Wyspa – każdy z trwałych fragmentów lądowej powierzchni Ziemi , który jest otoczony ze wszystkich stron wodą oraz jest mniejszy powierzchniowo od Australii , a nie jest pojedynczą skałą . Wyspy istnieją więc na rzekach ^[1], jeziorach , stawach , morzach i oceanach . Mała wyspa, to wysepka. Za wyspy nie uznaje się ruchomych ławic piaszczystych, ani obszarów lądu zalewanych podczas przypływów .

Wyspy mogą być samotne albo mogą tworzyć skupiska – archipelagi , przy czym te ostatnie grupowane są zarówno według kryteriów geograficznych , jak i geologicznych .

Wyspy mogą powstawać na skutek:

• zanurzenia lądu o urozmaiconej rzeźbie powierzchni ,
• nierównomiernego wypiętrzenia obszaru szelfowego ,
• budującej działalności fal morskich ,
• działalności organizmów żywych ( wyspa koralowa ),
• działalności podwodnych wulkanów ( wyspa wulkaniczna ),
• trzęsienia ziemi ,
• akumulacji osadów na obszarze delty ,
• działalności człowieka – sztuczne wyspy , np. torpedownia w Gdyni , czy Palm Islands w Dubaju ^[2].

Szczególnym przypadkiem są wyspy pływowe powstające okresowo, tracące połączenie z lądem stałym podczas przypływów.

Mała wyspa oceaniczna w archipelagu Fidżi

Podział wysp

Generalnie wyspy dzielą się na kontynentalne i oceaniczne, przy czym podział ten nie jest całkowicie precyzyjny, co może prowadzić do niewłaściwego ich zaszeregowania.

Wyspy kontynentalne

Do tej kategorii zaliczamy wyspy leżące w pobliżu kontynentu, na jego szelfie kontynentalnym . Takimi wyspami kontynentalnymi są Trynidad i Barbados w Ameryce Południowej , Grenlandia w Ameryce Północnej , Tasmania w Australii , Sumatra , Borneo i Jawa w Azji , czy Wyspy Brytyjskie , Sycylia , Sardynia i Korsyka w Europie .

Odrębną podkategorię stanowią wyspy mikrokontynentalne powstałe w wyniku tworzenia się szczelin w dnie morskimi i oddzielania partii masy kontynentalnej. Przykładem jest Nowa Zelandia i Nowa Kaledonia na Oceanie Spokojnym , Madagaskar na wschód od Afryki , czy Wyspy Kerguelena na Oceanie Indyjskim .

Inną podkategorię stanowią wyspy powstałe z łach piaszczystych nanoszonych w wyniku działania prądów morskich lub materiału lądowego wynoszonego przez ujścia większych rzek. Przykładami są tu Półwysep Helski i Mierzeja Wiślana , które w przeszłości były takimi wyspami.

Wyspy oceaniczne

Do tej kategorii zalicza się wyspy nie związane z szelfem kontynentalnym. W ogromnej większości są one pochodzenia wulkanicznego. Zazwyczaj układają się w łańcuchy powstające na granicach płyt tektonicznych lub w obrębie jednej płyty, przemieszczającej nad plamą gorąca ( ang. hot spot). Pierwszy typ reprezentują archipelagi będące łukami wys . Przykładami są tu archipelagi Marianów , Wyspy Riukiu , Kuryle i Aleuty na Pacyfiku oraz Małe Antyle i Sandwich Południowy na Atlantyku . Archipelagi powstałe nad plamą gorąca mają prostoliniowy przebieg. Przykładem są Hawaje , leżące na Grzbiecie Hawajskim na Oceanie Spokojnym oraz Tristan da Cunha na Grzbiecie Wielorybim na Oceanie Atlantyckim. Trzecim rodzajem wysp wulkanicznych są wyspy znajdujące się na grzbiecie śródoceanicznym , jak Islandia i Jan Mayen , obie na Północnym Atlantyku.

Inna sytuacja ma miejsce, gdy fragment płyty tektonicznej ( płyty oceanicznej ) zostanie wyniesiony ponad powierzchnię oceanu. Przykładem są Wyspy Świętego Piotra i Pawła na Atlantyku oraz Macquarie na Pacyfiku.

Innego typu wyspami oceanicznymi są atole , efekt budowy rafy koralowej wokół zanurzającej się wyspy wulkanicznej. Koralowce rozbudowują rafę aż do powierzchni oceanu stając się zaczynem do powstania wyspy. Charakterystycznym przykładem są Malediwy na Oceanie Indyjskim .

Etymologia nazwy

Słowo wyspa (według: Aleksander Brückner , Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927) pochodzi przypuszczalnie od pol. i czes. wysyp lub nasyp, co, w połączeniu z łac. insula, zastąpiło dawniejsze słowo ostrów, używane w czasach dzisiejszych jedynie w nazewnictwie (np. Ostrów Lednicki ) oraz otok (opływ wody), który w XV wieku stracił pierwotne znaczenie na rzecz (dzisiaj siniak) siności po uderzeniu.

Największe wyspy

• Grenlandia
• Nowa Gwinea
• Borneo
• Madagaskar
• Ziemia Baffina
• Sumatra

Wg. The World Factbook istnieje 94 państw i innych jednostek administracyjnych (terytoriów), które są wyspami i nie mają granic lądowych z innymi państwami.

Przypisy

Zobacz też

• wyspy świata ,
• największe wyspy świata
• lista polskich wysp
• pływająca wyspa
• film Wyspa w reżyserii Kim Ki-Duka