Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) – organizacja kombatancka utworzona 2 września 1949 roku, w wyniku narzuconego^[1] zjednoczenia 11 istniejących w tym czasie, działających od 1945 , organizacji kombatantów i więźniów obozów hitlerowskich . Do 1989 politycznie i organizacyjnie podporządkowany PZPR ^[1].

Organizacja kombatancka

ZBoWiD zrzeszał część byłych żołnierzy z regularnych polskich formacji wojskowych, organizacji zbrojnych walczących o niepodległość Polski w okresie przed 11 listopada 1918 , organizacji konspiracyjnych walczących w okresie II wojny światowej , więźniów obozów hitlerowskich , żołnierzy Wojska Polskiego oraz członków różnych ugrupowań komunistycznych , funkcjonariuszy UB i MO ^[1]. ZBoWiD zrzeszał także wdowy i sieroty, będące członkami rodzin pomordowanych lub poległych obywateli polskich.

Do ZBoWiD nie przyjmowano wielu kombatantów, głównie z powodów politycznych, m.in. części żołnierzy Armii Krajowej ^[1]. Miało to miejsce zwłaszcza do roku 1956 , w okresie największego nasilenia stalinizmu w powojennej Polsce.

ZBoWiD współtworzyły następujące organizacje kombatanckie:

• Związek Dąbrowszczaków ,
• Związek Weteranów Powstań Śląskich ,
• Związek Weteranów Powstań Wielkopolskich ,
• Związek Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację 1939–1945,
• Związek Byłych Więźniów Politycznych,
• Związek Weteranów Walk Rewolucyjnych 1905 r.,
• Związek Żydów byłych Uczestników Walki Zbrojnej z Faszyzmem ,
• Związek Obrońców Wybrzeża,
• Związek Obrońców Westerplatte,
• Związek Czerwonych Kosynierów,
• Stowarzyszenie byłych Więźniów Twierdzy Zakroczymskiej.

Struktura organizacyjna

Organizacja wewnętrzna Związku Bojowników o Wolność i Demokrację obejmowała Kongres, Zarząd Główny i Radę Naczelną na szczeblu centralnym. Na szczeblu Okręgu (obejmującego obszar województwa) władze stanowiły Zjazd Okręgu, Zarząd Okręgu i Prezydium Zarządu Okręgu, na szczeblu Oddziału (obejmującego obszar powiatu) Zjazd Powiatowy, Zarząd Oddziału Powiatowego i Prezydium Zarządu Oddziału Powiatowego. Na najniższym szczeblu organizacyjnym znajdowały się koła: terenowe (w latach 1950-1972 gromadzkie, od 1973 gminne), miejskie i zakładowe (te ostatnie zakładano na terenie większych zakładów pracy bądź instytucji takich jak spółdzielnie, zjednoczenia, Komendy Powiatowe Milicji Obywatelskiej .

Na każdym szczeblu organizacyjnym istniały ponadto Komisja Rewizyjna i Sąd Koleżeński, komisje problemowe (odznaczeniowa, weryfikacyjna, socjalno-bytowa, zdrowia, historyczna itp.) i kluby środowiskowe (skupiające kombatantów określonego środowiska np. Klub Woldenberczyków - byłych więźniów niemieckiego obozu jenieckiego Oflag II C Woldenberg , Klub b. Więźniów Dachau, Stowarzyszenie byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i "Pod Zegarem" w Lublinie.

Na czele ZBoWiD stanął Franciszek Jóźwiak . Od 1964 prezesem Zarządu Głównego był Mieczysław Moczar , od 1972 Stanisław Wroński , od 1980 Włodzimierz Sokorski , a od 1983 do 1990 gen. broni Józef Kamiński . Prezesami Rady Naczelnej byli kolejno: Józef Cyrankiewicz ( 1949 - 1972 ), Piotr Jaroszewicz ( 1972 - 1980 ), Mieczysław Moczar ( 1980 - 1983 ), prof. Henryk Jabłoński ( 1983 - 1990 ). W skład centralnych władz ZBoWiD (szczególnie w skład fasadowej, obradującej jedynie raz do roku Rady Naczelnej) wybieranych na kolejnych kongresach związku ( 1959 , 1964 , 1969 , 1974 , 1979 oraz 1985 ) wchodzili zawsze przedstawiciele najwyższych władz PRL, włącznie z I sekretarzem KC PZPR, premierem, przewodniczący Rady Państwa PRL, członkowie rządu i Rady Państwa, prezesi ZSL i SD , generalicja, członkowie kierownictwa MSW , a także znani kombatanci i weterani, głównie z lewicowego ruchu oporu ( AL ), ale także byli żołnierze AK . Wieloletnimi członkami władz ZBoWiD byli m.in.: Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski (od 1974 honorowy prezes Zarządu Głównego, od 1985 honorowy prezes Rady Naczelnej), Edward Gierek , Władysław Gomułka (członek Rady Naczelnej aż do śmierci w 1982 r.), Marszałek Polski Marian Spychalski (członek Rady Naczelnej aż do śmierci w 1980 r.), gen. armii Wojciech Jaruzelski (wiceprezes Rady Naczelnej 1972 - 1990 , gen. broni Zygmunt Berling (wiceprezes Rady Naczelnej 1974 - 1980 ), gen. dyw. Mieczysław Grudzień (wiceprezes Rady Naczelnej 1974 - 1990 ) i inni. Rada Naczelna liczyła zazwyczaj ok. 350-500 członków, a Zarząd Główny ok. 60-100 członków.

Władze naczelne ZBoWiD

Władze naczelne wybrane podczas V Kongresu ZBoWiD na kadencję w latach 1974-1979:

• Prezes honorowy Zarządu Głównego ZBoWiD: Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski
• Prezes Zarządu Głównego ZBoWiD: Stanisław Wroński
• Wiceprezesi Zarządu Głównego ZBoWiD: gen. dyw. Wacław Czyżewski, Roman Gesing , gen. dyw. Franciszek Księżarczyk , Jadwiga Łokkaj , płk Jan Mazurkiewicz "Radosław", gen. broni Józef Urbanowicz
• Sekretarz Generalny: Stanisław Kujda
• Członkowie Prezydium Zarządu Głównego: Janina Balcerzak, Michał Chilczuk, Edward Duda , gen. dyw. Zygmunt Huszcza , prof. Kazimierz Kąkol , Antoni Korzycki , Włodzimierz Lechowicz , gen. bryg. Norbert Michta , gen. bryg. Stanisław Okęcki , Halina Pietkiewicz, Mieczysław Róg-Świostek , Wacław Rózga , Włodzimierz Sokorski , Janusz Wieczorek , Wojciech Żukrowski
• Członkowie Zarządu Głównego (wybrani): Gustaw Alef-Bolkowiak, Maria Stypułkowska-Chojecka ps. "Kama", Janina Czaja-Waluda, gen. dyw. Jan Czapla , płk Paweł Dąbek , Stanisław Ryszard Dobrowolski , gen. bryg. Edward Dysko , Elżbieta Dziębowska , Krystyna Gromek, płk prof. Emil Jadziak, Henryk Korotyński , Roch Kostrzewa, Jan Karol Kostrzewski , gen. dyw. pil. Jan Raczkowski , Kazimierz Rusinek , płk pil. Stanisław Skalski , Kazimierz Smoleń, Ludomir Stasiak , gen. bryg. Kazimierz Stec, Zygmunt Surowiec , Halina Szwarc , gen. dyw. Czesław Waryszak , gen. dyw. Zygmunt Zieliński
• Prezes Rady Naczelnej ZBoWiD: Piotr Jaroszewicz
• Wiceprezesi Rady Naczelnej ZBoWiD: gen. broni Zygmunt Berling , gen. dyw. Mieczysław Grudzień , prof. Jan Zygmunt Jakubowski, gen. armii Wojciech Jaruzelski , gen. dyw. Mieczysław Moczar , płk Zygmunt Netzer , Józef Ozga-Michalski , gen. bryg. Franciszek Skibiński , Eugeniusz Szyr , gen. bryg. Jerzy Ziętek
• Sekretarz Prezydium: Paweł Dubiel
• Członkowie Prezydium Rady Naczelnej: Lesław Bartelski , Janina Broniewska , płk Paweł Dąbek , Elżbieta Dziębowska , płk Władysław Gołąbek, Michał Issajewicz, Mieczysław Kaczor, Henryk Korotyński , gen. dyw. Teodor Kufel , Bernard Łuczewski, Stanisław Pawlak , gen. dyw. Włodzimierz Sawczuk , Stefan Sokołowski, Henryk Szafrański .
• Członkowie Rady Naczelnej (wybrani - łącznie 356 członków): Jerzy Albrecht , Gustaw Alef-Bolkowiak, Janina Balcerzak, płk Bazyli Braiłowski, Janusz Burakiewicz , gen. bryg. Benedykt Cader, gen. dyw. Bolesław Chocha , Maria Stypułkowska-Chojecka ps. "Kama", Jan Chyliński , gen. bryg. Jan Cieślik , Józef Cyrankiewicz , Janina Czaja-Waluda, gen. dyw. Jan Czapla , Bohdan Czeszko , gen. dyw. Wacław Czyżewski, gen. bryg. Mieczysław Dębicki , Jan Dobraczyński , Stanisław Ryszard Dobrowolski , Wit Drapich , Edward Duda , gen. bryg. Edward Dysko , gen. bryg. Andrzej Freń, gen. bryg. prof. Marian Garlicki , Roman Gesing , Edward Gierek , Władysław Gomułka , Krystyna Gromek, prof. Janusz Groszkowski , Zdzisław Grudzień , Stanisław Gucwa , Tadeusz Hołuj , ks. płk Julian Humeński, gen. dyw. Zygmunt Huszcza , Janina Ignasiak-Minkowska, prof. Henryk Jabłoński , płk prof. Emil Jadziak, wiceadmirał Ludwik Janczyszyn , płk Marian Janic, gen. bryg. Marian Janicki , gen. bryg. Artur Jastrzębski , Helena Jaworska, Stefan Jędrychowski , Jerzy Jodłowski , gen. broni Józef Kamiński , prof. Kazimierz Kąkol , gen. bryg. Czesław Kiszczak , Lech Kobyliński , Emil Kołodziej , Antoni Korzycki , Roch Kostrzewa, prof. Jan Karol Kostrzewski , gen. bryg. Józef Kowalski, płk prof. Eugeniusz Kozłowski, Władysław Krasnowiecki , Wincenty Kraśko , Władysław Kruczek , gen. bryg. Leszek Krzemień , gen. dyw. Franciszek Księżarczyk , Stanisław Kujda , gen. dyw. Józef Kuropieska , gen. dyw. Eugeniusz Kuszko , Włodzimierz Lechowicz , Leon Lendzion , Ignacy Loga-Sowiński , Jadwiga Łokkaj , Władysław Machejek , płk Bazyli Maksymczuk, Stanisław Marcinowski, płk Jan Mazurkiewicz "Radosław", gen. bryg. Norbert Michta , gen. bryg. Mirosław Milewski , Stefan Misiaszek , gen. dyw. Eugeniusz Molczyk , Lucjan Motyka , gen. dyw. Zbigniew Nowak, gen. dyw. Mieczysław Obiedziński, gen. bryg. Stanisław Okęcki , Kazimierz Olszewski , Tadeusz Orkan-Łęcki, Edmund Osmańczyk , gen. dyw. pil. Roman Paszkowski , Halina Pietkiewicz, kontradmirał Henryk Pietraszkiewicz , Józef Pietrusiński, gen. bryg. Henryk Piętek , płk Janusz Przymanowski , Edmund Pszczółkowski , Jerzy Putrament , gen. dyw. pil. Jan Raczkowski , Wacław Rózga , Kazimierz Rusinek , Michał Rusinek , prof. Zygmunt Rybicki , prof. Kazimierz Secomski , płk Kazimierz Sidor , gen. dyw. Florian Siwicki , płk pil. Stanisław Skalski , Kazimierz Smoleń, Włodzimierz Sokorski , Marszałek Polski Marian Spychalski , Roman Stachoń , Ludomir Stasiak , gen. bryg. Kazimierz Stec, Zygmunt Surowiec , gen. bryg. Franciszek Szlachcic , Jerzy Sztachelski , Halina Szwarc , gen. bryg. Stefan Szymański, Kazimierz Świtała , Zdzisław Tomal , gen. dyw. Tadeusz Tuczapski , Wacław Tułodziecki , prof. Stanisław Turski , gen. broni Józef Urbanowicz , gen. dyw. Czesław Waryszak , prof. Andrzej Werblan , Janusz Wieczorek , płk Eugeniusz Wiślicz-Iwańczyk, gen. dyw. Kazimierz Witaszewski , Paweł Wojas, Emil Wojtaszek , Stanisław Wroński , Czesław Wycech , gen. bryg. Jan Wyderkowski, płk Zbigniew Załuski , gen. dyw. Janusz Zarzycki , płk Andrzej Zbyszewski, gen. dyw. Zygmunt Zieliński, Wojciech Żukrowski , Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski
• przewodniczący Głównej Komisji Rewizyjnej: Aleksander Burski
• przewodniczący Głównego Sądu Koleżeńskiego: gen. bryg. Leon Nałęcz-Bukojemski

Działalność

Do głównych zadań ZBoWiD, należało potwierdzanie i weryfikowanie uprawnień kombatanckich oraz uprawnionych do nich członków rodzin. Związek realizował te cele na podstawie uprawnień przyznanych przez władze państwowe. Udzielano także wsparcia materialnego lub realizowano różnego rodzaju formy opieki nad kombatantami i ich rodzinami, oraz rodzinami pomordowanych lub poległych. ZBoWiD prowadził także działalność w zakresie gromadzenia archiwaliów dotyczących walk z Niemcami w okresie okupacji niemieckiej ( 1939 - 1945 ) i likwidacji struktur podziemia niepodległościowego w Polsce w okresie 1944 - 1956 ^[1] (w zakresie wytycznych wyznaczonych przez władze komunistyczne). Cyklicznie był organizatorem obchodów ważnych rocznic oraz uczestniczył w budowie pomników upamiętniających działalność kombatancką i martyrologię . Organem prasowym ZBOWiD-u był tygodnik "Za Wolność i Lud".

Zmiany organizacyjne po 1990

W 1990 ZBoWiD przekształcono w Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych . Pierwszym prezesem Związku był (do 1999 r.) gen. broni Józef Kamiński , następnie gen. dyw. Wacław Szklarski. Na czele związku stoi Zarząd Główny.

Przypisy

Bibliografia