Zapora Hoovera na rzece Kolorado

Zapora Tehri na rzece Bhagirathi

Zapora Solina na rzece San

Zapora Świnna Poręba na rzece Skawa

Zapora wodna – bariera przegradzająca dolinę rzeki w celu spiętrzenia wody, zwykle betonowa , żelbetowa lub ziemna.

Zapora wodna może być postawiona dla różnych celów:

• ochrona przeciwpowodziowa
• rezerwuar i pozyskanie wody
• walory rekreacyjne

Różnicę poziomów wody przed i za zaporą wykorzystuje się w elektrowniach wodnych do wytwarzania energii elektrycznej . W elektrowniach szczytowo-pompowych energię elektryczną wytwarza się w dzień, gdy zapotrzebowanie na nią jest najwyższe, a w nocy, wykorzystując nadmiar mocy, turbiny uzupełniają wodę w zbiorniku pompując ją ze zbiorników u podstawy zapory.

Zaporą wodną nazywamy również sztuczną przeszkodę wodną w postaci zatopionego lub zabagnionego terenu, utrudniająca przemieszczanie się wojsk. Zaporę tego rodzaju tworzy się przez niszczenie: tam, grobli , śluz itp.

Historia

Polskie słowo tama, używane powszechnie na określenie zapory wodnej, pochodzi od średnioangielskiego słowa dam^[1], które z kolei wywodzi się z języka średnioniderlandzkiego , którego ślady można zaobserwować w nazwach wielu miast, jak choćby Amsterdam czy Rotterdam ^[2].

Pierwsze antyczne zapory wodne powstały w Mezopotamii i na Bliskim Wschodzie . Używano ich tam do kontrolowania poziomów wód Tygrysu i Eufratu , które podczas obfitych opadów deszczu stawały się nieprzewidywalne.

Najstarsza znana zapora wodna znajduje się w Jawie w Jordanii , 100 km na północny wschód od Ammanu . Konstrukcja typu grawitacyjnego była kamiennym murem wysokim na 9 m i szerokim na 1 m. Wspierał ją wał ziemny o szerokości 50 m. Zaporę tę datuje się na 3000 rok p.n.e.^[3][4] Innym antycznym przykładem jest Sadd Al-Kafara at Wadi Al-Garawi, 25 km na południe od Kairu . 102-metrowa w najdłuższym miejscu i szeroka na 87 metrów konstrukcja została wzniesiona około roku 2800^[5] lub 2600 p.n.e.^[6] jako zapora różnicująca^[7], by kontrolować wylewy rzeki. Została zniszczona przez silne opady deszczu tuż przed lub tuż po ukończeniu budowy^[5][6]. Przykładami tam wzniesionych przez Rzymian mogą być trzy budowle w Subiaco na rzece Anio we Włoszech lub zapory w Méridzie w Hiszpanii .

Za najstarszą istniejącą po dziś dzień zaporę wodną uważa się tamę Quatinah we współczesnej Syrii . Jej powstanie datuje się na czasy panowania egipskiego faraona Sethi (1319 - 1304 r. p.n.e.). W późniejszym okresie została powiększona przez Rzymian oraz współcześnie w latach 1934-38. Zapora wciąż zaopatruje w wodę syryjskie miaso Hims .

Zapora Kallanai

Kallanai jest potężną zaporą z nieociosanego kamienia, długą na 300 m, wysoką na 4,5 m i szeroką na 20 m, położoną na rzece Kaveri w Indiach . Jej podstawowe struktury zostały wybudowane w II w n.e.^[8]. Zbudowano ją w celu podzielenia wód rzeki na cały żyzny region Delta poprzez kanały irygacyjne .

Du Jiang Yan jest najstarszym istniejącym do dziś systemem nawadniającym zawierającym zaporę wodną w Chinach. Jego budowę ukończono w roku 251 p.n.e. Potężna ziemna tama, zaprojektowana przez ministra państwa Chu , Sunshu Ao, zalewała dolinę w północnej części dzisiejszej prowincji Anhui , tworząc olbrzymi zbiornik wodny (100 km średnicy). Zbiornik ten znajduje się tam do dziś^[9].

W Iranie zapór używano do podnoszenia wody za pomocą kół wodnych . Pierwsza taka konstrukcja zbudowana została w Dezful , gdzie podnosiła wodę na 50 cubitów i zaopatrywała w nią całe miasto. Tamy różnicujące były również znane^[10]. Pul-i-Bulaiti były zaporami budowanymi przy młynach , wprowadzonymi przez muzułmańskich inżynierów. Pierwszą wzniesiono w Szustar na rzece Karun . Wiele innych tego typu budowano później w całym świecie muzułmańskim^[10]. Wodę prowadzono z tyłu zapory przez dużą rurę, by napędzała koło wodne ^[11].

W Holandii , leżącej głównie na depresjach , zapór używano do blokowania rzek, by uregulować poziom ich wody, i powstrzymania morza przed wdarciem się na tereny poniżej jego poziomu. Tego typu tamy często stanowiły początek istnienia miasta, stąd często pojawiały się w ich nazwach, na przykład Amsterdam (dawniej Amstelredam) powstał po ustawieniu zapory na rzece Amstel pod koniec XII wieku , natomiast Rotterdam od tamy na rzece Rotte, dopływie Nieuwe Maas. Główny plac Amsterdamu, rzekome miejsce oryginalnego położenia zapory, wciąż nosi nazwę de Dam ( hol. zapora).

Najwyższe zapory

Na świecie

W Polsce

Przypisy

Zobacz też

• stopień wodny
• zbiornik wodny
• zbiornik retencyjny
• zapora (wojsko)
• jaz