Historia Chin Historia Chin
STAROŻYTNOŚĆ
Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy
Dynastia Xia 2100–1600 p.n.e.
Dynastia Shang 1600–1046 p.n.e.
Dynastia Zhou 1045–256 p.n.e.
Zachodnia Dynastia Zhou
Wschodnia Dynastia Zhou     Okres Wiosen i Jesieni     Okres Walczących Królestw
CESARSTWO
Dynastia Qin 221 p.n.e.–206 p.n.e.
Dynastia Han 206 p.n.e.–220 n.e.
Zachodnia Dynastia Han
Dynastia Xin
Wschodnia Dynastia Han
Epoka Trzech Królestw 220–280
Wei • Shu • Wu
Dynastia Jin 265–420
Zachodnia Dynastia Jin	Szesnaście Królestw 304–439
Wschodnia Dynastia Jin
Dynastie Południowe i Północne 420–589
Dynastia Sui 581–618
Dynastia Tang 618–907
( Dynastia Zhou 690–705 )
Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw 907–960	Dynastia Liao 907–1125
Dynastia Song 960–1279
Północna Dynastia Song		Xixia
Południowa Dynastia Song	Jin
Dynastia Yuan 1271–1368
Dynastia Ming 1368–1644
Dynastia Qing 1644–1911
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Republika Chińska 1912–1949
Chińska Republika Ludowa (Chiny kontynentalne) 1949–obecnie	Republika Chińska (Tajwan) 1949–obecnie
Powiązane artykuły  Język chiński Sztuka chińska Architektura Chin

Dynastia Yuan – mongolska dynastia władająca imperium chińsko -mongolskim w latach 1279 – 1368 , a następnie jako dynastia północnych Yuan do 1635 w Mongolii.

Podbój Chin przez Mongołów

Podbój Chin przez Mongołów rozpoczął się już za panowania Czyngis-Chana . W 1215 Mongołowie zdobyli Pekin, w 3 lata później podbili Chanat Karakitanów . W ostatnim roku panowania Czyngis-Chana Mongołowie zlikwidowali państwo Xixia . Następcy Czyngis-Chana kontynuowali marsz w kierunku Chin. W 1234 zostało podbite Państwo Jin . Wraz z podbojem Chin dokonywała się stopniowa sinizacja państwa Mongołów, zwłaszcza w zakresie administracji.

W 1259 wielkim chanem został Kubilaj-chan , który zorientował mongolską politykę całkowicie na Chiny. W 1266 przeniósł stolicę państwa z Karakorum do położonego bliżej Chin Pekinu . W 1271 Kubilaj ogłosił założenie nowej dynastii – Yuan.

W 1279 wojska mongolskie dokonały ataku na południową część Chin, znajdującą się pod władaniem dynastii Song . W obliczu klęski cesarz Zhao Bing popełnił samobójstwo, zaś Chiny na 90 lat znalazły się pod panowaniem dynastii mongolskiej.

Panowanie mongolskie w Chinach

Rządy dynastii Yuan, pomimo iż naznaczone olbrzymim despotyzmem, uznawane są za jeden z najlepszych okresów w dziejach Chin.

Mongołowie przejęli i rozwinęli sprawny system chińskiej administracji. Językiem administracyjnym stał się mongolski .

Za panowania Yuanów nastąpił duży rozkwit buddyzmu , będącego religią państwową. Klasztory buddyjskie były zwolnione z płacenia podatków. Pod auspicjami Mongołów nastąpiło również zjednoczenie Tybetu , gdzie na tronie został osadzony wywodzący się z kręgu lamów władca. Dużą tolerancją cieszyło się chrześcijaństwo . Zezwolono na działalność misjonarzy.

Panowanie mongolskie w Chinach to okres znacznego rozwoju ekonomicznego. Upowszechnił się pieniądz papierowy . Władcy patronowali tworzeniu się prywatnego rzemiosła. Nastąpił rozkwit handlu na szlaku jedwabnym .

Rządy Yuanów to okres znacznego rozkwitu żeglugi śródlądowej. Z polecenia cesarzy z dynastii Yuan zmodernizowano Wielki Kanał , który za czasów dynastii Song przestał być używany z powodu zamulenia.

Pomimo gwałtownego wzrostu gospodarczego, Yuanowie wprowadzili rygorystyczną politykę narodowościową. Cała ludność cesarstwa została podzielona wedle kryteriów etnicznych na cztery kategorie:

1. Mongołowie ;
2. Sojusznicy, czyli Ujgurzy i inne ludy tureckie , Tybetańczycy , Persowie , Tanguci i 31 mniejszych narodowości;
3. Hanowie, czyli Chińczycy Han z północy Chin, Dżurdżeni i Kitanowie ;
4. Południowcy, czyli wszelka ludność zamieszkująca południowe Chiny.

Prawami cieszyły się tylko pierwsze dwie grupy. Najbardziej uprzywilejowani byli Mongołowie, którzy zwolnieni byli z płacenia podatków i zajmowali wszystkie stanowiska w administracji państwowej. Dla porównania, Południowcy musieli oddawać państwu połowę swoich dochodów.

Za rządów dynastii Yuan nastąpił wzrost zainteresowania Chinami w Europie . Imperium chińsko-mongolskie, postrzegane jako przeciwwaga dla świata muzułmańskiego stało się celem licznych papieskich poselstw, m.in. Marco Polo .

Obalenie dynastii Yuan

Pod koniec panowania dynastii Yuan w kraju wybuchł kryzys wywołany rosnącą z powodu korupcji inflacją . Skutki kryzysu dopełnił wylew Żółtej Rzeki na początku XIV wieku .

Wraz z kryzysem ekonomicznym zaczęły pojawiać się antymongolskie ugrupowania, skupione wokół fanatycznych sekt buddyjskich. Największą z nich była mesjanistyczna sekta Białego Lotosu , która wznieciła w 1351 wielkie powstanie chłopskie w północnych Chinach (zob. Powstanie Czerwonych Turbanów ). W 1363 Mongołom z wielkim trudem udało się je stłumić.

W 1356 wybuchło drugie powstanie chłopskie na południu Chin. W 1368 powstańcy zdobyli Pekin . Przywódca powstania, mnich buddyjski Zhu Yuanzhang , ogłosił się cesarzem i rozpoczął panowanie dynastii Ming , która utrzymała się aż do 1644 r.

Północna dynastia Yuan

Po obaleniu przez Mingów dynastia Yuan zachowała jeszcze przez dwa lata władzę na północnych rubieżach Chin. W 1370 upadła ostatnia chińska twierdza Yuanów, Yingchang. Władcy dynastii Yuan wycofali się do Mongolii, gdzie panowali odtąd jako wielcy chanowie Mongołów, zaś dynastia stała się znana jako Północna Yuan.

Yuanowie nie zrezygnowali jednak z tytułu cesarza Chin. Spowodowało to nową wojnę z dynastią Ming, gdyż wedle zasad chińskiego legalizmu mógł być tylko jeden cesarz, zaś to właśnie Yuanowie w świetle prawa mieli prawa do tego tytułu. Wojska Mingów poniosły klęskę w Mongolii w latach 1372 i 1380 . W 1388 Mingowie zadali Yuanom ostateczną klęską, w wyniku której zrezygnowali oni z tytułu cesarskiego.

W roku 1402 chan Gun Timur oficjalnie zlikwidował nazwę dynastii. W 1403 Gun Timur został obalony przez swojego brata Oljei Timur, co zapoczątkowało okres walk dynastycznych i osłabienia państwa mongolskiego. W latach 1452–1455 zostali czasowo odsunięci od władzy przez wodza Ojratów Esena .

Stabilność państwa przywrócił panujący w latach 1479–1516 Dajan-chan. Po jego śmierci państwo mongolskie rozpadło się na kilka mniejszych ord. Potomkowie dynastii Yuan stali się wodzami plemienia Czacharów, choć formalnie nadal zachowali tytuł wielkich chanów i tytularną zwierzchność nad plemionami mongolskimi. Faktyczną władzę polityczną nad Mongolią zaczęli sprawować różni przywódcy plemienni (m.in. Altan-chan).

Władzę Yuanów nad Mongolią próbował przywrócić panujący od 1604 Ligdan-chan. Zawarł antymandżurski sojusz z Chinami i rozpoczął podbój plemion mongolskich. W 1632 niechętne Ligdan-chanowi plemiona mongolskie dokonały najazdu na jego ziemie. Przegrana bitwa przekreśliła plany o odnowieniu potęgi potomków Czyngis-Chana.

W 1635 syn Ligdan-chana, Edżej-chan zrzekł się tytułu wielkiego chana i przekazał władzę nad Mongolią Mandżurom.

Po śmierci Ligdan-chana w 1661 jego młodszy brat Abunai zaczął domagać się zwrócenia władzy Yuanom. Po jego uwięzieniu w 1669 jego synowie Borni i Lubuzung rozpoczęli antymandżurskie powstanie. 20 kwietnia 1675 rozegrała się walna bitwa między siłami mandżurskimi a mongolskimi rebeliantami. Mongołowie zostali pokonani, zaś Borni i Lubuzung zginęli w bitwie.