Pieczęć Władysława Opolczyka z 1379

Pieczęć konna Władysława Opolczyka z 1378

Władysław Opolczyk, rysunek Jana Matejki

Herb Władysława Opolczyka od 1389

Władysław Opolczyk (ur. pomiędzy 1326 a 1332 - zm. 18 maja 1401 w Opolu ) – książę opolski w latach 1356 - 1401 (jako lennik czeski, do 1370 formalne współrządy z braćmi), 1367 - 1372 palatyn węgierski, 1368 - 1372 w Lublińcu , 1370 - 1392 w ziemi wieluńskiej i Częstochowie , od 1370 (dożywotnio) w Bolesławcu , 1372 - 1378 wielkorządca Rusi Halickiej , 1375 - 1396 w Pszczynie , w 1378 wielkorządca Polski 1385 - 1392 w Karniowie , 1378 - 1392 , książę dobrzyński i kujawski (jako lennik Polski ), od 1383 w Głogówku , 1382 - 1385 regent w Strzelcach i Niemodlinie , od 1396 w księstwie opolskim tylko formalnie.

Genealogia

Władysław był najstarszym synem księcia opolskiego Bolka II i Elżbiety świdnickiej (wnuczki Władysława Łokietka ). Jeszcze za życia ojca zmarłego w 1356 r. Władysław chcąc zdobyć doświadczenie polityczne wyjechał na Węgry , gdzie ok. 1353 r. znalazł sobie żonę – była to córka wojewody siedmiogrodzkiego Andrzeja Elżbieta Lackfich, choć część historyków opowiada się za wersją, że małżonka była jednak córką wojewody wołoskiego Mikołaja Aleksandra Besaraba.

Władysław księciem opolskim

Po śmierci Bolka II w 1356 r. Władysław został władcą niewielkiego księstwa opolskiego poddanego zwierzchnictwu czeskiemu , do którego prawa mieli również bracia Bolko III i Henryk . Osobowość najstarszego syna Bolka II pozwoliła mu jednak na całkowicie zdominowanie młodszych braci i skłonienie ich do nie rozdrabniania skromnego dziedzictwa.

Około 1364 zmarła pierwsza żona Władysława Elżbieta. Nowej książę opolski poszukał sobie na Mazowszu , żeniąc się z córką Siemowita III Eufemią.

Wielka polityka Władysława Opolczyka u boku Andegawenów

Wielką karierę polityczną Opolczyk rozpoczął w połowie lat sześćdziesiątych XIV w. wiążąc swoją fortunę z dworem króla węgierskiego Ludwika . Już w 1364 r. Władysław wziął udział w orszaku węgierskim w słynnym zjeździe władców w Krakowie . O wiele ważniejszą jednak misję miał Władysław do wypełnienia dwa lata później, kiedy z polecenia Ludwika negocjował warunki ożenku bratanicy Andegawena z Wacławem IV Luksemburgiem .

Wierna służba Andegawenom zaowocowała bardzo szybko i już na początku 1367 r., w związku ze zmianą polityki Węgier z uwagi na spodziewaną sukcesję w Polsce , Ludwik zdecydował się mianować Władysława palatynem , co uczyniło księcia opolskiego najważniejszym po królu człowiekiem w państwie. Do kompetencji Władysława należały przede wszystkim szerokie uprawnienia sądownicze, od których odwołać się można było tylko u samego króla. Na pełnionym urzędzie Opolczyk wykazywał duże zaangażowanie i zdolności, zwołując w ciągu pięciu lat rządów trzydzieści cztery congregatio generalis na których załatwiano sprawy sądowe. Nie bez znaczenia oczywiście były olbrzymie dochody, jakie wpływały do kieszeni opolskiego władcy, jako palatynowi bowiem przysługiwało mu dwie trzecie wnoszonych przez petentów opłat, jak i kar zasądzanych przez sąd.

Śmierć Kazimierza Wielkiego. Otrzymanie lenn w Polsce

W okresie sprawowania urzędu palatyna książę opolski nie zaniedbywał również polityki zagranicznej biorąc udział m.in. w wyprawie na Bułgarię w 1368 r. W 1370 r. wobec śmierci Kazimierza Wielkiego Opolczyk wziął udział w przygotowaniach gruntu pod objęcie tronu polskiego przez Ludwika. Doprowadził również do obalenia testamentu Kazimierza Wielkiego w jego punktach dotyczących Kaźka Słupskiego i nieślubnych synów króla. Dokonania Piastowicza zostały docenione w postaci otrzymanej od władcy węgierskiego ziemi wieluńskiej i częstochowskiej .

Nowy nabytek i ciągłe zaangażowanie się w sprawy wielkiej polityki skłoniły Władysława do ostatecznego rozwiązania sprawy księstwa opolskiego. W 1370 r. Opolczyk wydzielił jedynemu pozostałemu przy życiu bratu Bolkowi III odziedziczone właśnie po stryju Albercie księstwo ze stolicą w Strzelcach Opolskich , sam zachowując władzę w ziemi opolskiej.

W 1371 r. Władysław stanął na czele wyprawy zbrojnej skierowanej przeciwko Luksemburgom (doszło do strasznego spustoszenia Moraw ), co nie przeszkodziło stanąć mu rok później na czele misji mediacyjnej mającej rozstrzygnąć spór pomiędzy Karolem IV a Ludwikiem.

Pieczęć Władysława Opolczyka jako Namiestnika Rusi "Ladislaus Dei Gracia Dux Opoliensis Wieloniensis et Terre Russie Domin et Heres" (~ 1389 )

Otrzymanie namiestnictwa ziemi halickiej

W październiku 1372 r. niespodziewanie książę opolski został pozbawiony niezwykle dochodowego urzędu palatyna. Wprawdzie Władysław zachował większość posiadanych na Węgrzech z tego tytułu dóbr i zamków, lecz znaczenie polityczne księcia znacznie spadło. Swoistą rekompensatą było uczynienie Opolczyka namiestnikiem z rąk węgierskich na Rusi Halickiej . Również na tym nowym stanowisku Piastowicz sprawdził się znakomicie przyczyniając się do rozwoju gospodarczego powierzonych mu terytoriów. Po szczególną opieką Władysława znalazł się zwłaszcza Lwów , który właśnie w tym okresie ostatecznie prześcignął znaczeniowo pobliski Halicz . Jedynymi poważnymi zgrzytami związanymi z jego namiestnictwem był fakt popierania na Rusi kościoła katolickiego, co siłą rzeczy nie mogło się podobać miejscowym bojarom .

Za radą Władysława doszło zapewne w 1374 r. do wydania przez króla węgierskiego przywileju ziemskiego dla szlachty w Koszycach , który miał zapewnić następstwo po Ludwiku jego córkom.

Krótkotrwałe rządy Władysława jako wielkorządcy Polski. Uzyskanie od Ludwika Andegaweńskiego dzierżaw kujawskich

W 1378 r. z związku z wydarzeniami, jakie miały miejsce w Krakowie (pogrom Węgrów i wyjazd oburzonej Elżbiety Łokietkówny z kraju) Ludwik zdecydował się odwołać Opolczyka z Rusi i mianować go na opróżnione stanowisko wielkorządcy Polski. Na stanowisku tym Władysław nie wytrwał zbyt długo na skutek oporu szlachty polskiej niezadowolonej z zaangażowania księcia w sprawę zapewnienia dziedzictwa po Ludwiku jego córkom, oraz obarczanie go współwiną za oderwanie od Polski na rzecz Węgier Rusi Halickiej.

Jako odszkodowanie za nie zrealizowane ambicje Opolczyk otrzymał od władcy węgierskiego ziemię dobrzyńską , oraz część Kujaw z Bydgoszczą , Inowrocławiem i Gniewkowem . Otrzymane terytoria leżały nad granicą z zakonem krzyżackim , z którym książę opolski wszedł wkrótce w bliskie kontakty, pozwalając m.in. na ściganie przez rycerzy krzyżackich w granicach swojego władztwa przestępców.

Obejmując księstwa na Kujawach Władysław wdarł się w spór o finanse z biskupem płockim Dobiesławem Sówką, co spowodowało nawet obłożenie księcia klątwą kościelną, uchyloną rok później przez arcybiskupa gnieźnieńskiego . Jedną z form zadośćuczynienia Władysława była fundacja klasztoru paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie , do którego sprowadzono z ruskiego Bełza słynący już z cudowności obraz Matki Bożej.

W 1382 r. w krótkim odstępie czasu zmarli: młodszy brat Władysława książę strzelecki Bolko III pozostawiając czwórkę nieletnich synów, oraz bezpotomnie książę niemodliński Henryk . Zgony ten umożliwiły Władysławowi rozszerzenie swoich wpływów na Górnym Śląsku poprzez objęcie rządów namiestniczych Strzelcach i Niemodlinie (dziedziczonym przez bratanków po Bolku III) i bezpośrednich w Głogówku . Opolczyk zajął się również karierą kościelną swojego najstarszego bratanka Jana zwanego Kropidłem starając się z powodzeniem, mimo jego młodego wieku, o godność biskupa poznańskiego .

Monety Władysława Opolczyka jako Namiestnika Rusi (~ 1389 )

Śmierć Ludwika Węgierskiego. Stosunki z Władysławem Jagiełłą

Wcześniej, bo 10 września 1382 r. umarł możny protektor opolskiego Piasta Ludwik Węgierski. Podczas nastałego bezkrólewia pomimo wcześniejszego poparcia udzielonego sprawie następstwa córek zmarłego władcy Władysław wystąpił ze swoją własną kandydaturą do korony królewskiej. Wkrótce zdał sobie jednak sprawę, ze swojej niepopularności wśród polskich możnych, wobec czego poparł (w związku z upadkiem projektu małżeństwa Jadwigi Andegaweńskiej z Wilhelmem Habsburgiem ) kandydaturę Siemowita IV płockiego .

W 1382 r. książę sprowadził na Jasną Górę pierwszych paulinów i nadał im liczne dobra. Jemu też jest przypisywane sprowadzenie Cudownego Obrazu Matki Boskiej z Bełza .

Wbrew starszej literaturze obecnie raczej wyklucza się możliwość współpracy Opolczyka z Władysławem II Jagiełłą w pierwszym okresie jego rządów. Tym bardziej nie do przyjęcia są przypuszczenia, że w 1386 r. książę opolski został ojcem chrzestnym nowokreowanego króla Polski, bowiem już na początku roku następnego podczas wyprawy Jadwigi na Ruś Czerwoną Władysław wezwał tamtejszą ludność do stawiania oporu przeciw wkraczającym oddziałom polskim. Do ostatecznego zerwania między Opolczykiem a Jagiełłą doszło w 1388 r., kiedy w związku z odebraniem przez króla Polski należącej do dzierżaw Władysława Bydgoszczy doszło do próby zamachu stanu i opanowania grodu wawelskiego . Pokonany i wzięty do niewoli przez starostę generalnego Sędziwoja z Szubina Opolczyk został zmuszony do tymczasowej rezygnacji ze swoich zamiarów. Władysław II Jagiełło zablokował też kandydaturę Jana Kropidły na stanowisko arcybiskupa gnieźnieńskiego.

Współpraca z zakonem krzyżackim. Wojna z królem polskim i klęska ambitnych planów Władysława

Do kolejnych zadrażnień z królem polskim doszło w maju 1391 r., kiedy Władysław zastawił Krzyżakom zamek w Złotorii. Zdając sobie sprawę z niebezpieczeństwa posiadania przez Opolczyka dzierżaw u granic z Krzyżakami król wydał rozkaz pozbawienia go lenn na terytorium Polski. Przeciwko potędze Jagiełłowej Opolczyk musiał skapitulować i 1392 przekazał sporne terytoria Polsce (z wyjątkiem zamku w Bolesławcu, który do końca życia Władysława dochował mu wierności i dopiero na wieść o jego śmierci poddał się Jagielle).

Krnąbrny Piastowicz jednak nie rezygnował sprzedając w 1393 r. swoje prawa do ziemi dobrzyńskiej Krzyżakom. Próbował też zachęcić wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada Wallenroda do planu rozbioru Polski pomiędzy zakon, Węgry i Czechy , jednak wobec nieprzygotowania Krzyżaków do konfliktu plan ten nie został zrealizowany. Wojna przerywana rozejmami (m.in. w Nowym Korczynie 26 lipca 1393 r.) zakończyła się ostatecznie w 1396 r. kiedy wojska królewskie zdecydowały się na rajd na śląskie dzierżawy Opolczyka. Wobec zdobycia przez Polaków Strzelec Opolskich i pojawienia się armii królewskiej 6 sierpnia pod Opolem bratankowie Władysława zdecydowali się zawrzeć pokój, w którym zobowiązali się przypilnować starzejącego się księcia. Od tej pory ster rządów w księstwie opolskim praktycznie przejęli młodzi Bolkowicze usuwając Władysława na drugi plan.

Śmierć i następstwo

Zawiedziony z powodu klęski swoich ambitnych planów Władysław Opolczyk zmarł w maju 1401 r. w Opolu. Został pochowany w miejscowym klasztorze franciszkanów . Władysław miał dwie żony, z których doczekał się wyłącznie córek (były to: nieznana z imienia klaryska w Budzie, Elżbieta żona margrabiego morawskiego Jodoka , Katarzyna żona księcia żagańskiego Henryka VIII Wróbla , Jadwiga żona Aleksandra-Wigunta Litewskiego, wreszcie zmarła młodo Eufemia). Wobec braku męskich potomków księstwo opolskie zostało przejęte przez bratanków Władysława – Bolka IV i Bernarda . Wyjątkiem stał się tutaj Głogówek , który otrzymała jako oprawę wdowią zmarła pomiędzy 1418 a 1424 r. księżna Eufemia.

Wywód rodowodowy

Poprzednik Bolko II

Książę opolski 1356 - 1401 do 1370 razem z braćmi, po 1396 tylko formalnie

Następca Jan Kropidło Bolko IV Bernard

Poprzednik Korona Królestwa Polskiego

Książę rudzki (wieluński) 1370 - 1392

Następca Część Korony Królestwa Polskiego

Poprzednik Ludwik Węgierski

Wielkorządca Małej Rusi 1372 - 1378

Następca Maria Andegaweńska

Poprzednik Kazimierz IV Słupski

Książę dobrzyński 1378 - 1392

Następca Część Korony Królestwa Polskiego

Poprzednik Kazimierz IV Słupski

Książę inowrocławski 1378 - 1392

Następca Część Korony Królestwa Polskiego

Poprzednik Henryk I

Książę niemodliński 1382 - 1385 regent

Następca Bolko IV Henryk II Bernard

Poprzednik Bolko III

Książę strzelecki 1382 - 1385 regent

Następca Bolko IV Henryk II Bernard

Poprzednik Jan II Żelazny

Książę karniowski 1385 - 1392

Następca Jan II Żelazny