

Udział w wyborach

Frekwencja w wyborach do sejmu wyniosła 67,1%, co odnotowano jako sukces propagandy sanacyjnej. Najmniej osób głosowało w woj. krakowskim (48%), Warszawie (55%), najwięcej zaś na Tarnopolszczyźnie i Śląsku (83%).

W wyborach senackich (do kolegiów) udział wzięło ok. 70% uprawnionych.

Skład sejmu i senatu

W związku z zasadą większościowości nie wszystkie mandaty do sejmu zostały obsadzone. Przyjmuje się, że ok. 164 posłów reprezentowało OZN , parunastu miało status niezależnych (dawniej związanych z obozem piłsudczykowskim, ale krytycznie nastawionych do polityki OZN , jak np. Lucjan Żeligowski czy ks. Lubelski), a resztę miejsc objęły mniejszości narodowe (Ukraińcy 14, Żydzi 5).

Wybory sejmowe wiązały się dla sanacji ze znacznym upokorzeniem, np. w Wilnie szef OZN Stanisław Skwarczyński uzyskał znacznie mniej głosów niż czołowy przeciwnik obozu Lucjan Żeligowski , a będący w niełasce Walery Sławek zgromadził aż 17 tys. głosów w swoim okręgu.

Oprócz polityków OZN ( Prystora , Grabowskiego i Świętosławskiego ) czy dawniej związanego z BBWR Kazimierza Bartla , wśród nominantów prezydenta do senatu znalazły się osoby z różnych środowisk politycznych (ludowcy, księża, chadecy, konserwatyści), które w latach trzydziestych przeszły na stronę sanacji (np. Jan Dębski z SL , ks. Wacław Bliziński ).

Tradycyjnie już Mościcki mianował też na senatorów przedstawicieli mniejszości narodowych: Rudolfa Wiesnera i Ervina Hasbacha (Niemcy, pierwszy z nich był liderem nazistowskiej partii Junge Deutsche Partei) oraz Jakuba Trockenheima z warszawskich ortodoksów wraz z prof. Mojżeszem Schorrem .