Pieczęć Zbigniewa Oleśnickiego z
1438
Zbigniew Oleśnicki herbu
Dębno
(ur.
5 grudnia
1389
w
Siennie
– zm.
1 kwietnia
1455
w
Sandomierzu
) –
biskup krakowski
w latach
1423
-
1455
, od
1449
pierwszy
kardynał
narodowości polskiej, doradca
Władysława II Jagiełły
i
Władysława III Warneńczyka
.
Pochodzenie i edukacja
Syn Jana (Jaśka) z
Oleśnicy
herbu
Dębno
, wielkorządcy Litwy, sędziego ziemi krakowskiej, i Dobrochny z Rożnowa. Jego karierę przyspieszył król Władysław Jagiełło w nagrodę za uratowanie życia w
bitwie pod Grunwaldem
. Według przekazu
Jana Długosza
, Zbigniew ochronił wówczas władcę, kiedy odłączony od swego oddziału rycerz Dypold von Koekritz zaatakował stojącego na wzgórzu monarchę grożąc, że za chwilę król zginie. Wówczas Zbigniew, widząc to, podjechał z boku do nacierającego Niemca, zwalił go z konia, po czym król ugodził Dypolda w głowę, a reszty dopełnili otaczający dworzanie. Atak ze strony Zbigniewa został uznany za zabójstwo, nie zaś za zabicie rycerza w walce. Wydarzenie to zamknęło przyszłemu biskupowi drogę do pasowania na rycerza i prawie zniweczyło także jego karierę na dworze.
Po studiach, które rozpoczął w
1406
roku w
Akademii Krakowskiej
pracował w kancelarii królewskiej, stopniowo awansując także w hierarchii kościelnej. Często wyjeżdżał z misjami dyplomatycznymi do papieża i króla Niemiec,
Zygmunta Luksemburskiego
.
Biskup krakowski i kardynał
W
1415
roku został proboszczem
kolegiaty
św. Floriana w Krakowie
. Uznanie Jagiełły zyskała jego odważna mowa, wygłoszona w
1420
roku przed obliczem króla
Zygmunta Luksemburskiego
. W
1423
Oleśnicki objął biskupstwo krakowskie, lecz wcześniej musiał prosić papieża o dyspensę, jako że
prawo kanoniczne
zabraniało udzielania wyższych święceń tym, którzy podczas bitew przelewali krew.
18 grudnia
1423
otrzymał
święcenia kapłańskie
, a następnego dnia - sakrę
biskupią
. Jako biskup stanął na czele opozycji panów małopolskich, sprzeciwiał się sojuszowi
Polski
z
husyckimi
Czechami
i występował przeciwko planom koronacji
Witolda
na króla Litwy. W
1424
roku przyczynił się do wydania w
Wieluniu
edyktu antyhusyckiego
, a podczas pobytu delegacji czeskich w Krakowie w latach dwudziestych i trzydziestych XV wieku dwukrotnie obłożył miasto
interdyktem
. Pod koniec życia Jagiełły zyskał decydujący wpływ na politykę państwa, zachowując stanowisko także w czasie małoletniości Władysława III. W
1438
roku sprzeciwiał się przyjęciu korony czeskiej przez
Kazimierza Jagiellończyka
, choć potajemnie wspomagał finansowo swojego brata, który w tych wydarzeniach uczestniczył. Bieg wydarzeń przyznał rację sceptycznej postawie biskupa, gdyż zbrojna wyprawa przeciw kontrkandydatowi,
Albrechtowi Habsburgowi
, zakończyła się porażką.
W
1439
roku Oleśnicki rozprawił się z opozycją szlachecką, pokonując w
bitwie pod Grotnikami
stronnictwo proczeskie, gdzie według Długosza sam dobijał rannych oraz zabronił pochówku poległego tam
Spytka z Melsztyna
. Rok później Oleśnicki poparł powołanie Władysława III na tron węgierski. Natomiast stosunek biskupa do krucjaty antytureckiej był ambiwalentny, bowiem król działał pod sztandarami papieża
Eugeniusza IV
, a Oleśnicki popierał antypapieża
Feliksa V
, od którego nawet, wraz z prymasem
Wincentym Kotem
przyjął kapelusz kardynalski. Po śmierci Władysława III poparł elekcję na tron Polski jego brata, Kazimierza Jagiellończyka, lecz jednocześnie wysunął kandydaturę
Fryderyka II Hohenzollerna
, aby wymusić inkorporację Wielkiego Księstwa do Korony. Jako biskup krakowski przeprowadził trzy synody (w
1436
roku i w
1443
roku oraz w
1446
roku), szczególnie propagując kult
św. Stanisława
, popierał zakładanie bractw religijnych. W
1449
r. kardynał Zbigniew Oleśnicki wraz z swym bratem
Janem Głowaczem
założył opactwo oo.
paulinów
w
Pińczowie
. Był zdecydowanym przeciwnikiem husytyzmu. W
1453
roku zaprosił do Krakowa
św. Jana Kapistrana
, zaś dla jego uczniów (zw. w Polsce bernardynami) ufundował klasztor. W katedrze ustanowił stałych spowiedników oraz kaznodziejów.
W 1447 roku porzucił schizmatyków bazylejskich i opowiedział się za prawowitym papieżem,
Mikołajem V
. Ponieważ uzyskany w 1441 roku od antypapieża kapelusz kardynalski był nieprawny, już po przejściu pod prawowitą obediencję, w
1449
roku, został pierwszym kardynałem w historii Kościoła polskiego i podczas zjazdu w
Piotrkowie
zażądał z racji tytułu pierwszego miejsca w radzie królewskiej - przed prymasem Polski, arcybiskupem gnieźnieńskim
Władysławem Oporowskim
. Spotkał się jednak z odmową ze strony monarchy. Sprawę tę załatwiono dopiero w 1451 - również w
Piotrkowie
. W myśl dokumentu królewskiego ani prymas, ani kardynał nie otrzymali pierwszego miejsca w radzie - ale w praktyce mieli je zajmować naprzemiennie. Z myślą o studentach w testamencie ufundował
Bursę Jerozolimską
wraz z biblioteką, a swoje berło podarował Uniwersytetowi Krakowskiemu. W
1443
roku, odkupił od władców
Cieszyna
Księstwo Siewierskie
. Tym samym jego następcy uzyskali możność używania tytułu książęcego, którego kardynał jednak nie nosił.
W czasie panowania Kazimierza Jagiellończyka popadł z nim w konflikt. W roku
1454
sprzeciwił się udzieleniu przez króla pomocy
Związkowi Pruskiemu
w antykrzyżackim powstaniu. Podczas głosowania w Radzie Królewskiej oponował przeciwko udziałowi
Korony
w
wojnie z Zakonem
. Uznał nawet, że król działa na szkodę państwa i na znak protestu zrezygnował z udziału w Radzie Królewskiej. W ostatnich miesiącach życia wspierał jednak finansowo działania wojenne.
Był jednym ze zwolenników
koncyliaryzmu
. Pragnął uczynić z Polski potężną siłę w zagrożonym świecie chrześcijańskim. Był właścicielem zamku w
Pińczowie
, o którym
Jan Długosz
pisał, że nie miał sobie równych. Posiadał także ok. 60 wsi i 3 miasta.
Zdaniem niektórych historyków w czasie gdy pracował w kancelarii królewskiej prowadził rodzaj dziennika, w którym odnotowywał ważne wydarzenia. Dzieło to nie zachowało się do naszych czasów.
Pochowany został w
katedrze na Wawelu
.
Zbigniew Oleśnicki swój talent polityczny i zdolności poświęcił na swój sposób interpretowanym interesom dynastii
Jagiellonów
, wywierając przemożny wpływ na ich politykę. Do końca nie pogodził się jednak z królem Kazimierzem.
Bibliografia
- Zbigniew Oleśnicki. Książę Kościoła i mąż stanu, praca zbiorowa pod red. F. Kiryka i Z. Nogi, Kraków 2006.
- Górczak Z., Podstawy gospodarcze działalności Zbigniewa Oleśnickiego biskupa krakowskiego, Kraków 1999.
- Graff T., Wokół sprawy kardynalatu biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, Zesz. Nauk. UJ, Pr. Hist., Z. 129(2002), s. 19-50.
- Koczerska M., Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu (1423-1455), Warszawa 2004.
- Nikodem J., Zbigniew Oleśnicki w historiografii polskiej, Kraków 2001.
-
Stanisław Zachorowski, Statuty synodalne krakowskie Zbigniewa Oleśnickiego. (1436, 1446), Kraków 1915
