Przypuszczalne wyobrażenie Welesa na replice Posągu ze Zbrucza , Chram Mazowiecki RKP (2009)

Raróg (Żar ptak) na ilustracji do baśni rosyjskiej

Wyraj, Raj , Irij – według wierzeń słowiańskich bajeczna kraina, do której na zimę odlatują ptaki i z której przychodzi wiosna^[1], a także (w folklorze ) z której przybywają bociany niosące dzieci^[2].

Początkowo Słowianie wierzyli tylko w jeden Wyraj, utożsamiany z Rodem , położony daleko za morzem, na końcu Drogi Mlecznej ^[2]. Wyobrażano go sobie jako ogród za żelazną bramą broniącą wstępu żyjącym, położony w koronie drzewa kosmicznego . Z kolei na gałęziach drzewa miały gniazdować ptaki, utożsamiane zazwyczaj z duszami ludzkimi^[1]. Według przekazów folklorystycznych bram Wyraju strzegł Weles , czasem przedstawiany w postaci zoomorficznej jako Złoty Kur lub Raróg dzierżący w szponach klucze do zaświatów^[2].

Odlatujące do Wyraju i powracające zeń na wiosnę ptaki Słowianie utożsamiali z ludzkimi duszami^[2]. Według przekazów ludowych wraz z dymem stosu pogrzebowego dusza ludzka w postaci ornitomorficznej ulatuje do Wyraju, gdzie jednak nie pozostaje wiecznie, powracając za jakiś czas w łono brzemiennej kobiety, przynoszona przez bociana lub lelka , w czym można dopatrywać się śladów wierzeń w reinkarnację ^[2].

Wyraj niebiański i podziemny

W późniejszym okresie, zdaniem Borysa Uspienskiego pod wpływem kontaktów z chrześcijaństwem , nastąpił podział na Wyraj ptasi (tożsamy z dotychczasowym, wcześniejszym Wyrajem) oraz podziemny Wyraj wężowy/smoczy (przypuszczalnie tożsamy z Nawią )^[2].

Etymologia

Etymologię nazwy "wyraj" próbowano wyprowadzić z hipotetycznego prasłowiańskiego *rajъ w powiązaniu z perskim rayí (bogactwo, szczęście)^[2], wskazywano także na podobieństwo do np. greckiego éar (wiosna), sanskryckiego áranyas (obcy, daleki) czy indoeuropejskiego *ūr- (woda), jednak żadna z tych etymologii nie znalazła powszechnego uznania^[1].

Zobacz też

• Nawie
• dusza
• Weles
• Zaświaty
• Prawia-Jawia-Nawia

Przypisy