Kamienica na Rynku Starego Miasta w Warszawie z freskami Zofii Stryjeńskiej

Freski Zofii Stryjeńskiej z roku 1928 na Rynku Starego Miasta w Warszawie

Zofia Stryjeńska, z Lubańskich (ur. 13 maja 1891 w Krakowie , zm. 1976 w Genewie ) – polska malarka , grafik , ilustratorka , scenograf , reprezentantka art déco ; żona Karola Stryjeńskiego .

Była najbardziej znaną polską artystką plastykiem dwudziestolecia międzywojennego .

Życiorys

Od dziecka dużo rysowała i malowała. Jako młoda dziewczyna została współpracowniczką pism ilustrowanych ("Rola" i "Głosu Ludu"). W 1909 rozpoczęła naukę w szkole malarskiej dla kobiet Marii Niedzielskiej. Kurs ukończyła w 1911 z odznaczeniem za malarstwo i sztukę stosowaną. W 1910 wyjechała z ojcem w podróż przez Austro-Węgry do Włoch , podczas której zwiedziła galerie i muzea Wiednia i Wenecji .

1 października 1911 przebrana za chłopca, jako Tadeusz Grzymała Lubański^[1] rozpoczęła studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (w tym czasie do tamtejszej akademii nie przyjmowano kobiet). Po roku rozpoznana przez kolegów opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką.

W maju 1913 na łamach " Czasu " krytyk sztuki Jerzy Warchałowski omówił obszernie dokonania Zofii Lubańskiej i tym samym wylansował młodą artystkę. W tym czasie weszła do środowiska inteligencji i cyganerii krakowskiej: poznała rodzinę Żeleńskich , Jachimeckich, Puszetów, Kossaków . Zaprzyjaźniła się z Magdaleną Samozwaniec i jej siostrą Marią Pawlikowską-Jasnorzewską .

4 listopada 1916 wzięła cichy ślub z architektem, miłośnikiem Zakopanego , Karolem Stryjeńskim . Miała z nim trójkę dzieci: córkę Magdę i bliźniaków Jacka i Jana .

Stryjeński wprowadził żonę w środowisko swoich przyjaciół, artystów i przedstawicieli świata literatury. Wtedy poznała m.in. Władysława Skoczylasa , Henryka Kunę , Żeromskiego , Reymonta , Witkacego , później kilku poetów " Skamandra ".

W latach 1921 - 1927 mieszkała w Zakopanem, gdzie jej mąż pracował jako dyrektor Szkoły Przemysłu Drzewnego. Okres ten, początkowo szczęśliwy i twórczo bardzo obfity, z biegiem lat przyniósł coraz to poważniejsze nieporozumienia z Karolem, a wreszcie otwarty konflikt, zakończony rozwodem w 1927 .

Po rozwodzie przeniosła się do Warszawy, gdzie w 1929 poślubiła aktora Artura Sochę. I ten związek okazał się nieszczęśliwy: malarka zapracowywała się, by w okresie kryzysu ekonomicznego utrzymać siebie, dzieci i stroniącego od pracy męża. Po kilku latach rozwiodła się, by pod koniec lat 30. związać się jeszcze na krótko z architektem i bon vivantem Achillesem Brezą, a następnie ze znanym już wówczas podróżnikiem i pisarzem Arkadym Fiedlerem ^[2].

Połowa lat 30. były okresem, w którym zapomniano o artystce. Stryjeńska nie umiała i nie chciała zabiegać o uznanie. Nie przepadała za sanacją , nie związała się też z żadnym z nowo powstałych ugrupowań artystycznych ani politycznych. Doprowadzona brakiem pieniędzy do rozpaczy, sprzedała kilka obrazów lichwiarzom. Dopiero w 1938 otrzymała kilka zamówień z polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, m.in. na kilim dla cesarza Japonii Hirohito . Wzięła udział w dekoracji wnętrz polskich statków pasażerskich: " Batorego " i " Piłsudskiego ". Wykonała również dekorację sali w cukierni E. Wedla . Znowu też zaczęto kupować jej obrazy o tematyce słowiańskiej i historycznej.

Okupację artystka spędziła w Krakowie. Gdy na początku 1945 do miasta wkroczyli Rosjanie, Stryjeńska podjęła decyzję o wyjeździe z Polski ^[3]. Po długich perypetiach dotarła do Szwajcarii , gdzie była już jej córka, a później trafili też obaj synowie. Usiłowała wyjechać do USA : ubiegała się o pomoc Fundacji Kościuszkowskiej , jednak Rada Nadzorcza Fundacji odmówiła jej prośbom. Żyła w Genewie nadzwyczaj skromnie, z reguły odmawiając przyjęcia pomocy nawet swoim synom. Uczuciowo związana z Polską i polską kulturą, nie potrafiła się odnaleźć w obcym kraju. Zmarła w Genewie i pochowana została na cmentarzu Chenebourg w tym mieście.

Twórczość plastyczna

Nazywana "księżniczką sztuki polskiej" ( Mieczysław Grydzewski - " Wiadomości Literackie "), należała do ugrupowania artystycznego Rytm .

Z technik malarskich uprawiała głównie temperę , zajmowała ją też litografia , rysunek i plakat , projektowała zabawki, tkaniny dekoracyjne, była autorką ilustracji książkowych.

Do jej najbardziej znanych prac należą: Pastorałka, cykl Bożków słowiańskich i Pascha, ilustracje do Monachomachii Krasickiego , Pory roku, Kolędy, Cztery sakramenty oraz Tańce polskie.

Wykonała dekorację polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Paryżu w 1925 , która składała się z cyklu Dwunastu miesięcy (6 malowideł, po 2 miesiące na płótno), ukazującego prace wiejskie charakterystyczne dla poszczególnych miesięcy. Dzieło to przyniosło artystce sławę europejską i 5 nagród Wystawy światowej ^[4].

Serię obrazów przedstawiającą polskie tańce ludowe artystka namalowała w 1927 .

Dzięki licznym pracom przedstawiającym bóstwa starosłowiańskie uważana za prekursorkę rodzimowierstwa słowiańskiego w Polsce - należy jednak zaznaczyć, że sama artystka zawsze uważała się za chrześcijankę (była z wychowania i z przekonania katoliczką , przy czym zmieniła na krótko wyznanie na ewangelickie , żeby rozwieść się i zawrzeć drugi związek małżeński ) i jej fascynację wierzeniami pradawnych Słowian należy traktować jedynie jako artystyczną.

Twórczość literacka

Stryjeńska chcąc wpajać swoim dzieciom zasady dobrego wychowania napisała pod pseudonimem Prof. Hilar podręcznik savoir vivre pt. Światowiec współczesny.

Ukazały się również pamiętniki artystki, Chleb prawie że powszedni.^[5]

Mistrzyni pędzla sprawnie władała piórem, zwłaszcza jej osobiste zapiski cechuje swoboda języka i bogactwo słownictwa .

Recepcja sztuki Stryjeńskiej

Wielką wystawę retrospektywną Zofii Stryjeńskiej, pierwszą po 1945 monograficzną prezentację prac artystki, zorganizowało w 2008 Muzeum Narodowe w Krakowie ; w 2009 wystawę tę pokazało Muzeum Narodowe w Poznaniu i Muzeum Narodowe w Warszawie . Wystawie towarzyszył bogato ilustrowany i bibliofilsko wydany katalog pod redakcją Światosława Lenartowicza, kuratora wystawy.

Linki zewnętrzne

• Stryjeńska na pocztówce

Przypisy