Język białoruski
Język białoruskiMapa zakresu używania języka białoruskiego: kolor ciemnoniebieski oznacza główny obszar na którym używa się języka białoruskiego, kolor jasnoniebieski - inne obszary używania tego języka. Mapa etnograficzna przedstawiająca rozmieszczenie ludności i gwar białoruskich (1903, Karski) Dialekty języka białoruskiego [1] Północno-wschodnie Południowo-zachodnie Gwary środkowobiałoruskie Poleskie (gwary zachodniopoleskie) Linie Zasięg gwar białoruskich (1903, Karski) Wschodnia granica zasięgu rosyjskich gwar zachodnich (1967, Zachawara, Arłowa) Granica pomiędzy gwarami białoruskimi i ukraińskimi (1980, Biaŭzienka) Gminy w województwie podlaskim, w których wprowadzono lub można wprowadzić język białoruski jako język pomocniczy (stan z 08.02.2010). Język białoruski (беларуская мова, biełaruskaja mowa) – należy do grupy
języków wschodniosłowiańskich
. Liczba osób posługujących się tym językiem wynosi około 9 milionów. HistoriaOkresy w historii języka białoruskiego: -
Staroruski
, ogólnoruski (
X
-
XIV
w.)
-
Język starobiałoruski
(
XIV
-
XVIII
w.)
- Nowy (współczesny) język białoruski
- formowanie (
XIX
w.)
- rozwój języka (
XX
w.)
Formowanie się języka białoruskiego zaczęło się w
XII wieku
. W
XIII wieku
język białoruski (
język starobiałoruski
) stał się językiem państwowym
Wielkiego Księstwa Litewskiego
. Jednym z pierwszych zabytków pisemnych w języku starobiałoruskim stał się Kronikarz Wielkich Książąt Litewskich (koniec XIV wieku). Pierwsza drukowana książka w języku białoruskim - Psałterz - wydana została przez
Franciszka Skarynę
w
1517
roku. Skaryna, wydając w latach 1517-1519 księgi Starego Testamentu po starobiałorusku, dokonał również drugiego na świecie tłumaczenia Biblii na język niekanoniczny. W
XVI wieku
jedna z pierwszych kodyfikacji prawa w Europie - tzw.
statuty litewskie
(
1522
,
1566
,
1588
) - pisane były po starobiałorusku. Język ten był też językiem dyplomacji Wielkiego Księstwa Litewskiego, używanym w kontaktach z
Rosją
i Polską. Koniec XVI wieku - pojawienie się pierwszej gramatyki języka białoruskiego (
1596
- L. Zizanija,
1619
-
M. Smatrycki
). Po zawarciu
unii lubelskiej
(
1569
) zaczęła się ekspansja języka polskiego na ziemie WKL. Wskutek tego w
1697
roku język białoruski jako język urzędowy WKL zastąpiony został oficjalnie przez
język polski
. Od
XVIII wieku
do połowy
XIX wieku
- to okres upadku języka białoruskiego. Liczne wojny doprowadziły do katastrofalnego zmniejszenia się ludności białoruskiej w XVIII wieku, a w 1795 roku wskutek upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów ziemie białoruskie włączone były do Rosji. Język białoruski był zakazany w Imperium Rosyjskim, a jego użytkownicy prześladowani. Odrodzenie nastąpiło dopiero w połowie XIX wieku dzięki twórczości
Jana Barszczewskiego
,
Władysława Syrokomli
,
Wincenta Dunina-Marcinkiewicza
,
Franciszka Bahuszewicza
, Adama Hurynowicza i innych pisarzy i poetów. W roku
1918
uzyskał status języka państwowego
Białoruskiej Republiki Ludowej
, później
Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
. Do lat 40. oprócz języka białoruskiego na Białorusi językami urzędowymi były również
język rosyjski
,
jidysz
i polski. Do rozwoju i dalszego kształtowania się języka literackiego przyczynili się wybitni poeci i pisarze białoruscy początku XX wieku
Janka Kupała
,
Jakub Kołas
,
Maksim Bahdanovič
,
Maksim Harecki
,
Vacłaŭ Łastoŭski
,
Jazep Losik
, Źmitrok Biadula,
Kuźma Čorny
i wielu innych. Koniec lat 20. - lata 30. - okres represji
stalinizmu
. Zaczęła się ostra walka z tzw. "nacdemami" (nacjonał-demokratyzmem) na Białorusi. Praktycznie całość inteligencji białoruskiej uległa zniszczeniu. Podręcznik gramatyki autorstwa B. Taraszkiewicza Zmiany na lepsze zaszły dopiero w końcowym okresie
pierejstrojki
. W
1991
roku weszła nowa ustawa o językach na Białorusi. Język białoruski został jedynym językiem państwowym. Jednak ta norma prawna uległa zmianie w
1995
wskutek polityki elit rządzących na Białorusi od
1994
roku. Obecnie język białoruski jest powoli zastępowany
językiem rosyjskim
(chociaż formalnie na Białorusi obowiązują dwa języki). Język białoruski jest także używany w
Polsce
(na
Podlasiu
) i wśród emigrantów białoruskich w
Kanadzie
. Znaczna część białoruskiego społeczeństwa w codziennych kontaktach posługuje się tzw.
trasianką
(
kreolem
języka rosyjskiego i białoruskiego). W trasiance dominuje rosyjska leksyka. Fonetycznie jest bliższa białoruskiemu. Ilość cech białoruskich czy rosyjskich jest sprawą indywidualną każdego użytkownika, gdyż nie posiada ona żadnych norm. Białoruski
język literacki
powstał jeszcze w
XIV wieku
, natomiast okres upadku (XVIII- połowa XIX) spowodował odejście od wczesnych tradycji piśmiennictwa i kształtowanie nowego języka literackiego na przełomie XVIII-XIX wieku. Do rozwoju nowego języka literackiego przyczynili się pisarze XVIII-wieczni K. Maroszewski, M. Korycki, w XIX wieku - J. Czeczot, W. Syrokomla, F. Dunin-Marcinkiewicz, F. Bohuszewicz i inni. Nad opracowaniem norm nowożytnego języka literackiego pracował
Bronisław Taraszkiewicz
. W 1918 r. wydał pierwszą gramatykę nowoczesnego języka białoruskiego. Język białoruski w XIX w.(po upadku powstania styczniowego) zaczęto zapisywać w
alfabecie łacińskim
, ze względu na zakaz drukowania w języku białoruskim. Dopiero później zastąpiony został
cyrylicą
(dyskusja na łamach gazety "Naša niva" w 1916 roku). Język białoruski był zapisywany także przy pomocy pisma arabskiego (tzw.
al-kitaby
) przez Tatarów litewskich. Zostali oni osiedleni na terenach Podlasia w celu ochrony ziem granicznych przed najazdami Krzyżaków. DialektyWyróżnia się 2
dialekty
: - północno-wschodnie
- południowo-zachodnie
Pomiędzy nimi znajduje się pasmo dialektów przejściowych. Język białoruski w PolsceZgodnie z
ustawą
z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym[2], język białoruski został wprowadzony jako język pomocniczy w 4 gminach gminach
województwa podlaskiego
:
AlfabetDo zapisu języka białoruskiego stosowano dwa
alfabety
:
cyrylicę
lub
alfabet łaciński
- tzw.
łacinkę białoruską
. Ciekawostką jest, że
Tatarzy
żyjący w Białorusi stosowali do zapisu tego języka
alfabet arabski
Obecnie język ten zapisywany jest niemal wyłącznie za pomocą cyrylicy. Alfabet białoruskiLitera | Wymowa |
---|
А а | a | Б б | b | В в | w | Г г | dźwięczne h; w niektórych wyrazach pochodzenia obcego g | Д д | d (zawsze twarde) | Е е | na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie je; po spółgłosce e + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (ie) | Ё ё | na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie jo; po spółgłosce o + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (io) | Ж ж | ż (głoska stwardniała) | З з | z; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy z a ź | І і | i; po miękkim znaku i po apostrofie ji | Й й | j | К к | k | Л л | sceniczne ł; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), jak polskie miękkie l | М м | m | Н н | n; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), jak ń | О о | o | П п | p | Р р | r (głoska stwardniała) | С с | s; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy s a ś | Т т | t (zawsze twarde) | У у | u | Ў ў | ł | Ф ф | f | Х х | ch | Ц ц | c; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy c a ć | Ч ч | cz (głoska stwardniała) | Ш ш | sz (głoska stwardniała) | Ы ы | y | Ь ь | zmiękcza poprzedzającą go spółgłoskę | Э э | e | Ю ю | na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie ju; po spółgłosce u + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (iu) | Я я | na początku słowa, po samogłosce, po miękkim znaku i po apostrofie ja; po spółgłosce a + zmiękczenie poprzedniej spółgłoski (ia) | ’ | pomijany w czytaniu | Dwuznaki | Дз дз | dz; w wersji miękkiej (przed: я, е, ё, ю, ь, і), dźwięk wymawiany jak coś pomiędzy dz a dź | Дж дж | dż (głoska stwardniała) |
Akanie
jest uwzględnione w pisowni, np. карова (karowa - krowa), Лукашэнка (
Łukaszenka
). TranskrypcjaOdpowiedniki liter przy
transkrypcji
są podane w powyższej tabelce. Litery, przy których istnieją dodatkowe reguły są oznaczone gwiazdką. Transkrypcja języka białoruskiegoLitera | Transkrypcja |
---|
А а | a | Б б | b | В в | w | Г г | h | Д д | d | Е е | je, ie, e * | Ё ё | jo, io, o * | Ж ж | ż | З з | z | І і | i | Й й | j | К к | k | Л л | ł, l * | М м | m | Н н | n | О о | o | П п | p | Р р | r | С с | s | Т т | t | У у | u | Ў ў | ŭ* | Ф ф | f | Х х | ch | Ц ц | c | Ч ч | cz | Ш ш | sz | Ы ы | y | Ь ь | pomija się, ‘ * | Э э | e | Ю ю | ju, iu, u * | Я я | ja, ia, a * | ’ | pomija się | Literę л oddaje się - przez l przed ь, і, е, я, ё, ю, ль, лі, ле, ля, лё, лю np. зелле - zielle, пяклі - piakli;
- przez ł w innych sytuacjach, np. гарэлка - harełka.
Litery е, ë, ю, я oddaje się - przez je, jo, ju, ja na początku wyrazów, po samogłoskach oraz ь i ', np. ем - jem, сям'ёю - siamjoju;
- przez e, o, u, a po л np. сьлёз - śloz;
- przez ie, io, iu, ia po innych spółgłoskach, np. цёпла - ciopła.
Literę Ў oddaje się przez ŭ dla potrzeb bibliotecznych, a przez u dla potrzeb wydawniczych, np. слоўнік - słoŭnik/słounik, воўк - woŭk/wouk. Literę ь - pomija się po л, np. соль - sol;
- oddaje się przez znak zmiękczenia (´, nie apostrof ') w innych sytuacjach, np. дзень - dzień, ехаць - jechać.
Charakterystyczne cechy- Akcentowane samogłoski o, y oraz e, i w wyrazach rodzimych otrzymują
spółgłoskę protetyczną
в w nagłosie lub na początku zgłoski, np. вoбpaз, вyж, вocпa, нaвyкa, нaвoддaль
- Nagłosowe e otrzymuję w białoruskim protetyczne г, np.: гэты, zaś i protezę й, np.: іскра (czyt. j'iskra), iгpaны (j'ihrany).
- Występuje opozycja między bezdźwięcznym х i dźwięcznym, szczelinowym г (jak w wyrazie Bohdan).
- Występowanie
alternacji
л vs. ў, np. дaў - дaлa, yзяў - yзялa, zob.
wałczenie
- Występowanie alternacji в vs. ў przed spółgłoskami np. галава - галоўка, размаўляць
- Spółgłoski ч, ж, ш, дж, р, д, т są zawsze twarde
- Zanik grupy дл np. еў (jadł), пайшоў (poszedł) (
cecha wspólna wszystkich języków wschodnio- i południowosłowiańskich
). Wyjątek stanowią zapożyczenia z języka polskiego np. ядловец
- Dziekanie i ciekanie czyli wymowa miekkiego дз' zamiast miękkiego д' (сад - у садзе, дзень, вада - аб вадзе), i miękkiego ц' zamiast miękkiego т' (дакумент - аб дакуменце, цвёрды)
- Występowanie długich spółgłosek л, н, дз, с, ш, ж, ч, ц (np. цвіллю, пытанне, разводззе, рознагалоссе, мышшу, збожжа, ноччу, смецце) w pozycji między samogłoskami
-
Akanie
i jakanie
- Akcent swobodny i ruchomy np. горад - гарады, дом - дамы
- Dwie koniugacje - I, II. Istnieje także kilka czasowników o odmianie mieszanej np.: бегчы, есці, даць.
- Czasowniki I koniugacji w 3.os. liczby pojedynczej czasu teraźniejszego nie mają końcowego t: ён(яна) чытае, ён(яна) піша (w odróżnieniu od rosyjskiego).
- Brak n w nagłosie form przypadków zależnych zaimka 3.os.: з ім, з ёй(ёю), аб ім, аб ёй.
- Przymiotniki, liczebniki porządkowe, imiesłowy przymiotnikowe rodzaju męskiego, w odróżnieniu od rosyjskiego i ukraińskiego, nie mają w końcówce mianownika spółgłoski -j. np.: вясёлы, вялікі, першы, дзевяты, напісаны.
- 3 deklinacje:
- I - rzeczowniki rodzaju męskiego i nijakiego (zakończone na -а, -е, -о, -ё) np.: герой, мастак, воблака, сэрца, поле, жніво, жыццё.
- II - rzeczowniki rodzaju żeńskiego i zakończone na -а, -я np.: казка, мяжа, просьба.
- III - rzeczowniki rodzaju żeńskiego z miękka spółgłoskową końcówką, z zakończeniem na spółgłoski syczące, na р i z zerową końcówką np.: баль, рунь, мясцовасць, сувязь, ноч, мыш.
- Istnieją też rzeczowniki o odmianie mieszanej. Zaliczają się do niej rzeczowniki:
- rodzaju nijakiego zakończone na -мя (імя, племя, стрэмя)
- rodzaju nijakiego oznaczające małe istoty np.: дзіця(ё), кураня(ё), шчаня(ё), птушаня(ё)
- rodzaju męskiego zakończone na -ін (-ын), -анін (-янін), -а (-я) np.: грамадзянін, селянін, мужчына, дзядзька.
- rzeczowniki pejoratywne, oznaczające osoby płci męskiej np.: злюка, гарэза, непаседа Te same rzeczowniki, oznaczające osoby płci żeńskiej, odmieniają się według II deklinacji. Por. D - непаседы (r. m. i ż), C - непаседу (r.m.), - непаседзе(r.ż); N - непаседам (r.m.), непаседай(r.ż.); Ms. - непаседу (r.m.), непседзе (r.ż.).
- Istnieje grupa rzeczowników nieodmiennych. Są to słowa zapożyczone z języków obcych (z francuskiego, angielskiego itd.).
Gramatyka Deklinacja rzeczownikówW nawiasach, przy poszczególnych przykładach, wyrazy napisane są
białoruską łacinką
. Rodzaj męski l. poj.Przypadek | I -г, -к, -х | II -ж, -р, -ц, -ч, -ш | III ~ь, ~й | IV pozostałe litery |
---|
Mianownik | ø | ø | ь, й | ø | Dopełniacz | а | а | я | а | Celownik | у | ы | ю | у | Biernik | ø | ø | ь, й | ø | Narzędnik | ом/ам" | ом/ам" | ём/ем" | ом/ам" | Miejscownik | у | ы | і | е’ | Objaśnienia " pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie ' głoski т, д wymieniają się na ц, дз Rodzaj męski l. poj. - przykładyPrzypadek | I -г, -к, -х | II -ж, -р, -ц, -ч, -ш | III ~ь, ~й | IV pozostałe litery |
---|
Mianownik | пірог (piroh) | двор (dvor) | пень (pień), ручай (ručaj) | стол (stoł) | Dopełniacz | пірaга (piraha) | двара (dvara) | пня (pnia), ручая (ručaja) | стала (stała) | Celownik | пірaгу (pirahu) | двары (dvary) | пню (pniu), ручаю (ručaju) | сталу (stały) | Biernik | пірог (piroh) | двор (dvor) | пень (pień), ручай (ručaj) | стол (stoł) | Narzędnik | пірaгом (pirahom) | дваром (dvarom) | пнём (pniom), ручаём (ručajom) | сталом (stałom) | Miejscownik | пірaгу (pirahu) | двары (dvary) | пні (pni), ручаі (ručai) | стале (stale) | Rodzaj męski l. mn.Przypadek | I -г, -к, -х | II -ж, -р, -ц, -ч, -ш | III ~ь, ~й | IV pozostałe litery |
---|
Mianownik | і | ы | і | ы | Dopełniacz | оў/аў" | оў/аў" | ёў/яў" | оў/аў" | Celownik | ам | ам | ям | ам | Biernik | і | ы | і | ы | Narzędnik | амі | амі | ямі | амі | Miejscownik | ах | ах | ях | ах | Objaśnienie " pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie. Rodzaj męski l. mn. - przykładyPrzypadek | I -г, -к, -х | II -ж, -р, -ц, -ч, -ш | III ~ь, ~й | IV pozostałe litery |
---|
Mianownik | пірагі (pirahi) | двары (dvary) | пні (pni), ручаі (ručai) | сталы (stały) | Dopełniacz | пірaгоў (pirahoŭ) | двароў (dvaroŭ) | пнёў (pnioŭ), ручёў (ručajoŭ) | сталоў (stałoŭ) | Celownik | пірагам (piraham) | дварам (dvaram) | пням (pniam), ручаям (ručajam) | сталам (stałam) | Biernik | пірагі (pirahi) | двары (dvary) | пні (pni), ручаі (ručai) | сталы (stały) | Narzędnik | пірaгамі (pirahami) | дварамі (dvarami) | пнямі (pniami), ручаямі (ručajami) | сталамі (stałami) | Miejscownik | пірaгах (pirahach) | дварах (dvarach) | пнях (pniach), ручаях (ručajach) | сталах (stałach) | Rodzaj żeński l. poj.Przypadek | I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) | II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | III ~я | IV ~а (poprzedzone innymi literami) | V ~ь | VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш |
---|
Mianownik | а | а | я | а | ь | ø | Dopełniacz | і | ы | і | ы | і | ы | Celownik | е' | ы | і | е. | і | ы | Biernik | у | у | ю | у | ь | ø | Narzędnik | ой/ай” | ой/ай” | ёй/яй” | ой/ай” | ю”’ | у”’ | Miejscownik | е' | ы | і | е. | і | ы | Objaśnienia ' głoski г, х i к wymieniają się na з, с i ц . głoski т, д wymieniają się na ц, дз " pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie. "' podwaja się ostatnią spółgłoskę Rodzaj żeński l. poj. - przykładyPrzypadek | I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) | II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | III ~я | IV ~а (poprzedzone innymi literami) | V ~ь | VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш |
---|
Mianownik | нага (naha) | мяжа (miaža) | зямля (ziamla) | сцяна (ściana) | сувязь (suviaź) | ноч (noč) | Dopełniacz | нагі (nahi) | мяжы (miažy) | зямлі (ziamli) | сцяны (ściany) | сувязі (suviazi) | ночы (nočy) | Celownik | назе (nazie) | мяжы (miažy) | зямлі (ziamli) | сцяне (ścianie) | сувязі (suviazi) | ночы (nočy) | Biernik | нагу (nahu) | мяжу (miažu) | зямлю (ziamlu) | сцяну (ścianu) | сувязь (suviaź) | ноч (noč) | Narzędnik | нагой (nahoj) | мяжой (miažoj) | зямлёй (ziamloj) | сцяной (ścianoj) | сувяззю (suviaźziu) | ноччу (nočču) | Miejscownik | назе (nazie) | мяжы (miažy) | зямлі (ziamli) | сцяне (ścianie) | сувязі (suviazi) | ночы (nočy) | Rodzaj żeński l. mn.Przypadek | I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) | II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | III ~я | IV ~а (poprzedzone innymi literami) | V ~ь | VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш |
---|
Mianownik | і | ы | і | ы | і | ы | Dopełniacz | ø | аў | яў | ø | ей/яў" | эй/аў" | Celownik | ам/ах" | ам | ям | ам | ям | ам | Biernik | і | ы | і | ы | і | ы | Narzędnik | амі | амі | ямі | амі | ямі | амі | Miejscownik | ах | ах | ях | ах | ях | ах | Objaśnienie " pierwszą formę pisze się pod akcentem, a drugą nie. Rodzaj żeński l. mn. - przykładyPrzypadek | I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) | II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | III ~я | IV ~а (poprzedzone innymi literami) | V ~ь | VI -ж, -р, -ж, -ц, -ч, -ш |
---|
Mianownik | ногі (nohi) | межы (miežy) | землі (ziemli) | сцены (ścieny) | сувязі (suviazi) | ночы (nočy) | Dopełniacz | ног (noh) | межаў (miežaǔ) | земляў (ziemlaǔ) | сцен (ścien) | сувязяў (suviaziaǔ) | начэй (načej) | Celownik | нагам (naham) | межам (miežam) | землям (ziemlam) | сценам (ścienam) | сувязям (suviaziam) | начам (načam) | Biernik | ногі (nohi) | межы (miežy) | землі (ziemli) | сцены (ścieny) | сувязі (suviazi) | ночы (nočy) | Narzędnik | нагамі (nahami) | межамі (miežami) | землямі (ziemlami) | сценамі (ścienami) | сувязямі (suviaziami) | начамі (načami) | Miejscownik | нагах (nahach) | межах (miežach) | землях (ziemlach) | сценах (ścienach) | сувязях (suviaziach) | начах (načach) | Rodzaj nijaki l. poj.Przypadek | I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) | II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | IV ~а (poprzedzone innymi literami) | V ~о (poprzedzone innymi literami) | VI ~е | VII ~ё | VIII ~мя | IX ~я |
---|
Mianownik | а | а | о | а | о | е | ё | мя | я | Dopełniacz | а | а | а | а | а | я | я | мя | яці | Celownik | у | у | у | у | у | ю | ю | мю | яці | Biernik | а | а | о | а | о | е | ё | мя | я | Narzędnik | ам | ам | ом | ам | ом | ем | ём | мем | ём | Miejscownik | у | ы | ы | е. | е. | і | і | мі | яці | Objaśnienia . głoski т, д wymieniają się na ц, дз Rodzaj nijaki l. poj. - przykładyPrzypadek | I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) | II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | IV ~а (poprzedzone innymi literami) | V ~о (poprzedzone innymi literami) | VI ~е | VII ~ё | VIII ~мя | IX ~я |
---|
Mianownik | воблака (vobłaka) | акенца (akienca) | вядро (viadro) | кола (koła) | крыло (kryło) | пакаленне (pakaleńnie) | жыццё (žyćcio) | стрэмя (stremia) | цяля (ciala) | Dopełniacz | воблака (vobłaka) | акенца (akienca) | вядра (viadra) | кола (koła) | крыла (kryła) | пакалення (pakaleńnia) | жыцця (žyćcia) | стрэмя (stremia) | цяляці (cialaci) | Celownik | воблаку (vobłaku) | акенцу (akiencu) | вядру (viadru) | колу (kołu) | крылу (kryłu) | пакаленню (pakaleńniu) | жыццю (žyćciu) | стрэмю (stremiu) | цяляці (cialaci) | Biernik | воблака (vobłaka) | акенца (akienca) | вядро (viadro) | кола (koła) | крыло (kryło) | пакаленне (pakaleńnie) | жыццё (žyćcio) | стрэмя (stremia) | цяля (ciala) | Narzędnik | воблакам (vobłakam) | акенцам (akiencam) | вядром (viadrom) | колам (kołam) | крылом (kryłom) | пакаленнем (pakaleńniem) | жыццём (žyćciom) | стрэмем (stremiem) | цялём (cialom) | Miejscownik | воблаку (vobłaku) | акенцы (akiency) | вядры (viadry) | коле (kole) | крыле (kryle) | пакаленні (pakaleńni) | жыцці (žyćci) | стрэмі (stremi) | цяляці (cialaci) | Rodzaj nijaki l. mn.Przypadek | I ~а (poprzedzone przez: г, к, х) | II ~а (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | III ~о (poprzedzone przez: ж, р, ц, ч, ш) | IV ~а (poprzedzone innymi literami) | V ~о (poprzedzone innymi literami) | VI ~е | VII ~ё | VIII ~мя | IX ~я |
---|
Mianownik | і | ы | ы | ы | ы | я | і | мёны | яты | Dopełniacz | аў | аў | оў | аў | аў | яў | яў | мёнаў | ят | Celownik | ам | ам | ам | ам | ам | ям | ям | мёнам | ятах | Biernik | і | ы | ы | ы | ы | я | і | мёны | ят | Narzędnik | амі | амі | амі | амі | амі | ямі | ямі | мёнамі | ятамі | Miejscownik | ах | ах | ах | ах | ах | ях | ях | мёнах | ятах | Deklinacja przymiotnikówDeklinacja twardaPrzypadek | rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki | liczba mnoga |
---|
Mianownik | ы | ая | ое/ае | ыя | Dopełniacz | ога/ага | ой/ай | ога/ага | ых | Celownik | ому/аму | ой/ай | ому/аму | ым | Biernik | ы (ога)/(ага) | ую | ое/ае | ыя (ых) | Narzędnik | ым | ой/ай | ым | ымі | Miejscownik | ым | ой/ай | ым | ых | Końcówek po / używa sie gdy akcent pada na temat. Deklinacja mieszana (temat zakończony na: г, к, х)Przypadek | rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki | liczba mnoga |
---|
Mianownik | i | ая | ое/ае | ія | Dopełniacz | ога/ага | ой/ай | ога/ага | іх | Celownik | ому/аму | ой/ай | ому/аму | ім | Biernik | і (ога)/(ага) | ую | ое/ае | ія (іх) | Narzędnik | ім | ой/ай | ім | імі | Miejscownik | ім | ой/ай | ім | іх | Końcówek po / używa sie gdy akcent pada na temat. Deklinacja miękkaPrzypadek | rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki | liczba mnoga |
---|
Mianownik | i | яя | яе | ія | Dopełniacz | яга | яй | яга | іх | Celownik | яму | яй | яму | ім | Biernik | і (яга) | юю | яе | ія (іх) | Narzędnik | ім | яй | ім | імі | Miejscownik | ім | яй | ім | іх | Końcówek po / używa sie gdy akcent pada na temat. KoniugacjaW nawiasach, przy poszczególnych przykładach, wyrazy napisane są
białoruską łacinką
. I Koniugacja Czasowniki dzielą się na 4 grupy: - czasowniki z tematem zakończonym na samogłoskę i z akcentem na końcówce np. даваць, пець, бiць.
Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | -ю | -ём | 2. os. | -еш | -яце | 3. os. | -е | -юць |
I Koniugacja - даваць (davać)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | даю (daju) | даём (dajom) | 2. os. | даеш (daješ) | даяце (dajacie) | 3. os. | дае (daje) | даюць (dajuć) | W niektórych czasownikach temat jest skracany do spółgłoski ь lub ’. I Koniugacja - біць (bić)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | б’ю (bju) | б’ём (bjom) | 2. os. | б’еш (bješ) | б’яце (bjacie) | 3. os. | б’е (bje) | б’юць (bjuć) | - czasowniki z tematem zakończonym na samogłoskę i z akcentem na temacie np. чакаць, гадаць, шыць.
Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | -ю | -ем | 2. os. | -еш | -еце | 3. os. | -е | -юць |
I Koniugacja - чакаць (čakać)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | чакаю (čakaju) | чакаем (čakajem) | 2. os. | чакаеш (čakaješ) | чакаеце (čakajecie) | 3. os. | чакае (čakaje) | чакаюць (čakajuć) | - czasowniki z tematem zakończonym na spółgłoskę i z akcentem na końcówce np. жыць, зваць, грызці
Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | -у | -ём/-ом | 2. os. | -еш/-эш | -яце/-аце | 3. os. | -е/-э | -уць |
Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach. I Koniugacja - жыць (žyć)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | жыву (žyvu) | жывём (žyviom) | 2. os. | жывеш (žyvieš) | жывяце (žyviacie) | 3. os. | жыве (žyvie) | жывуць (žyvuć) | W czasownikach, w których temat kończy się na т lub д, wymienia się powyższe głoski na ц i дз przed samogłoskami jotawanymi. I Koniugacja - класці (kłaści)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | кладу (kładu) | кладзём (kładziom) | 2. os. | кладзеш (kładzieš) | кладзяце (kładziacie) | 3. os. | кладзе (kładzie) | кладуць (kładuć) | W czasownikach, w których temat kończy się na г lub к, używa się drugiej wersji końcówek, przed którymi powyższe głoski wymienia się na ж i ч. I Koniugacja - пячы (piačy)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | пяку (piaku) | пячом (piačom) | 2. os. | пячэш (piačeš) | пячаце (piačacie) | 3. os. | пячэ (piače) | пякуць (piakuć) | W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek. I Koniugacja - браць (brać)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | бяру (biaru) | бяром (biarom) | 2. os. | бярэш (biareš) | бяраце (biaracie) | 3. os. | бярэ (biare) | бяруць (biaruć) | - czasowniki z tematem zakończonym na spółgłoskę i z akcentem na temacie np. цягнуць, быць, ехаць
Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | -у | -ем/-ам | 2. os. | -еш/-аш | -еце/-аце | 3. os. | -е/-а | -уць |
Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach. I Koniugacja - цягнуць (ciahnuć)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | цягну (ciahnu) | цягнем (ciahniem) | 2. os. | цягнеш (ciahnieš) | цягнеце (ciahniecie) | 3. os. | цягне (ciahnie) | цягнуць (ciahnuć) | W czasownikach, w których temat kończy się na т lub д, wymienia się powyższe głoski na ц i дз przed samogłoskami jotawanymi. I Koniugacja - быць (być)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | буду (budu) | будзем (budziem) | 2. os. | будзеш (budzieš) | будзеце (budziecie) | 3. os. | будзе (budzie) | будуць (buduć) | W czasownikach, w których temat kończy się na г lub к, używa się drugiej wersji końcówek, przed którymi powyższe głoski wymienia się na ж i ч. I Koniugacja - магчы (mahčy)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | магу (mahu) | можам (možam) | 2. os. | можаш (možaš) | можаце (možacie) | 3. os. | можа (moža) | могуць (mohuć) | W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek. I Koniugacja - рэзаць (rezać)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | рэжу (režu) | рэжам (režam) | 2. os. | рэжаш (režaš) | рэжаце (režacie) | 3. os. | рэжа (reža) | рэжуць (režuć) | II Koniugacja Czasowniki takie jak: валіць, гнаць, ставіць, карміць. Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | -ю/-у | -ім/-ым | 2. os. | -іш/-ыш | -іце/-ыце | 3. os. | -іць/-ыць | -яць/-аць |
Użycie drugiej wersji końcówek zostanie zaznaczone przy poszczególnych przykładach. II Koniugacja - стаяць (stajuć)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | стаю (staju) | стаім (staim) | 2. os. | стаіш (staiš) | стаіце (staicie) | 3. os. | стаіць (staić) | стаяць (stajać) | W czasownikach, w których temat kończy się na п, б, ф, i в pomiędzy temat a końcówkę wstawia się literę л. II Koniugacja - купіць (kupić)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | куплю (kuplu) | купім (kupim) | 2. os. | купіш (kupiš) | купіце (kupicie) | 3. os. | купіць (kupić) | купяць (kupiać) | W czasownikach, w których temat kończy się na дз, ц, з, с, i сц wymienia się powyższe głoski na дж, ч, ж, ш, шч w 1 os. l. poj. II Koniugacja - хадзіць (chadzić)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | хаджу (chadžu) | ходзім (chodzim) | 2. os. | ходзіш (chodziš) | ходзіце (chodzicie) | 3. os. | ходзіць (chodzić) | ходзяць (chodziać) | W czasownikach, w których temat kończy się na ж, ш, ч i р używa się drugiej wersji końcówek. II Koniugacja - бачыць (bačyć)Osoba | l. poj. | l. mn. |
---|
1. os | бачу (baču) | бачым (bačym) | 2. os. | бачыш (bačyš) | бачыце (bačycie) | 3. os. | бачыць (bačyć) | бачаць (bačać) | Przykłady języka białoruskiegoJa nie paeta, o kryj mianie Boža! Nia rvusia ja k słavie hetkaj ni mała. Choć piesieńku-dumku i vysnyju moža, Zavusia ja tolki Janka Kupała.
Słavu paetaŭ raznosiać pa śviecie, Vianki ŭskładajuć i zvoniać pachvałaj. Ja ž cicha hraju - Chto cichich przykmiecie... At, viedama, z vioski Janka Kupała...
(
Janka Kupała
, 1913) | Умейце шанаваць чужыя алтары. Не, не чужым багам маліцца, А шанаваць людзей з другою верай Альбо бязвер'ем. Можна толькі так У згодзе жыць у каламутным свеце, Дзе злосна разбураюць алтары - Свае, чужыя, Шанаваць не ўмеюць Чужое веры і чужой крыві. Таму і пахне порахам з крывёю.
(Fieliks Batoryn, 2001) |
Przypisy- ↑ Беларуская мова: энцыклапедыя (Biełaruskaja mova: encyklapiedyja) // pod red. A. J. Michniewicza. — w: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі (Biełaruskaja encyklapiedyja imia Pietra Broŭki), 1994. — s. 55.
- ↑
Dz. U. z 2005 r. Nr 17, poz. 141
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Język białoruski":
Podróżnik
...
Rodzimy Kościół Polski
...
Jonas Basanavičius
...
Szkoci
...
Wnioskowanie
...
Włosi
...
Nowa Anglia
...
Maine
...
Stanisław Hozjusz
...
Musical
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Język białoruski":
Rozprawa z rozprawką (plansza 7)
...
010c. Rzym (plansza 5)
...
019. Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi (plansza 4)
...
|