Wyspy Kerguelena (fr. Îles Kerguelen, dawniej îles de la Désolation) -
archipelag
obejmujący około 300 skalistych wysp pochodzenia
wulkanicznego
, położony w południowej części
Oceanu Indyjskiego
, ponad 5300 km na południowy wschód od
Afryki
. Wyspy Kerguelena wraz z wyspami
Amsterdam
(Île Amsterdam),
Wyspą Świętego Pawła
(Île Saint-Paul),
Wyspami Crozeta
(Îles Crozet) i
Ziemią Adeli
(Terre Adélie) należą do
Francji
i wchodzą w skład
Francuskich Terytoriów Południowych i Antarktycznych
. Ich łączna powierzchnia wynosi 7215 km², z tego największa wyspa
Grande Terre
ma 6675 km². Otacza ją ponad 300 znacznie mniejszych wysp. Wyspy Kerguelena nie są stale zamieszkane. Okresowo przebywali tu niegdyś łowcy fok i wielorybnicy, obecnie pracują tu tylko naukowcy. Najważniejszymi ośrodkami turystyczno-badawczymi, są
Port-aux-Français
i Port Jeanne d'Arc, założony w
1908
przez Norwegów.
Topografia
Wyspy Kerguelena to skaliste, górzyste wyspy - najwyższym szczytem jest
wulkan
, Mont Ross, sięgający 1850 m n.p.m. W czasach historycznych nie stwierdzono aktywności wulkanicznej, ale istnieją aktywne
fumarole
, a na wyspach częste są
trzęsienia ziemi
. W centrum Grande Terre znajduje się duży
lodowiec
,
Glacier Cook
, o powierzchni 550 km2. Wyspy pokrywają liczne strumienie z wodospadami, występują na nich jeziora i
gorące źródła
. Główna wyspa ma postrzępioną linię brzegową długości 2800 km, poprzecinaną
fiordami
i obfitującą w półwyspy.
Budowa geologiczna
Uproszczona mapa geologiczna wysp Kerguelena
Wyspy Kerguelena leżą na tektonicznej
płycie antarktycznej
. Są wyniesioną ponad poziom morza częścią
Wyniesienia Kergueleńskiego
o powierzchni około 2,2 mln km². Ich powstanie wiąże się z istniejącą tam
plamą gorąca
[1].
Mont Ross, najwyższa góra archipelagu.
Wyspy utworzone są głównie ze
skał wulkanicznych
powstałych około 35 mln lat temu. Zbudowane są z potoków zastygłej
lawy
bazaltowej
, każdy o grubości od 3 do 10 m, leżących jeden na drugim. Grubość całego kompleksu dochodzi do 1200 m. Formy wulkaniczne mają postać schodów lub piramid. Rzadziej występują
stratowulkany
typu
Stromboli
, jak Mont Ross (Góra Rossa), oraz partie opisywane jako "kompleksy
wulkaniczno
-
plutoniczne
", np. na półwyspie Rallier du Baty. Całe wyspy poprzecinane są licznymi
żyłami
zbudowanymi z
trachitów
, trachyfonolitów i
fonolitów
. W czasach historycznych nie zaobserwowano żadnej działalności wulkanicznej, ale w południowo zachodniej części wyspy
Grande Terre
czynne są
fumarole
.
Częściowe
zlodowacenie
wysp i spowodowana nim
erozja lodowcowa
wytworzyła obniżenia (
depresje
) oraz głębokie doliny w północnej i wschodniej części archipelagu. W wyniku zalania ujść dolin przez morze powstały
fiordy
. Erozja, a następnie
depozycja
materiału niesionego przez lodowce wytworzyły kompleksy
konglomeratów
(
tillitów
), m.in. na półwyspie Courbeta (
fr.
Péninsule Courbet) na wyspie Grande Terre.
Wyspy Kerguelena są częścią
mikrokontynentu
noszącego nazwę
Wyniesienia Kergueleńskiego
[2]. W okresie pomiędzy 100 mln lat a 20 mln lat temu trzykrotnie wynurzał się on ponad powierzchnię morza. Zachowały się m.in. skamieniałości tropikalnej fauny i flory sprzed 50 mln lat. Został zatopiony ostatecznie około 20 mln lat temu. Obecnie znajduje się kilometr do dwóch pod powierzchnią oceanu.
Skały osadowe
Wyniesienia Kergueleńskiego przypominają te, które znajdują się na obszarze
Australii
i
Indii
, co wskazuje na ich wspólną historię.
Geolodzy
studiując budowę Wyniesienia mają nadzieję wyjaśnić w jaki sposób rozpadł się
superkontynent
Gondwana
, obejmujący m.in. Australię, Antarktydę i Indie[3].
Klimat
Na wyspach panuje
klimat subpolarny
, z maksymalnymi temperaturami dochodzącymi latem (
grudzień
-
marzec
) do 15°C. Najwyższa zanotowana temperatura niewiele przekroczyła 20°C. Wieją tam stale silne wiatry zachodnie (tzw. "
ryczące czterdziestki
") niosące opady deszczu lub śniegu przez 300 dni w roku.
Paleoklimat
Około 50 milionów lat temu w regionie tym panował
klimat tropikalny
, o czym świadczą osady lądowe i skamieniałości drzew, znajdowane zarówno na wyspach, jak i w podwodnej części Wyniesienia Kergueleńskiego. Znaleziska te wskazują, że ponad powierzchnią oceanu znajdowała się wtedy znaczna część płaskowyżu, tworząc dużą wyspę odizolowaną od innych części świata[4]. W niektórych potokach lawowych na obszarze wysp znaleziono fragmenty
lignitu
oraz
sfosylizowane
szczątki
araukarii
, których wiek szacuje się na 14 mln lat.
Flora i fauna wysp
Kapusta kergueleńska w otoczeniu roślin z rodzaju
Acena
.
Roślinność wysp jest uboga, typowa dla
tundry
- w jej skład wchodzą zioła, mchy i porosty. Rzadka kapusta kergueleńska występuje na tym i na kilku sąsiednich archipelagach, a gatunkiem całkowicie
endemicznym
jest Lyallia kerguelensis z rzędu
goździkowców
, nie występująca nigdzie indziej na świecie. Dużo bogatsze jest życie roślinne w oceanie, wody przybrzeżne obfitują w duże
brunatnice
(
listownicowce
) i różnorodne
krasnorosty
.
Świat zwierzęcy wysp reprezentuje 30 gatunków ptaków morskich i ssaki
płetwonogie
. Do gniazdujących na wyspach Kerguelena ptaków należą 4 gatunki
pingwinów
:
pingwin białobrewy
,
królewski
,
skalny
i
złotoczuby
oraz endemiczny gatunek
kormorana
(Phalacrocorax verrucosus; według części uczonych jest to podgatunek
kormorana niebieskookiego
Phalacrocorax atriceps). Ze ssaków na wyspach występują
uchatka antarktyczna
,
słoń morski
południowy i
lampart morski
. U wybrzeży spotkane są walenie, w tym
finwale
i
kaszaloty
, a także
orki
i inne
delfiny
.
Występują tu także zwierzęta sprowadzone przez człowieka, m.in. króliki, dzikie koty, owce, a nawet
renifery
. Jak większość
gatunków alochtonicznych
(obcych), wyrządzają one duże szkody w środowisku. Koty i szczury pustoszą lęgowiska ptaków morskich, a roślinożercy niszczą rzadką roślinność wysp, przyczyniając się do erozji gleby.
Historia
Wyspy odkrył w lutym
1772
r.
bretoński
żeglarz
Yves Joseph de Kerguelen-Trémarec
, poszukując legendarnego
Lądu Południowego
. Po powrocie ogłosił, że udało mu się odkryć poszukiwany ląd, który jest ziemią rozległą, żyzną i o umiarkowanym klimacie, co uczyniło go bohaterem. Jednak druga francuska wyprawa zaprzeczyła jego twierdzeniom. Kerguelena pozbawiono zaszczytów i szlachectwa, zrehabilitowany został dopiero na fali
rewolucji francuskiej
, jako ofiara obalonego reżimu.
W
1777
r. do wybrzeża wyspy przybił kapitan
James Cook
, znajdując tam butelkę z informacją o odkryciu, pozostawioną przez drugą wyprawę Kerguelena.
Przez długi czas wyspę odwiedzali wielorybnicy i łowcy
fok
, którzy prawie wytrzebili te zwierzęta.
Na przełomie
1874
i
1875
ekspedycje
brytyjska
,
niemiecka
i
amerykańska
obserwowały z Wysp Kerguelena
przejście Wenus na tle tarczy Słońca
9 grudnia 1874.
W czasie
II wojny światowej
niemiecki
krążownik pomocniczy
(
rajder
)
HSK Atlantis
zawinął na Wyspy w celu uzupełnienia zapasów wody i dokonania drobnych napraw. Jeden z marynarzy zginął w trakcie remontu i został tam pochowany, co później nazwano "najdalej na południe położonym niemieckim grobem wojennym".
Archipelag stanowi oficjalnie część Francji od
1893
roku. Od
1944
r. działa stacja badawcza Port-aux-Français, w której zimą przebywa ok. 60 osób, w lecie ta liczba wzrasta do 120.
Przypisy
Linki zewnętrzne
