|
Święty Andrzej |
Pierwszy Powołany
apostoł
męczennik
|
Męczeństwo św. Andrzeja Apostoła. Obraz
Jusepe de Riberaz
1628 w
Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
. |
Data urodzenia | ?
Betsaida
|
Data śmierci |
30 listopada
62-70
Pátrai
(obecnie Patras) |
Kościół / wyznanie |
chrześcijański
|
Wspomnienie |
30 listopada
i
9 maja
(Anglia i Szkocja) (kat.) m.in.
13 grudnia
i
13 lipca
(praw. wg
kal. greg.
) |
Atrybuty |
krzyż świętego Andrzeja
, księga,
ryba
,
sieć
|
Patron | krajów m.in. :
Szkocji
,
Grecji
,
Rosji
,
Hiszpanii
,
Sycylii
;
małżeństw
,
podróżujących
,
rybaków
,
rycerzy
, woziwodów,
rzeźników
|
|
Głowa Andrzeja AP (1824).
Powołanie Andrzeja i Piotra (1907).
Andrzej Apostoł,
scs.
Apostoł Andrej Pierwozwannyj (zm. ok.
62
-
70
) – jeden z dwunastu
apostołów
, wg świadectwa
Ewangelii
Pierwszy Powołany (
cs.
Первозванный) spośród apostołów, rodzony brat
św. Piotra
,
męczennik
,
święty
Kościoła katolickiego
,
anglikańskiego
,
ewangelickiego
,
ormiańskiego
,
koptyjskiego
i
prawosławnego
.
Żywot świętego
Andrzej pochodził z żydowskiej rodziny rybackiej z
Betsaidy
nad
Jeziorem Galilejskim
(Jezioro Tyberiadzkie; również Genezaret)[1], ale mieszkał w
Kafarnaum
razem z bratem (św. Piotrem) i jego teściową[2]. Początkowo był uczniem
św. Jana Chrzciciela
. Pod jego wpływem poszedł za
Jezusem Chrystusem
, gdy ten przyjmował
chrzest w Jordanie
. Andrzej nie tylko sam przystąpił do Chrystusa, ale przyprowadził także św. Piotra[3].
Po śmierci Jezusa na krzyżu, jego
zmartwychwstaniu
i
zesłaniu Świętego Ducha
na apostołów, Andrzej jako pierwszy głosił Ewangelię w
Bizancjum
(uważa się, że był pierwszym
biskupem
konstantynopolitańskim
), a następnie w miastach
Azji Mniejszej
,
Tracji
,
Scytii
,
Grecji
,
Abchazji
i na wybrzeżach
Morza Czarnego
.
Śmierć męczeńska
Za swe nauki apostoł Andrzej został skazany na
śmierć męczeńską
, którą poniósł w greckim
Pátrai
(obecnie Patras), według rożnych źródeł, w 62, 65 lub 70 roku.
Rozpięto go na krzyżu mającym kształt litery "X". Jest to pierwsza litera "Chrystusa" w
języku greckim
od Χριστός, 'Krystos' (Duch). Krzyż został później nazwany Krzyżem św. Andrzeja.
Kult
W Cerkwi prawosławnej oraz w
katolickich Kościołach wschodnich
św. Andrzej obdarzany jest wielką czcią, jako jeden z głównych świętych (analogicznie w
Kościele rzymskokatolickim
taką czcią obdarzony jest Święty Piotr).
Kult w Polsce
W Polsce, w okresie od XI do XVI wieku, wybudowano 123 kościoły pod wezwaniem św. Andrzeja. Kościoły te powstawały przede wszystkim na
Śląsku
i w
Wielkopolsce
. Obecnie jest 132 kościołów i kaplic (w tym 97 kościołów parafialnych) oraz 296 wizerunków św. Andrzeja Apostoła. 115 miejscowości wywodzi swoją nazwę od imienia
Andrzej
(stan na 2008 rok)[4].
Patronat
Święty Andrzej jest
patronem
:
-
narodów słowiańskich
,
- państw i krain:
Szkocja
,
Grecja
,
Rosja
,
Hiszpania
,
Niderlandy
,
Burgundia
,
Bitynia
,
Niemcy
,
Prusy
,
Szlezwik
,
Luksemburg
,
- miast: Neapol,
Mantua
,
Pont
,
Agde
,
Baeza
,
Bordeaux
,
Brescia
,
Brugia
,
Hanower
,
Orange
,
Pesaro
,
Rawenna
i
Rochester
.
Jest także patronem
małżeństw
,
podróżujących
,
rybaków
,
rycerzy
, woziwodów,
rzeźników
.
Orędownik zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa.
Dzień obchodów
Święto liturgiczne
Andrzeja Apostoła w Kościele katolickim oraz anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest
30 listopada
.
W
Anglii
i
Szkocji
święto przeniesienia szczątków obchodzone jest
9 maja
.
W
prawosławiu
Święty wspominany jest z reguły dwukrotnie w
roku liturgicznym
.
Cerkiew prawosławna:
Gruziński Kościół Prawosławny
(którego założycielem jest Andrzej Apostoł):
- 29 kwietnia/12 maja, tj.
12 maja
wg kalendarza gregoriańskiego,
- 30 listopada/13 grudnia.
Kościół ormiański wspomina Apostoła dwukrotnie:
Koptyjski Kościół Ortodoksyjny
, który posiada własny
kalendarz liturgiczny
podzielony na 13 miesięcy, wspomina Apostoła trzykrotnie:
- 30 listopada,
- 24 lipca (dzień wielu cudów),
- 23 sierpnia (dzień jednego cudu).
Relikwie
W 356 roku
relikwie
apostoła przewieziono z Patras do Konstantynopola i umieszczono w
świątyni Apostołów
. W 1202, gdy krzyżowcy zajęli miasto, zabrali je ze sobą i umieścili w
Amalfi
, w pobliżu
Neapolu
. W połowie XV wieku papież
Pius II
polecił głowę świętego przewieźć do
Rzymu
, gdzie spoczywała w
bazylice św. Piotra
do 1964, kiedy to
Paweł VI
25 września zwrócił ją do Petras na
Peloponezie
, gdzie św. Andrzej poniósł śmierć.
Prawa ręka apostoła znajduje się w Bogojawleńskim Soborze Katedralnym w
Moskwie
.
Jego relikwie znajdują się również w miejscowości
Amalfi
pod
Neapolem
, w katedrze NMP w
Szkocji
(St Mary's RC Cathedral), w kościele środowisk twórczych w
Warszawie
(Ekumeniczne Sanktuarium św. Andrzeja Apostoła w Warszawie), a także w
bazylice w Olkuszu
, gdzie pojawiły się wcześniej niż w Warszawie.
Ikonografia
W
ikonografii
św. Andrzej Apostoł posiada od początku indywidualne cechy. Przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie. Jako apostoł nosi długi płaszcz. Czasami ukazywany jest jako rybak w krótkiej tunice. Powracającą sceną w sztuce religijnej jest chwila jego ukrzyżowania.
Atrybutami
są: "krzyż św. Andrzeja" w kształcie litery X, księga,
ryba
,
sieć
.
Na
ikonach
ruskich apostoł Andrzej, jako patron
Rusi
, często wyróżniany jest spośród innych apostołów strojem i gestem. Wierni Cerkwi modlą się do niego o dobrego męża lub żonę.
Apostoł występuje na ikonach "Soboru dwunastu apostołów", wśród innych jedenastu najbliższych uczniów Chrystusa w scenach z Jego życia (m.in.
Wjazd Pański do Jerozolimy
,
Ostatnia Wieczerza
,
Zmartwychwstanie Pańskie
,
Wniebowstąpienie Pańskie
) oraz na ikonach:
Zesłania Świętego Ducha
na Apostołów i
Zaśnięcia Matki Bożej
.
Heraldyka
Wizerunek Andrzeja Apostoła, jak i sam krzyż, występuje również w wielu herbach miast.
Są to m.in. Belsele (k.
Sint-Niklaas
),
Sankt Andreasberg
, Taksenbach (k.
Salzburga
), Rüngsdorf (Ruengsdorf),
Teisendorf
, Rueun (w
Gryzonii
),
Sankt Andrä
, a w Polsce:
Złoczew
i
gmina Przemęt
.
Przysłowia
- Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży sto dni śnieg w polu leży ,
- Na święty Jędrzej szukają baby przędzy,
- Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy,
- cały rok nie w porę rolę moczy i suszy,
- Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja[6].
Zobacz też
Przypisy
Źródła
Linki zewnętrzne