Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Zimna wojna

Zimna wojna

Świat w 1959:

      NATO

     inni sojusznicy USA

      Układ Warszawski

     kraje sojusznicze sprzymierzone z ZSRR

     państwa skolonizowane

     państwa niezaangażowane

Świat w 1980:

      NATO

     inni sojusznicy USA

      Układ Warszawski

     kraje sojusznicze sprzymierzone z ZSRR

     inni sojusznicy ZSRR

     Chiny i ich sojusznicy

Niebieskie krzyżyki to partyzantki antykomunistyczne, a czerwone – pro-komunistyczne

Zimna wojna – stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej i politycznej pomiędzy Związkiem Radzieckim i autorytarnymi państwami socjalistycznymi uzależnionymi od ZSRR, a demokratycznymi państwami kapitalistycznymi pod przywództwem Stanów Zjednoczonych . Zimnej wojnie towarzyszył intensywny wyścig zbrojeń spowodowany permanentnym stanem wzajemnej nieufności oraz ideologicznymi założeniami komunizmu dążącego do rozszerzania zasięgu światowej rewolucji proletariackiej z jednej strony, z drugiej zaś, dążeniami krajów zachodnich do powstrzymywania rozszerzania się wpływów ZSRR na świecie.

Spis treści

Geneza zimnej wojny

Zimna wojna umownie trwała od roku 1946 – rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR – do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR ( Jesień Ludów ) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.

W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na wielu płaszczyznach: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).

Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton ( USA ) 5 marca 1946 . W wystąpieniu Churchill stwierdził:

Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią . Warszawa , Berlin , Praga , Wiedeń , Budapeszt , Belgrad , Bukareszt i Sofia , wszystkie te sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką , są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także – w wysokiej i rosnącej mierze – kontroli ze strony Moskwy [1][2].

Jednak wcześniej, 9 lutego 1946 roku, Józef Stalin wygłosił przemówienie, w którym stwierdził, że " komunizm i kapitalizm nie mogą koegzystować" oraz ogłosił plan "przygotowania ZSRR w ciągu pięciu lat na każdą ewentualność". Wystąpienie zostało odebrane na zachodzie jako "deklaracja III wojny światowej ".

Termin "zimna wojna" został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha [3], by opisać pojawiające się napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z czasów II wojny światowej .

Popularność zyskał dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Walta Lippmana . Miała ona tytuł "Zimna wojna". Stwierdził on w niej, że zakończył się okres koalicji antyhitlerowskiej , a rozpoczął się okres konfrontacji między mocarstwami zachodnimi i ZSRR.

Kolejnym sygnałem rozpoczęcia tego okresu była wypowiedź amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnesa z 6 września 1946 ze Stuttgartu . Przedstawił on zasady polityki USA wobec Niemiec . Mówił o stałej obecności USA w Niemczech, którym stopniowo miała być przyznawana suwerenność . Poruszył także problem granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej , którą określił jako tymczasową. Uważał też, że o jej przebiegu powinna zadecydować konferencja pokojowa.

12 marca 1947 r. prezydent USA Harry Truman podczas przemówienia w Kongresie zwrócił się do niego o przyznanie 400 milionów dolarów USD na pomoc dla Grecji i Turcji , które były zagrożone przez komunizm .

W maju 1947 r. podczas przemówienia w Princeton przedstawił on zasady "doktryny powstrzymywania", znanej jako Doktryna Trumana . Bazowała ona na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych na skalę światową. Założenia tej doktryny sformułował amerykański dyplomata George Kennan , radca ambasady USA w Moskwie w tamtym okresie. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać "długotrwałe, cierpliwe – lecz zdecydowane i czujne – powstrzymywanie tendencji ekspansywnych".

Działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny to:

  • wykorzystywanie propagandowe monopolu atomowego,
  • organizowanie paktów militarnych ( NATO , ANZUS ),
  • budowa sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic ZSRR i państw satelickich,
  • pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych przez komunizm ,
  • pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci Planu Marshalla ,
  • wsparcie zbrojne państw przeciwstawiających się bezpośredniemu zagrożeniu ekspansją bloku komunistycznego ( wojna koreańska ).

W świetle zwycięstwa maoistów w Chinach doktryna powstrzymywania została uznana za zbyt pasywną i nieskuteczną. Zastąpiła ją opracowana przez J. F. Dullesa "doktryna odpychania" (ang. roll-back), czyli odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR. Głównym elementem tej doktryny była "polityka balansowania na krawędzi wojny" poprzez groźbę zastosowania zmasowanego odwetu nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu[]. W międzyczasie doszło do złamania przez ZSRR ( 1949 ) amerykańskiej przewagi nuklearnej i środków jej przenoszenia. W związku z tym nie mogła ona przynosić spodziewanych efektów. Doktryna zmasowanego odwetu była militarnym odpowiednikiem doktryny odpychania (wyzwalania).

Punktem szczytowym "zimnej wojny" był konflikt koreański [3]. Zarówno w USA, jak i w ZSRR od 1953 r. zmienili się przywódcy. Prezydent Dwight D. Eisenhower obiecywał w kampanii wyborczej zakończenie konfliktu. Nikita Chruszczow , nowy przywódca partii KPZR od września 1953 r. stał się symbolem destalinizacji , zmienił stosunek do Jugosławii i zawarł układ w sprawie Austrii . W 1955 r. doprowadził do spotkania w Genewie przywódców: USA , Wielkiej Brytanii , Francji i ZSRR . Zmienił swe stanowisko w kwestii rywalizacji dwóch bloków, a nowością było stwierdzenie, że rywalizacja między nimi nie musi prowadzić do wojny światowej. W praktyce był to koniec "zimnej wojny"[], chociaż aż do 1990 roku trwała rywalizacja i wyścig zbrojeń między dwoma blokami, przedzielana fazami współpracy i ostrych konfliktów, takich jak: wojna wietnamska , kryzys kubański , blokada Berlina , Płd. Afryka czy wojna w Afganistanie .

Kolejny impuls do wygasania "zimnej wojny" dał upadek puczu moskiewskiego w sierpniu 1991 , po którym odwołano trwające poprzez poprzednie czterdzieści lat stałe pogotowie bojowe sił strategicznych ZSRR i USA[3].

Najważniejsze czynniki:

Konflikt w sprawie Niemiec

Wojna domowa w Grecji

  • utworzono Rząd Jedności Narodowej z udziałem lewicowego Greckiego Frontu Narodowego (EAM)
  • jesienią 1944 r. wylądowały w Grecji wojska brytyjskie popierające siły monarchistyczne
  • grudzień 1944 – masakra w Atenach pokojowej demonstracji lewicowego EAM (w którego składzie byli komuniści) przez siły rządowe
  • wybuch walk pomiędzy lewicowymi partyzantami ELAS (polityczne skrzydło EAM), a siłami rządowymi wspieranymi przez oddziały brytyjskie
  • początek terroru prawicowego (do 31 marca 1946 roku 1289 ludzi związanych z EAM-ELAS zamordowano, a 84 931 aresztowano),
  • w 1946 r. w wyborach zwyciężyła prawica ,
  • na północy Grecji rozwinęła się kierowana przez komunistów lewicowa partyzantka - Grecka Armia Demokratyczna (DSE), która uzyskała pomoc sąsiednich państw komunistycznych,
  • 3 marca 1947 r. Grecja zwraca się o pomoc militarną do USA,
  • Truman przeznacza 250 milionów dolarów dla Grecji,
  • EAM ogłosiła detronizację króla Jerzego II ,
  • wojna domowa trwała do października 1949 ,
  • z wydatną pomocą rządów brytyjskiego i amerykańskiego pokonano Grecką Armię Demokratyczną i komunistów.

Doktryna Trumana ( 12 marca 1947 )

  • polityka USA mająca na celu pomoc dla narodów, które przeciwstawiają się próbom podporządkowania przez zbrojne mniejszości (o proweniencji komunistycznej) lub agresji z zewnątrz;
  • Doktryna powstrzymywania komunizmu odnosiła się pierwotnie do Turcji i Grecji – 22 maja 1947 Truman przekazał 400 mln dolarów na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów.

Plan Marshalla ( 22 czerwca 1947 )

  • 17 mld dolarów pomocy finansowej dla zniszczonej wojną Europy, wg pierwotnych planów nakierowanej głównie na państwa znajdujące pod okupacją Związku Radzieckiego. Plany te zostały zniweczone, przez odrzucenie, pod naciskiem Moskwy, pomocy amerykańskiej przez jej adresatów ze wschodniej Europy, w tym Polskę;
  • 4 kwietnia 1947 r. Truman podpisał Europejski Program Odbudowy (ERP);
  • plan czteroletni objął 16 państw, które odbudowały przemysł, handel, powstrzymały inflację i rozwój konfliktów społecznych;
  • początek współpracy ekonomicznej i politycznej;
  • Polska (9 VII) i Czechosłowacja zaakceptowały plan, ale pod wpływem Stalina musiały go odrzucić;
  • państwa uczestniczące w planie założyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej .

Traktat brukselski

  • 1947 roku utworzenie przez państwa komunistyczne Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych ( Kominform ). W odpowiedzi, państwa zachodnie podpisały w 1948 r. pakt brukselski powołujący Unię Zachodnią, zacieśniając współpracę między narodami;
  • izolacja ZSRR na arenie międzynarodowej;
  • wyścig zbrojeń , produkcja broni atomowej;
  • ZSRR wszedł w posiadanie broni atomowej w 1949 r., łamiąc monopol atomowy USA.

Kryzys berliński

Wkrótce po wprowadzeniu planu Marshalla stało się jasne, że sama odbudowa gospodarcza nie wystarczy, i niezbędnym warunkiem dla przywrócenia równowagi w Europie jest również zapewnienie jej bezpieczeństwa militarnego. Stało się to szczególnie widoczne z powodu wybuchu I kryzysu berlińskiego w czerwcu 1948 roku.

Im bliższe realizacji były plany połączenia stref zachodnich i utworzenia państwa zachodnioniemieckiego, tym silniej Moskwa akcentowała poparcie dla utworzenia jednolitego państwa i demokratycznego rządu . Jej propozycje były przez USA stanowczo odrzucane. Zerwanie współpracy dwóch mocarstw wywołało dramatyczne konsekwencje w Berlinie, podzielonym tak jak Niemcy na część wschodnią i zachodnią. Część zachodnia leżała na terytorium należącym do ZSRR. Była otoczona przez radzieckie dywizje i niezabezpieczona przed atakiem, dlatego stanowiła łatwy cel dla Stalina, który przez wprowadzenie blokady mógł wzmóc presję na mocarstwa zachodnie i zmusić je do współpracy. Gdyby blokada powiodła się i udałoby się zmusić Amerykanów do wycofania się ze strefy zachodniej i przejąć ją, wzrósłby prestiż i siła ZSRR, natomiast zmalałaby wiara państw europejskich, głównie Niemiec, w potęgę USA. I kryzys berliński był więc swoistą próbą sił.

Bezpośrednią przyczyną nałożenia blokady było przeprowadzenie w strefach zachodnich reformy walutowej i wprowadzenie nowej waluty: marki niemieckiej. Reforma ta miała objąć także sektory zachodniego Berlina. 24 czerwca Związek Radziecki wstrzymał ruch kolejowy i dostawy żywności do zachodnich sektorów Berlina. Postawione przed tym faktem, Stany Zjednoczone mogły wybrać z trzech możliwych rozwiązań: mogły poddać się i pozwolić na włączenie całego Berlina do strefy sowieckiej, wysłać pancerne pociągi z rozkazem przebicia się do miasta (była to możliwość ryzykowna, ponieważ Rosjanie, postawieni przed groźbą wojny, mogliby nie wycofać się i podjąć atak, ale dawała szanse na szybkie zwycięstwo) lub uruchomić most powietrzny. Ostatnia możliwość oznaczała mniejsze zagrożenie i zacieśnianie współdziałania sojuszników, ale jednocześnie miesiące ciężkiej pracy, a na dodatek istniało ryzyko, że zawiedzie.

Prezydent Truman podjął decyzję pozostania w Berlinie oraz uruchomienia mostu powietrznego. Funkcjonował on przez okres ponad roku. Dzięki niemu mocarstwom zachodnim udało się dostarczać jedzenie i niezbędne surowce dla około 2,5 miliona mieszkańców zablokowanej strefy. Dziennie samoloty przewoziły około 13 tysięcy ton jedzenia i paliwa. Samoloty latały tak często i przewoziły tak wiele produktów, że w końcu transport powietrzny okazał się skuteczniejszy nawet od transportu ziemnego, stosowanego przed blokadą.

W obliczu tak przytłaczającego sukcesu USA, Związek Radziecki był zmuszony uznać, że dalsze utrzymywanie blokady jest bezsensowne. Została ona odwołana w maju 1949 roku. Zniesiono wtedy wszystkie ograniczenia w dziedzinie transportu, łączności i handlu. I kryzys berliński uznać można za zwycięstwo Ameryki, która wykazała się determinacją i cierpliwością, i nie pozwoliła na dalszą ekspansję ZSRR.

NATO

Układ Warszawski

Radio Wolna Europa

Od lipca 1950 roku audycje Radia Wolna Europa informowały, bez ingerencji cenzury , o rzeczywistej sytuacji w krajach demokracji ludowej .

Wojna koreańska 1950-1953

  • zimna wojna przekształciła się w "gorącą" podczas wojny koreańskiej latach 1950 - 1953 ;
  • kontynuacja polityki antykomunistycznej przez nowego prezydenta USA Dwighta Eisenhowera ;
  • Od zakończenia wojny w Korei podejmowano próby odprężenia.

Mur berliński

Kubański kryzys rakietowy 1962

Wobec nieugiętej postawy Johna Kennedy'ego ZSRR jest zmuszone wycofać swoje pociski nuklearne z Kuby. Jednocześnie USA zobowiązują się nie dokonywać inwazji Kuby.

Integracja Europy Zachodniej

Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie ( KBWE )

  • rozpoczęła obrady w 1975 r. w Helsinkach z udziałem wszystkich państw Europy (z wyjątkiem Albanii ).
  • na konferencji omawiano tematy zebrane w tzw. "koszykach": politycznym, gospodarczym oraz spraw humanitarnych i społecznych ( prawa człowieka );
  • w listopadzie 1990 r. na konferencji w Paryżu przyjęto "Paryską Kartę dla Nowej Europy", deklarującą koniec zimnej wojny;
  • w 1994 r. podjęto decyzję o przekształceniu KBWE w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie ( OBWE ).

Ludzie zimnej wojny (ważniejsze postaci)

KrajPostać
ChRL

Mao Zedong , Zhou Enlai , Deng Xiaoping , Lin Biao , Liu Shaoqi , Zhao Ziyang

ZSRR

Józef Stalin , Wiaczesław Mołotow , Nikita Chruszczow , Leonid Breżniew , Siergiej Gorszkow , Jurij Andropow , Konstantin Czernienko , Michaił Gorbaczow , Aleksandr Jakowlew , Eduard Szewardnadze , Andriej Gromyko , Anastas Mikojan , Nikołaj Bułganin , Aleksiej Kosygin , Georgij Malenkow , Andriej Żdanow , Ławrientij Beria , Michaił Susłow , Andriej Wyszyński , Borys Jelcyn , Andriej Sacharow , Aleksander Sołżenicyn , Oleg Pieńkowski , Konstanty Rokossowski , Iwan Sierow , Anatolij Dobrynin , Dmitrij Ustinow , Andriej Greczko , Iwan Jakubowski , Wiktor Kulikow , Iwan Koniew ,

USA

Harry Truman , Dwight Eisenhower , John F. Kennedy , Lyndon B. Johnson , Richard Nixon , Gerald Ford , Jimmy Carter , Ronald Reagan , George H. W. Bush , Henry Kissinger , John Foster Dulles , Allen Dulles , John Edgar Hoover , George Kennan , Zbigniew Brzeziński , Dean Rusk , Dean Acheson , Robert McNamara , Robert Kennedy , Arleigh A. Burke , Hyman Rickover , George Marshall , James Baker , George Shultz , Alexander Haig , William Casey , Donald Rumsfeld , Edmund Muskie , Douglas MacArthur , James Forrestal , Henry Wallace , Alger Hiss , Joseph McCarthy , William Westmoreland , George Wallace .

Francja

Vincent Auriol , Jean Monnet , Robert Schuman , Charles de Gaulle , Francois Mitterrand , Georges Pompidou , Valery Giscard d'Estaing , Maurice Couve de Murville , Maurice Thorez , Georges Marchais .

Wielka Brytania

Winston Churchill , Clement Attlee , Anthony Eden , Ernest Bevin , Harold Macmillan , Alec Douglas-Home , Harold Wilson , Edward Heath , Margaret Thatcher , James Callaghan , John Profumo , Kim Philby .

RFN

Konrad Adenauer , Ludwig Erhard , Kurt Georg Kiesinger , Willy Brandt , Helmut Schmidt , Helmut Kohl , Franz Josef Strauss , Walter Scheel , Richard von Weizsäcker .

NRD

Wilhelm Pieck , Walter Ulbricht , Erich Honecker , Otto Grotewohl , Erich Mielke , Johannes Dieckmann , Willi Stoph

Hiszpania i Portugalia

Francisco Franco , Antonio Salazar , Juan Carlos , Felipe Gonzales , Santiago Carillo, Marcelo Caetano

Grecja i Cypr

Andreas Papandreu , Konstantinos Karamanlis , Jeorios Papadopulos , Makarios

Kanada

Lester Pearson , Pierre Trudeau

ONZ

Trygve Lie , Dag Hammarskjöld , U Thant , Kurt Waldheim

Polska

Wojciech Jaruzelski , Lech Wałęsa , Karol Świerczewski , Edward Gierek , Konstanty Rokossowski , Władysław Gomułka , Bolesław Bierut , Józef Cyrankiewicz , Edward Ochab , Aleksander Zawadzki , Marian Spychalski , Florian Siwicki , Michał Rola-Żymierski , Mieczysław Moczar , Czesław Kiszczak , Jakub Berman , Hilary Minc , Edward Babiuch , Henryk Jabłoński , Stanisław Kania , Stanisław Radkiewicz , Mieczysław Rakowski , Władysław Ciastoń , Władysław Pożoga , Franciszek Szlachcic , Jacek Kuroń , Ryszard Kukliński , Stefan Wyszyński , Marian Zacharski , Andrzej Czechowicz

Czechosłowacja

Klement Gottwald , Aleksander Dubczek , Gustav Husak , Vaclav Havel , Edvard Beneš , Ludvík Svoboda , Antonín Novotný

Finlandia i Szwecja

Juho Paasikivi , Urho Kekkonen , Olof Palme

Watykan

Pius XII , Jan XXIII , Paweł VI , Jan Paweł II , Agostino Casaroli .

Węgry

Matyas Rakosi , Imre Nagy , Janos Kadar , József Mindszenty .

Włochy

Alcide De Gasperi , Aldo Moro , Giulio Andreotti , Bettino Craxi , Luigi Longo , Palmiro Togliatti , Enrico Berlinguer .

Inni – Europa

Nicolae Ceauşescu , Josip Broz Tito , Enwer Hodża , Todor Żiwkow , Georgi Dymitrow , Wyłko Czerwenkow .

Inni – Afryka

Gamal Abdel Nasser , Anwar Sadat , Hosni Mubarak , Ahmed Ben Bella , Houari Boumedienne , Muammar Kadafi , Kwame Nkrumah , Julius Nyerere , Nelson Mandela , Johannes Vorster , Pieter Botha , Joseph Mobutu , Patrice Lumumba , Ian Smith , Robert Mugabe .

Inni – Azja

Dawid Ben-Gurion , Golda Meir , Menachem Begin , Mohammad Reza Pahlavi , Mohammed Mossadegh , Ruhollah Chomeini , Saddam Hussein , Jaser Arafat , Ho Chi Minh , Ngo Dinh Diem , Nguyen van Thieu , Sukarno , Suharto , Faisal al Saud , Hafez Asad , Zulfikar Ali Bhutto , Muhammad Zia ul-Haq , Jawaharlal Nehru , Indira Gandhi , Kim Ir Sen , Li Syng Man , Czang Kaj-szek , Hirohito , Ferdinand Marcos .

Inni – Ameryka Łacińska

Fidel Castro , Che Guevara , Juan Peron , Salvador Allende , Augusto Pinochet .

Zobacz też

Przypisy

  1. Przemówienie w Fulton (język angielski)
  2. Pełny polski tekst przemówienia Siła pokoju
  3. 3,0 3,1 3,2 Zimna wojna, w: Słownik polityki, pod redakcją Marka Bankowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.

Bibliografia

  1. Słownik polityki, pod redakcją Marka Bankowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996, .
  2. * Johanna Granville, Pierwszy Domino The First Domino: International Decision Making During the Hungarian Crisis of 1956 , Texas A & M University Press, 2004. ISBN: 1585442984.
  1. Nicolas Lewkowicz, The German Question and the Origins of the Cold War, IPOC, Milan, 2008

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Zimna wojna":

Biegun południowy ...

II wiek ...

Biegun północny ...

Adwentyzm ...

Synagoga Chóralna w Kownie ...

1499 ...

Iwan IV Groźny ...

XVI wiek ...

Dwudziestolecie międzywojenne na świecie ...

Antanas Smetona ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Zimna wojna":

008c. Grecja (plansza 12) ...

203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 3) ...

202 System wersalski. Europa po I Wojnie Światowej (plansza 10) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie