Złoto
79 Au Układ okresowy pierwiastków
Złoto Złoto
Dane ogólne
Nazwa, symbol, l.a.	Złoto, Au, 79
Grupa, okres, blok	11 , 6, d
Właściwości metaliczne	metal przejściowy
Właściwości atomowe Masa atomowa 196,96655 u Promień atomowy 135 (obl. 174) pm Promień walencyjny 144 pm Promień van der Waalsa 166 pm Konfiguracja elektronowa [Xe]4f145d106s1 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 32, 18, 1 Elektroujemność 2,54 ( Pauling ) 1,42 ( Allred ) Stopień utlenienia 3, 1 Właściwości kwasowe tlenków amfoteryczne
Właściwości fizyczne Stan skupienia stały Gęstość 19300 kg/m3 Twardość 2,5 Kolor żółty Temperatura topnienia 1337,33 K 1064,18 °C Temperatura wrzenia 3129 K 2855,85 °C Objętość molowa 10,21×10-6 m³/ mol Ciepło parowania 334,4 kJ/mol Ciepło topnienia 12,55 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 2,37×10-4 Pa (1337 K) Prędkość dźwięku 1740 m/s (293,15 K)
Pozostałe dane Ciepło właściwe 128 J/(kg*K) Konduktywność 45,2×106 S /m Przewodność cieplna 317 W/(m*K) Potencjały jonizacyjne I. 890,1 kJ/mol II. 1980 kJ/mol III. 2900 kJ/mol IV. 4200 kJ/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 195Au {syn.} 186,1 dnia w.e. 0,230 195 Pt 196Au {syn.} 6,18 dnia w.e. 196 Pt 197Au 100% stabilny izotop z 118 neutronami 198Au {syn.} 2,693 dnia β- 1,372 198 Hg 199Au {syn.} 3,14 dnia β- 0,453 199 Hg
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Bryłki złota

Złoto (Au, łac. aurum) – pierwiastek chemiczny , metal przejściowy , o liczbie atomowej 79. Złoto występuje w skorupie ziemskiej w ilości 1,1·10^-3 ppm . Występuje ono w przyrodzie w stanie rodzimym. Jest symbolem bogactwa.

Właściwości

• Rysa : żółta, połyskliwa
• Przełam : haczykowaty
• Łupliwość : brak
• Połysk : silny metaliczny

• Stosunkowo rzadko tworzy kryształy o pokroju sześcianów, ośmiościanów lub dwunastościanów rombowych.
• Zazwyczaj wykazuje pokrój płytkowy, blaszkowy, prętowy, włosowy.
• Występuje w skupieniach zbitych, włóknistych, pierzastych, blaszkowych.
• Tworzy też dendryty , druty oraz drobny pył (tzw.”złota mąka”).
• Niekiedy tworzy grudki a także sporej wielkości bryły – samorodki.
• Jest izostrukturalne ze srebrem i miedzią rodzimą .
• Jest kowalne, giętkie, strugalne, nieprzezroczyste, ciągliwe (z 1 g Au można uzyskać drut o długości 160 m).
• Jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła i elektryczności.
• W przeciwieństwie do metalicznej miedzi i srebra , metaliczne złoto nie wykazuje właściwości antybakteryjnych, co wynika prawdopodobnie z jego małej reaktywności chemicznej. Jony Au³⁺ są natomiast silnie toksyczne dla bakterii^[1].

Złoto jest odporne na działanie czynników atmosferycznych i prawie wszystkich kwasów. Roztwarza się w wodzie królewskiej , w kwasie solnym w obecności ozonu oraz w gorącym kwasie selenowym ^[2]:

2Au + 6H₂SeO₄ → Au₂(SeO₄)₃ + 3H₂SeO₃ + 3H₂O

Złoto jest roztwarzane także w zasadowych roztworach cyjanków (w obecności utleniaczy , np. tlenu ) tworząc kompleksy cyjanozłocianowe:

4 Au + 8 KCN + O₂ + 2 H₂O → 4 K[Au(CN)₂] + 4 KOH

Proces ten wykorzystywany jest do wydobywania złota ze złóż.

Ponadto złoto rozpuszcza się w rtęci tworząc amalgamat złota.

Mieszaniny złota

Często zawiera izostrukturalne domieszki:

• srebra – elektrum;
• rtęci – amalgamat złota;
• miedzi – cuproauryt;
• palladu – porpezyt;
• rodu – rhodyt;
• itru – irauryt;
• platyny – złoto platynowe;
• bizmutu – maldonit.

Wydobycie

Występowanie

Tworzy dwa podstawowe typy złóż:

• złoża pierwotne – związane z wysokotemperaturowymi żyłami hydrotermalnymi, przecinającymi skały wylewne, z żylami kwarcowymi i skałami metamorficznymi. Bywa spotykane z kwarcem , pirytem , chalkopirytem , galeną , sfalerytem , barytem , fluorytem , srebrem rodzimym
• złoża wtórne – związane ze skałami okruchowymi, powstałymi wskutek niszczenia wcześniejszych złóż pierwotnych. Znajdowane jest w aluwialnych piaskach i żwirach a także w piaskowcach i zlepieńcach .

Miejsca występowania:

• na świecie :
  •   Republika Południowej Afryki – okolice Johannesburga (zasoby oceniane na około 70 tys. ton )
  •   Rosja – Ałdan , Kołyma , Ural
  •   Australia – Kalgoorlie
  •   Chiny
  •   Stany Zjednoczone

  • Kanada

      Kanada
  •   Indonezja – Grasberg, Ertsberg

• w Polsce :
  • Dolny Śląsk ( dorzecza rzek : Izery , Kwisy , Bobru ) – przyjmuje się, że na tym terenie wydobyto w latach 1175-1240 około 50 ton złota
  • okolice Złotego Stoku – szacuje się, iż na tym terenie wydobyto ok. 16 ton złota
  • okolice Złotoryi
  • okolice Bolesławca

Kopalnie

Złoto jest wydobywane w kopalniach głębinowych w strefie zimnej tj. Rosja, USA, RPA oraz w kopalniach odkrywkowych w strefie gorącej: Afryka, Azja południowo-wschodnia, Ameryka Południowa dodatkowo pojawia się jako domieszka w wydobyciu innych surowców jednakże ilość wydobytego w ten sposób złota jest stosunkowo niewielka^[3]. Szacuje się, że dotychczas wydobyto ok. 150 tysięcy ton złota. Ilość złota w morskiej wodzie i osadach ocenia się na 10 miliardów ton^[4].

Zastosowanie

• jest powszechnie wykorzystywane w jubilerstwie do wyrobu biżuterii,
• do wyrobu procesorów
• do wyrobu przedmiotów ozdobnych, sakralnych i użytkowych (największym wyrobem z czystego złota jest sarkofag Tutenchamona – 110 kg)
• należy do poszukiwanych i bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich (największy samorodek znaleziono w Chile w 1951 r. – 153 kg; w Australii znaleziono samorodki o masach: 68 kg, 71 kg, 85 kg, 92 kg)
• stanowiło podstawę systemów monetarnych; używane jest do wyrobu monet
• ma zastosowanie w elektronice (do wyrobu złączy)
• ma zastosowanie w technice radiowej, ze względu na stabilne właściwości elektryczne i brak utleniania
• do "złocenia" innych metali
• produkcji specjalnego szkła
• jest składnikiem szlachetnych stopów
• ma zastosowanie w medycynie i w stomatologii (korony, mosty, wkłady koronowo – korzeniowe)
• jako złoto płatkowe w technikach pozłotniczych

Związki złota są stosowane jako środek leczniczy w reumatoidalnym zapaleniu stawów (podawane domięśniowo). Hamują one proliferację limfocytów , uwalnianie enzymów lizosomalnych oraz produkcję reaktywnych form tlenu w makrofagach , a także produkcję interelukiny-1. Działaniem ubocznym mogą być: fotosensytywne wysypki , zaburzenia żołądkowe oraz uszkodzenie nerek . Izotop ¹⁹⁸Au ( czas połowicznego rozpadu – 2,7 dnia) jest używany w terapii niektórych nowotworów, a także w innych chorobach.

Złoto w gospodarce

Cena uncji złota w latach 1968–2007. Linia niebieska – cena rzeczywista; linia czerwona – cena w przeliczeniu na wartość nabywczą dolara w 2006 roku.

Ceny 1 uncji złota w PLN od 1993 roku^[5].

Złoto od tysięcy lat posiadało olbrzymią wartość, a wraz z rozwojem cywilizacji doceniono jego użyteczność w systemie monetarnym. Według konserwatywnej i libertariańskiej ekonomii obecność złota (lub innego rzadkiego i niepodrabialnego materiału) nie ma wymiaru tylko czysto użytkowego, gdyż z czasem monety złote zostały zastąpione banknotami wypieranymi obecnie przez pieniądz elektroniczny. Złoto ma stanowić zabezpieczenie realnej wartości papierowego pieniądza. Do najważniejszych zalet takiej roli złota konserwatyści zaliczają:

• Żadna władza nie może złota dodrukować czy zmienić poprzez naciski polityczne jego kursu. Ma to zapewnić stabilność gospodarki opartej na zabezpieczeniu w złocie.
• Od tysięcy lat jego podaż jest stała (ok. 1-2% w skali roku), kształtowana czynnikami niepolitycznymi. Stanowiło w tym czasie czynnik porządkujący i stabilizujący ekonomię.
• Jest trwałą, niemal niezniszczalną i akceptowalną w każdej epoce i miejscu formą kapitału.

W handlu podstawową jednostką złota jest uncja trojańska (jubilerska), czyli 31,1035 grama. Nazwa trojańska nie pochodzi od Troi , ale od miasta Troyes w północno-wschodniej Francji , w średniowieczu ważnego ośrodka handlowego^[4].

Cenę złota ustala pięć największych instytucji handlujących tym kruszcem. Obecnie są to: ScotiaMocatta, Barclays Capital, Deutsche Bank , HSBC i Société Générale ^[4].

Zobacz też

• gorączka złota
• sztabka złota
• próba złota
• białe złoto
• niebieskie złoto
• czerwone złoto
• " złoto głupców "

Przypisy