Føroyar Færøerne Wyspy Owcze
Flaga Wysp Owczych Herb Wysp Owczych Flaga Wysp Owczych Herb Wysp Owczych
Hymn : Mítt Alfagra Land (Mój Kraju Najpiękniejszy)
Położenie Wysp Owczych
Język urzędowy	farerski , duński
Stolica	Thorshavn
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Status terytorium	terytorium zależne
Zależne od	Danii
Głowa terytorium	królowa Danii Małgorzata II ¹
Królewski administrator	Dan M. Knudsen
Szef rządu	Premier Kaj Leo Johannesen
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	180. na świecie 1 399 km² 0,5%
Liczba ludności  (2009)  • całkowita   •  gęstość zaludnienia  • narodowości	-. na świecie 48 778▲ 35 osób/km² Farerska (91,7%), Duńska (5,8%), Islandzka (0,4%) Norweska (0,2%) Polska (0,2%) Inne (ok. 1,7%)
PKB (2003)  • całkowite   • na osobę	9,7 mln DKK 202 000 DKK
PKB ( PPP ) ( 2006 )  • całkowite   • na osobę	2,2 mld USD ▲ 45 250 USD ▲
Jednostka monetarna	Korona Wysp Owczych , korona duńska ² (DKK)
Rok utworzenia	przejęcie posiadłości norweskiej 1380
Religia dominująca	Luteranizm
Strefa czasowa	UTC 0 – zima UTC +1 – lato
Kod ISO 3166	FO/FRO/234
Domena internetowa	.fo
Kod samochodowy	FO
Kod telefoniczny	+298
Mapa Wysp Owczych
¹ Królowa Danii pełni jednocześnie rolę głowy państwa Wysp Owczych, jak i Danii. ² Korony Wysp Owczych wydawane są przez Duński Bank Narodowy jedynie pod postacią banknotów ; Korona duńska jest wymienna z Koroną Wysp Owczych w stosunku 1:1, jednak poza Wyspami Owczymi Korona Wysp Owczych nie jest przyjmowana, nawet w Danii.

Wyspy Owcze ( farer. Føroyar, duń. Færøerne) – archipelag wysp wulkanicznych (o powierzchni 1399 km² ) na Morzu Norweskim , między Wielką Brytanią , Islandią a Norwegią . Stanowią terytorium zależne Danii .

Ośrodkiem administracyjnym jest Thorshavn (farer. Tórshavn). Głównymi miastami Wysp Owczych są: Klaksvík , Hoyvík , Argir . Żyje tam około 49 000 mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosi 35 osób/km². Językami urzędowymi są farerski i duński . Mieszkańcy wyznają w większości luteranizm .

Ustrój polityczny

Wyspy posiadają własny 33-osobowy parlament – Løgtingið (pełna, oficjalna nazwa: Føroya løgting), działający z niewielkimi przerwami od czasów wikińskich, i odpowiedzialny przed nim rząd – Landsstýrið tworzony przez premiera (obecnie pełni tę funkcję Kaj Leo Johannesen ) oraz sześciu ministrów (Handlu i Przemysłu, Finansów, Rybołówstwa, Kultury i Edukacji, Usług Socjalnych i Zdrowotnych oraz Spraw Wewnętrznych). Archipelag ma także dwóch deputowanych w parlamencie duńskim oraz Radzie Nordyckiej . W kompetencji rządu duńskiego leży prowadzenie polityki zagranicznej, obronnej i konstytucyjnej Wysp, aczkolwiek mają one co nieco do powiedzenia w kwestii międzynarodowej, czego dowodem jest odrzucenie w referendum członkostwa w Unii Europejskiej . Reprezentantem Danii na Wyspach Owczych jest królewski administrator (inaczej "wysoki komisarz", farer. Rigsombudsmand), obecnie Søren Christensen ^[1].

Podział administracyjny

Wyspy Owcze podzielone są na sześć regionów i siedem okręgów wyborczych: Eysturoy, Norðoyar (także Norðoyggjar), Sandoy, Streymoy (podzielony na dwa okręgi wyborcze), Suðuroy oraz Vágar. Dzielą się one obecnie na 34 okręgi gminne. Do roku 2004 istniało 48 takich okręgów; rząd prowadzi politykę zachęcania do oddolnego łączenia się gmin, w związku z czym można oczekiwać, że liczba ich wkrótce ulegnie dalszej redukcji. Największym z okręgów administracyjnych jest Streymoy , zaś gminnym gmina Tórshavn .

Geografia

Podział Wysp Owczych na gminy.

Archipelag tworzy 18 głównych wysp wulkanicznych o powierzchni górzystej. Największe z nich to Streymoy (373 km²) i Eysturoy (286 km²). Najwyższym wzniesieniem Wysp Owczych jest Slættaratindur na Eysturoy (882 m n.p.m. ). Wzniesienia przecinają liczne doliny. Wybrzeża – na ogół skaliste i strome, tylko gdzieniegdzie mają charakter fiordów . Są tu najwyższe klify w Europie, jak znajdujący się na Viðoy klif przylądka Enniberg (745 m), zajmujący w Europie pierwsze miejsce. Rzeki są krótkie i wąskie, często przybierają na sile w okresie pozimowych roztopów, zdarza się, iż zakończone są wodospadami spadającymi z wysokich klifów do oceanu. Na wyspach występują także jeziora, z których największym jest Sørvágsvatn na wyspie Vágar .

Przybliżone współrzędne Wysp Owczych: 62°00'N 6°47'W / 62, -6.783 (Thorshavn na wyspie Streymoy, w centrum archipelagu).

Geologia

Zdjęcie satelitarne Wysp

Wyspy Owcze zbudowane są głównie z bazaltów powstałych w paleocenie i eocenie , w okresie 60-50 mln lat temu w wyniku wylewów z bardzo długich, prostych szczelin (tzw. erupcji linearnych). Wyróżnia się trzy grube serie bazaltowe, o łącznej grubości około 3 km. Seria dolna ma około 900 m, środkowa - ponad 1300 i górna około 670 m. Dolna seria na powierzchni dominuje na wyspie Suðuroy i Mykines, środkowa na powierzchni dominuje na zachodnich wyspach (głównie Vágar, Streymoy, Eysturoy), a górna na wyspie Sandoy i wyspach wschodnich archipelagu. Oprócz tych poziomo leżących serii są też powszechnie pionowe lub skośne żyły i dajki wulkanitów o większej odporności na wietrzenie niż bazalty głównych serii. Zaznaczają się one w morfologii wysp jako twardzielcowe skałki. Pomiędzy dolną a środkową serią bazaltów występuje seria ponad 100 m zlepieńców , zwietrzelin i warstwy węgli brunatnych powstała w czasie dłuższej przerwy w wulkanizmie. Datowana jest na eocen .

Pokłady węgla mają maksymalnie do 10 m miąższości (wraz z płonymi przeławiceniami), przeważnie dużo mniej, średnio 75 cm. Zasoby szacuje się na 12 mln ton. Odsłaniają się na wyspach Vágar i Suðuroy. Wydobycie na niewielką skalę prowadzono głównie w okresie obu wojen światowych.

Klimat

Wyspy Owcze leżą w strefie klimatu umiarkowanego , chłodnego, wykazującego bardzo silne wpływy oceaniczne. Charakteryzuje się on m.in. wysokim poziomem opadów, relatywnie ciepłymi zimami i chłodnymi latami. Dzięki ogrzewającemu Wyspy ciepłemu Prądowi Zatokowemu średnia temperatura w styczniu wynosi ok. 0 °C. Średnia temperatura w sierpniu to 11°. Wpływ oceanu powoduje, iż na wyspach jest na ogół pochmurnie, występują częste mgły i silne wiatry.

Historia

Wyspy były zamieszkane przez eremitów irlandzkich już w VII wieku , następnie zostały zasiedlone przez Normanów ( wikingów ) w VIII wieku , a od 1035 roku stanowiły posiadłość Norwegii . Wraz z nią zostały przyłączone w 1380 do Danii. W 1814 Dania utraciła Norwegię, ale zachowała Wyspy Owcze. Nałożony na wyspy duński monopol handlowy spowodował zahamowanie ich rozwoju gospodarczego. W tym czasie narastał ruch nacjonalistyczny , który dążył do uzyskania niepodległości. W pierwszej połowie XIX wieku wyspom przyznano ograniczoną autonomię . Ruch nacjonalistyczny doprowadził jednocześnie do powstania pisanego języka farerskiego , który jest, obok duńskiego, językiem urzędowym Wysp. W latach 1940 - 1945 archipelag, jako istotny dla przebiegu Bitwy o Atlantyk punkt strategiczny, zajęty był przez wojska brytyjskie . W roku 1948 podpisano nowe warunki współzależności między Wyspami Owczymi a Danią, uzyskując tym samym szerszą autonomię.

Demografia

Główne partie polityczne i ich poparcie

Na Wyspach Owczych wybory do parlamentu odbywają się co cztery lata, bierze w nich udział siedem partii. Prócz tradycyjnego podziału na prawicę , lewicę i centrum liczy się także stosunek do niezależności wobec Danii. Ostatnie wybory miały miejsce 19 stycznia 2008 roku i zakończyły się z następującymi rezultatami:

Wyniki

Partie, których nazwy zostały pogrubione tworzą aktualnie rządzącą koalicję , posiadającą 17 miejsc w parlamencie^[2].

Ludność

Mieszkańcy Wysp (częściowo w strojach ludowych)

Mieszkańcy Wysp ( Farerowie ) są w zdecydowanej części potomkami osadników normańskich pochodzących z terenów obecnej Norwegii . Poza nimi na terenie Wysp zamieszkuje spora liczba Duńczyków (ok. 5%) a także niewielka liczna osób (w sumie ok. tysiąca) pochodzących z innych krajów: głównie Islandii , Grenlandii , a także z Polski .

Ponad 1/4 całej populacji (w tym niemal wszyscy imigranci) mieszka w stolicy kraju - Thorshavn .

Języki i wyznania

Mieszkańcy Wysp Owczych posługują się językiem farerskim , który jest językiem urzędowym kraju. Niewielka grupa imigrantów z Danii (zamieszkująca głównie w stolicy i innych większych miastach) posługuje się też na co dzień językiem duńskim , który jest drugim językiem urzędowym i jest znany także farerskojęzycznej większości mieszkańców. Ponadto na wyspach dość powszechna jest znajomość języka angielskiego .

Niemal cała populacja Wysp należy do kościoła luterańskiego .

Zmiany liczby mieszkańców

Widok z klifu Beinisvørð wzdłuż zachodniego wybrzeża Suðuroy w kierunku północnym. Widać grube warstwy jasnego bazaltu , poprzedzielane cienkimi i ciemniejszymi warstwami tufu .

Kościół w Hósvík

Krajobraz Wysp Owczych

Osada Eiði

Port w Klaksvik

Domy w Vagur

Miasta i osady

W lutym 2005 r. na Wyspach było zarejestrowanych 95 miejscowości, przy czym niektóre z nich istniały tylko jako pojedyncze domy zamieszkane przez kilka osób, a nawet pozbawione stałej ludności.

Największe miejscowości na Wyspach (powyżej 500 mieszkańców), stan na luty 2005 r.

Pełna, alfabetyczna lista osiedli na Wyspach Owczych znajduje się w artykule: Miasta Wysp Owczych .

Gospodarka

Wyspy Owcze ze względu na swoją lokalizację jeszcze do niedawna były prymitywne technologicznie. W latach 50. XX w. większość wsi nie miała dostępu do prądu , brakowało dróg i system komunikacji był mało rozwinięty. Po okresie postępu technologicznego w latach 70. i 80. XX w. nastał głęboki kryzys, którego jedną z przyczyn był spadek połowów morskich. Rybołówstwo było ważnym członem gospodarki wysp, więc kryzys doprowadził do pogrążenia pozostałych sektorów . Pojawiło się 20% bezrobocie , a 10% mieszkańców kraju musiało go opuścić, by szukać pracy . Równowaga ekonomiczna powróciła dopiero w latach 90. XX w.

Farerczycy po tym doświadczeniu zmienili koncepcję zarabiania na rybołówstwie. Rozpoczęli hodowlę łososi i pstrągów w wodach fiordów . Głównym ośrodkiem tradycyjnego rybołówstwa pozostało drugie pod względem wielkości miast – Klaksvík . Łącznie na tę branżę przypada aż 96% eksportu. Innymi ważnymi częściami gospodarki są: żegluga , usługi portowe , obsługa floty rybackiej i przemysł stoczniowy . Na Wyspach najbardziej znanym armatorem jest Smyril Line - firma zapewniająca połączenie promowe na trasie Dania -Wyspy Owcze- Norwegia - Szetlandy - Islandia . Rolnictwo nie ma dużego znaczenia w gospodarce wysp. Pewną rolę odgrywa tylko hodowla zwierząt – bydła i owiec . Płody rolne i artykuły żywnościowe są importowane. Na małą skalę uprawiane są tam ziemniaki . Na malutkich poletkach sadzi się buraki , kapustę , rzepę , lecz jest to bardziej hobby mieszkańców. Farerczycy zbierają także trawę , która po wysuszeniu stanowi paszę dla bydła. By poprawić żyzność lichej ziemi, wyspiarze od wieków stosują nawóz w postaci spalonych wodorostów . Interesująca może być hodowla owiec. Niektóre jej zasady określa prawo ustanowione jeszcze w XIII w., jakim był List Owczy. Populacja tych zwierząt utrzymywana jest na stałym poziomie 75.000-78.000 sztuk. Dzięki tradycyjnej hodowli owiec – zwierzęta pasą się swobodnie przez cały rok – i specyficznym walorom farerskiej odmiany owcy, pochodząca z wysp wełna ma unikalne walory, a mięso ma doceniany przez znawców smak . Lepszą przyszłość gospodarki Wysp Owczych zwiastuje odnalezienie ropy naftowej , której złoża odkryto na dnie oceanicznym na południowy wschód od wysp. Ogromne koncerny petrochemiczne już zajęły się ich dokładnym zbadaniem.

Transport

Dojazd

Dojazd na Wyspy Owcze jest jedną z największych przeszkód w ich zwiedzaniu. Nie da się tam dotrzeć bezpośrednio z Polski .

• Jedną z możliwości dojazdu jest prom Norröna, kursujący z duńskiej miejscowości Hanstholm, który dociera do stolicy Wyspy Owczych - Thorshavn . Można także wsiąść na prom odpływający z Lerwick na Szetlandach , z Bergen w Norwegii i z Seyðisfjørður w Islandii .

• Drugą możliwością jest przelot samolotem linii lotniczych Atlantic Airways (rodzima linia Wysp Owczych), docierających do portu lotniczego Vágar . Linia ta obsługuje połączenia z Danią , Norwegią i Islandią .

Podróżowanie po archipelagu

Połączenia autobusowe na Wyspach Owczych obsługiwane są przez firmę Bygdaleiðir. Rozkład jazdy skorelowany jest z porami odjazdu promów łączących poszczególne wyspy. Można w ten sposób dotrzeć praktycznie do każdego zakątka archipelagu. Alternatywną możliwością są przeloty helikopterem z portu lotniczego Vágar do Thorshavn , Klaksvík , Skúvoy , Froðba , Stóra Dímun i Mykines .

Sport

Stadion Tvøroyri

Wyspy Owcze mają 2 sporty narodowe. Są nimi piłka nożna oraz wyścigi łodzi wiosłowych. Reprezentacja piłkarska jest uwielbiana wśród mieszkańców wysp. W lidze tego kraju pojawiło się kilku Polaków: Krzysztof Popczyński , Marek Wierzbicki, Marcin Dawid, Robert Rzeczycki, Rafał Kwieciński oraz Tomasz Sajdak , a najpopularniejszymi zespołami są: HB Tórshavn , B36 Tórshavn , GÍ Gøta i KÍ Klaksvík .

Media

Wyspy Owcze posiadają szereg niezależnych mediów, a wśród nich sześć gazet , cztery magazyny , trzy rozgłośnie radiowe oraz jedna stacja telewizyjna .

• Gazety: najstarszą jest Dimmalætting - zaczęła wychodzić w 1878 roku i mimo wielu zmian istnieje do dziś. Kolejne to: Sosialurin ( 1927 , upolityczniona), Oyggjatíðindi, Norðlýsið (kolportowana w północnej części archipelagu), Vinnuvitan (o biznesie), Vikublaðið.

• Magazyny: Frøði (naukowy), Kvinna ( 2004 , dla kobiet ), OutsiderMagazine, Vencil (kulturowe).

• Rozgłośnie: Kringvarp Føroya (działa od 1957 roku ), Lindin ( chrześcijańska ) i Rás 2.

• Sjónvarp Føroya (SvF) jest jedyną stacją telewizyjną Wysp; audycje nadawane są w języku farerskim . Powstała w 1984 roku .

Ciekawostki

• Ze względu na silne wiatry jedyne drzewa na archipelagu to sztuczne nasadzenia w miastach.
• Wiele domów tradycyjnych, jak również nowo budowanych, ma dachy porośnięte trawą.
• Telewizja pojawiła się na Wyspach Owczych dopiero w 1978 r.
• Port w Tórshavn przeładowuje rocznie ponad 200 tys. ton towarów.
• Na wyspach Owczych mieszka ok. 100 Polaków.
• Mieszkańców wyspy jest 1,75 razy mniej od ich owiec.
• Z owcami wiąże się unikalna jednostka powierzchni, używana przez Farerczyków od średniowiecza. Jest nią mørk, najdziwniejszą właściwością tej miary jest to, że nie posiada ona stałej fizycznie wielkości.^[]

Zobacz też

• kraje nordyckie

Przypisy

Bibliografia

• L. Andrzejewski: Niektóre problemy z geologii i geomorfologii Wysp Owczych. Czasopismo Geograficzne, 63 (3-4): 343-350.

Linki zewnętrzne

• Biuro Premiera Wysp Owczych ( farerski  •  ang. )
• Urząd Statystyczny Wysp Owczych ( farerski  •  ang. )
• Rada ds. Turystyki na Wyspach Owczych ( farerski  •  ang. )
• Przewodnik po Wyspach Owczych ( ang.  •  niem.  •  duń. )
• http://wyspy-owcze.pl ( pol. )
• Kwestia niepodległości Wysp Owczych ( pol. )