Raróg (Żar ptak) na ilustracji do baśni rosyjskiej
Wyraj,
Raj
, Irij – według
wierzeń słowiańskich
bajeczna kraina, do której na zimę odlatują ptaki i z której przychodzi wiosna[1], a także (w
folklorze
) z której przybywają bociany niosące dzieci[2].
Początkowo
Słowianie
wierzyli tylko w jeden Wyraj, utożsamiany z
Rodem
, położony daleko za morzem, na końcu
Drogi Mlecznej
[2]. Wyobrażano go sobie jako ogród za żelazną bramą broniącą wstępu żyjącym, położony w koronie
drzewa kosmicznego
. Z kolei na gałęziach drzewa miały gniazdować ptaki, utożsamiane zazwyczaj z duszami ludzkimi[1]. Według przekazów folklorystycznych bram Wyraju strzegł
Weles
, czasem przedstawiany w postaci zoomorficznej jako Złoty Kur lub
Raróg
dzierżący w szponach klucze do zaświatów[2].
Odlatujące do Wyraju i powracające zeń na wiosnę ptaki Słowianie utożsamiali z ludzkimi duszami[2]. Według przekazów ludowych wraz z dymem stosu pogrzebowego dusza ludzka w postaci ornitomorficznej ulatuje do Wyraju, gdzie jednak nie pozostaje wiecznie, powracając za jakiś czas w łono brzemiennej kobiety, przynoszona przez bociana lub
lelka
, w czym można dopatrywać się śladów wierzeń w
reinkarnację
[2].
Wyraj niebiański i podziemny
W późniejszym okresie, zdaniem Borysa Uspienskiego pod wpływem kontaktów z
chrześcijaństwem
, nastąpił podział na Wyraj ptasi (tożsamy z dotychczasowym, wcześniejszym Wyrajem) oraz podziemny Wyraj wężowy/smoczy (przypuszczalnie tożsamy z
Nawią
)[2].
Etymologia
Etymologię nazwy "wyraj" próbowano wyprowadzić z hipotetycznego
prasłowiańskiego
*rajъ w powiązaniu z
perskim
rayí (bogactwo, szczęście)[2], wskazywano także na podobieństwo do np.
greckiego
éar (wiosna),
sanskryckiego
áranyas (obcy, daleki) czy
indoeuropejskiego
*ūr- (woda), jednak żadna z tych etymologii nie znalazła powszechnego uznania[1].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Andrzej Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Warszawa: Iskry, 2001. .
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004. .