Zaćma ludzkiego oka widziana w lampie szczelinowej przy użyciu rozproszonego oświetlenia

Zaćma (katarakta, łac. cataracta) – choroba oczu prowadząca do zmętnienia soczewki , jest jedną z przyczyn ślepoty .

Występuje głównie u osób po 60. roku życia.

Zaćma wrodzona

Zaćma w zespole Gregga

Zaćma wrodzona (cataracta congenita) - zaćmienie soczewki występuje już w momencie urodzenia, występuje jako:

• zaćma warstwowa, okołojądrowa (cataracta zonularis, perinuclearis) - rozwija się w warstwie położonej obwodowo względem jądra zarodkowego, a zaćmienia biegnące współśrodkowo leżą w obrębie jądra płodowego; zaćmienie jest mniej wysycone w centrum, stąd upośledzenie widzenia jest tylko częściowe, obwód soczewki jest przejrzysty; jest ona najczęściej spotykaną odmianą zaćmy wrodzonej,
• zaćma jądrowa (cataracta nuclearis),
• zaćma całkowita (cataracta totalis) - które uniemożliwiają prawidłowe widzenie plamkowe i powodują brak możliwości rozwoju zdolności widzenia u noworodka; powstaje wtórne niedowidzenie (amblyopia); przy obustronnej zaćmie całkowitej rozwija się oczopląs i zez ,
• zaćma torebkowa przednia i tylna (cataracta capsularis anterior et posterior),
• zaćma biegunowa (cataracta polaris anterior velet posterior),
• zaćma błoniasta (cataracta membranacea) - pojawia się wtedy, gdy w pierwszym okresie życia dochodzi do przerwania ciągłości torebki soczewki i wchłonięcia się jej mas.

Podstawowym objawem zaćmy wrodzonej całkowitej jest biała źrenica (leucocoria). Drugim objawem, charakterystycznym dla niewidzących dzieci jest odruch palcowo-oczny Franceschettiego . Polega on na uciskaniu przez niemowlę oczu (piąstkami lub kciukami obu dłoni).

Zaćma wrodzona częściowa może być rozpoznana dopiero u kilkuletniego dziecka, gdy upośledza widzenie na tyle, że zostaje zauważone np. w szkole przez nauczycieli lub rówieśników, lub też gdy jej rozwój postępuje w wieku późniejszym.

Zaćma nabyta

Zaćma nabyta (łac. cataracta acquisita), którą w zależności od stopnia zaawansowania dzielimy na:

• zaćma początkowa (cataracta incipiens) - występuje zmętnienie na obwodzie soczewki
• zaćma zaawansowana (cataracta provecta) - zamglenie obejmuje całą soczewkę powodując upośledzenie wzroku
• zaćma niedojrzała (cataracta immatura lub praematura) - zamglenie powoduje ślepotę
• zaćma dojrzała (cataracta matura) - występuje całkowite zamglenie soczewki
• zaćma pęczniejąca (cataracta intumescens) - soczewka chłonie wodę i dlatego pęcznieje
• zaćma przejrzała (cataracta hypermatura) - włókna soczewki ulegają stopniowemu upłynnianiu, powodując przesunięcie się jądra soczewki w dół. Upłynnione masy soczewki mogą jednak spowodować zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego (łac.Irydocyclitis phacolytica) lub zapalenie wszystkich tkanek wewnątrz oka (łac.endophtalmitis), które może spowodować nieodwracalną ślepotę.

Podział ze względu na lokalizację zmian

• zaćma korowa (łac.cataracta corticalis, ang. cortical cataract)
• zaćma podtorebkowa tylna (cataracta subcapsularis posterioris, ang. posterior subcapsular cataract, PSC) - powoduje głównie upośledzenie widzenia do bliży
• zaćma jądrowa (cataracta nuclearis) - w przypadku 2 ognisk zmętnienia w jądrze soczewki może powodować podwójne widzenie jednym okiem
• zaćma brunatniejąca (cataracta brunescem)

Podział ze względu na przyczynę

• zaćma starcza (cataracta senilis)
• zaćma następowa (cataracta consecutica)
  • zaćma cukrzycowa (cataracta diabetica)
  • zaćma tężyczkowa (cataracta tetanica)
  • zaćma kortyzonowa - może się pojawiać pod torebką tylną już po roku stosowaniu sterydów
  • zaćma galaktozowa - jedyna odwracalna postać zaćmy - u dzieci chorych na galaktozemię po zastosowaniu diety eliminacyjnej zmiany mogą się wycofać.
• zaćma pourazowa (cataracta traumatica), która pojawia się po urazach tępych lub penetrujących do gałki ocznej. Odmiany zaćmy pourazowej są także:
  • zaćma popromienna
  • zaćma hutnicza
  • zaćma elektryczna
• zaćma powikłana (cataracta complicata) - tym terminem określamy zaćmę występującą jako powikłanie innych przewlekłych chorób oczu (np.: jaskra , retinopatia barwnikowa ). Ma zwykle kształt gwiaździsty i pojawia się podtorebkowo w okolicy bieguna tylnego soczewki.

Objawy i przebieg

Prawidłowy obraz

Nieostry obraz, który widzi osoba z zaćmą

• występuje przymglone widzenie, aż do całkowitej utraty wzroku
• zaburzenia w ocenie odległości
• pogorszenie ostrości wzroku
• zez lub oczopląs (u dzieci)
• zaburzenia w poruszaniu lub samoobsłudze (u starszych)

Zaćma może być jedno lub obustronna. Zaćmę jednostronną łatwo przeoczyć lub zbagatelizować.

Leczenie zaćmy

Zaćmę możemy leczyć tylko operacyjnie przez wszczepienie nowej soczewki. Wskazania do tego typu leczenia są zależne od stopnia obniżenia ostrości wzroku; jeśli jest większa od 0,3 nie daje to podstaw do stworzenia stanu pooperacyjnej bezsoczewkowości, wraz ze wszystkimi konsekwencjami, jakie niesie korekcja optyczna i brak akomodacji.

Dawniej zabieg polegał na całkowitym usunięciu starej, zmętniałej soczewki i umieszczeniu nowej sztucznej, jednak po zabiegu pacjent miał wysoką nadwzroczność , co klasyfikowało go do korzystania z bardzo grubych szkieł korekcyjnych (8-16 dioptrii ). Dziś usuwa się tylko przednią część soczewki lub rozbija się zmętniałe jej części i w środek wszczepia się nową soczewkę, co nie powoduje już tak wysokiej nadwzroczności ( fakoemulsyfikacja ).

Z optycznego punktu widzenia najlepszą metodą korekcji bezsoczewkowości, jest wszczepienie sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej, która uzupełnia zmniejszoną moc układu optycznego oka. Moc łamiąca tej soczewki, powinna być dobrana w każdym przypadku na podstawie obliczeń tak, aby uzyskać miarowość oka (dla obliczenia tej mocy konieczna jest przedoperacyjny pomiar krzywizn rogówki - keratometria, pomiar głębokości komory przedniej, a także echograficzny pomiar długości osi gałki - USG-A). Moc wszczepianej soczewki zależy również od jej umiejscowienia w oku; w przedniej bądź tylnej komorze. Oko, które było normowzroczne i posiada przeciętnie długą oś, wymaga na ogół wszczepu o mocy +19, +21,0 D. Stan po wszczepieniu sztucznej soczewki nosi nazwę pseudofakii.

Coraz bardziej popularne staje się zastąpienie korekcji okularowej, soczewkami kontaktowymi (zarówno w przypadku pseudofakii, jak i bezsoczewkowości). Takie rozwiązanie niesie ze sobą wiele korzyści, a do najważniejszych należy możliwość patrzenia obuocznego nawet przy dużej różnicy ostrości wzroku w oczach, poszerzenie pola widzenia (które ograniczają oprawki okularowe), zmniejszenie światłowstrętu (jego przyczyną mogą być okulary), uczucie lekkości i, co jest również bardzo ważne, korzystniejszy wygląd.

Pacjent po zabiegu musi uważać na wzrost ciśnienia w gałce ocznej np. unikać wysiłku fizycznego, nie wykonywać gwałtownych skłonów, itp.