Harbin (dawniej "Charbin", chiń. 哈尔滨,
pinyin
: Hā'ěrbīn,
wade-giles
: Ha-erh-pin) – miasto w północno-wschodniej części
Chin
nad rzeką
Sungari
, 3,3 mln mieszkańców (2005). Stolica prowincji
Heilongjiang
. Założona w
1898
r. w czasie budowy
Kolei Wschodniochińskiej
(1897–1903) przez Polaka, inż. Adama Szydłowskiego. Rozwinięty przemysł maszynowy, metalowy, elektrotechniczny, środków transportu, precyzyjny, optyczny, lniarski, przetwórstwa spożywczego.
- Populacja: 3,3, mln, a cały zespół miejski – 9,5 mln (2005)
- Powierzchnia: 53775 km², 1637 km² zespół
- Współrzędne: 125°42'-130°10' E, 44°04'-46°40' N
-
PKB
: 141.48 mld
yuanów
(ok. 17,15 mld USD) w 2004 r., co sytuuje Harbin na 17. miejscu wśród chińskich miast; pod względem PKB per capita Harbin znajduje się na 29. miejscu.
W mieście znajduje się stacja kolejowa
Harbin
.
Historia
Osadnictwo na miejscu dzisiejszego Harbinu datuje się już od czasów
neolitu
, 2,2 tys. lat p.n.e. W chińskich kronikach osada pojawia się po raz pierwszy jako Alèjǐn (阿勒锦). Za czasów dynastii
Yuan
Harbin był znany pod nazwą Hā'ěrbīn (哈儿滨), a za czasów
dynastii Ming
pod nazwą Hā'lābīn (哈拉滨). Chińskie nazwy są transkrypcjami nazw używanych przez tubylców, bo w tamtych czasach Harbin był osadą rybacką zamieszkaną przez protoplastów
Mandżurów
. Po mandżursku nazwa Harbin oznacza "miejsce suszenia sieci rybackich".
Historia miasta Harbin zaczyna się w 1898 r., kiedy na miejscu wsi powstała osada pomyślana jako stacja Kolei Wschodniochińskiej. W 1896 r. carska Rosja wykorzystała słabość Chin i narzuciła im traktat umożliwiający budowę linii łączącej najkrótszą drogą
Syberię
i
Władywostok
, z odnogą biegnącą do bazy marynarki w mieście Dalnyj (
Dalian
) i
Portu Artur
. W budowie tej linii kolejowej wzięło udział wielu Polaków, w tym inż. Adam Szydłowski, Polak i założyciel rosyjskiego Harbinu.
Po
wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–05)
pozycja Rosji w regionie osłabła, a Harbin cieszył się statusem miasta handlowego. Mieszkali w nim przedstawiciele 33 narodowości, działały konsulaty sześciu państw. Szybki rozwój miasta w tym okresie sprawia, że niektórzy nazywają go "mandżurskim Hongkongiem".
Na skutek rewolucji bolszewickiej do Harbinu napłynęła fala uchodźców i miasto przeistoczyło się w największą poza Rosją enklawę
Białych
. W tym czasie istniała w mieście także duża społeczność żydowska, złożona z żydów rosyjskich i niemieckich, którzy uciekli na Daleki Wschód przed prześladowaniami w Europie. Wśród nich znaleźli się m.in. rodzice premiera
Izraela
,
Ehuda Olmerta
[1].
Po utworzeniu marionetkowego państwa
Mandżukuo
,
4 lutego
1932
r. do Harbinu wmaszerowały japońskie wojska. W 1935 r.
ZSRR
sprzedał Kolej Wschodniochińską Japończykom, co przyspieszyło odpływ mniejszości narodowych z miasta. Po wybuchu II wojny światowej (w Azji zaczęła się w 1937 r. od najazdu Japonii na Chiny) japońska armia utworzyła we wsi Pingfang pod Harbinem obóz koncentracyjny, tzw.
Oddział 731
, w którym na jeńcach (Rosjanach, Mandżurach, Koreańczykach i Chińczykach) prowadzono okrutne eksperymenty medyczne. Liczba jego ofiar pozostaje dyskusyjna, bo Japończycy zdołali zatrzeć ślady, a zbrodniarze z Oddziału 731 – podobnie jak niektórzy
naziści
w Europie – uniknęli odpowiedzialności przed Trybunałem Tokijskim, dzięki przekazaniu wyników badań Amerykanom. Według różnych źródeł liczba ofiar obozu waha się od kilkuset do 200 tys. osób.
20 sierpnia 1945 r. Harbin zajęła
Armia Czerwona
, która w kwietniu 1946 r. przekazała go w ręce chińskiej, komunistycznej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Władzę na całym regionem
Dongbei
do
1954
r. sprawował protegowany
Stalina
Gao Gang
. Dzięki niemu w pierwszych latach istnienia
ChRL
z pomocą radziecką rozbudowywano w mieście i okolicach bazę przemysłu ciężkiego. Z tamtego czasu datuje się istniejący do dziś w centrum Harbinu Park Stalina, czyli bulwar nad rzeką Sungari.
W
latach 90
.
XX wieku
Harbin stał się bazą dla sekty
Falun Gong
[].
Polacy w Harbinie
Przerobiona na muzeum cerkiew Św. Zofii w centrum Harbinu
W Harbinie osiedlali się Polacy zatrudnieni przy budowie, a następnie przy eksploatacji Kolei Wschodniochińskiej. W pierwszych latach było ich 7–10 tys., a liczba to powiększyła się po
rewolucji bolszewickiej
. W latach 1919–1941 na potrzeby miejscowej Polonii otwarty był konsulat Rzeczypospolitej Polskiej, działały dwa kościoły, a także kilka polskich szkół, z których najbardziej znane było
Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza
(1915–49). Polacy w Harbinie mieli także swoje kluby sportowe, organizacje społeczne, w tym Stowarzyszenie "Gospoda Polska". Ukazywały się polskie gazety, m.in.: "
Tygodnik Polski
", "Listy Polskie z Dalekiego Wschodu" i "Polski Kurier Wieczorny Dalekiego Wschodu". Atmosferę i życie grupy polskiej w tamtych latach opisywał urodzony w Harbinie Jan Solecki, późniejszy profesor
Uniwersytetu Kolumbii Brytyjskiej
w
Vancouverze
. Wspominał on o niezwykłym patriotyzmie polskiej młodzieży tam wychowanej, z zaznaczeniem, że większość z tej młodzieży nigdy ani Polski nie widziała ani jej nie znała. W swoich wspomnieniach podkreślał wyjątkowość faktu, że kolonia polska w Harbinie wydała całą grupę młodych Polaków, którzy zgłosili się na ochotnika do wojska polskiego na Bliskim Wschodzie, brali udział w walkach pod
Tobrukiem
, we Włoszech, a nawet w lotach nad powstańczą Warszawą (Antoni Kajdewicz). Wielu z nich zdobyło wysokie odznaczenia wojskowe za postawę i czyny bojowe[2].
W
1937
r. po zawarciu przez Rosję umowy z Chinami, według której na Kolei Wschodniochińskiej mogli pracować tylko obywatele tych krajów, Polacy zaczęli opuszczać miasto. W latach 30. było ich tam ok. 1,5 tys. Po zajęciu
Dongbei
przez Armię Czerwoną w 1945 r. część Polaków została wywieziona do sowieckich łagrów. Po ustanowieniu w
1949
r.
Chińskiej Republiki Ludowej
, w skład której weszła Mandżuria i Harbin, postanowiono o przesiedleniu Polaków. Tego roku repatriowało się z miasta i okolic 807 osób. Z pozostałych ok. 450 osób większość opuściła Chiny w latach 50. i 60. W 1963 r. rozwiązano Zrzeszenie Obywateli Polskich w Chinach, które liczyło wówczas już tylko 18 członków.
W czasie
rewolucji kulturalnej
(1966–1976) ofiarą
hunwejbinów
padł cmentarz, na którym spoczywali Polacy. Dziś na jego miejscu jest park kultury z diabelskim młynem. Część grobów przeniesiono na prawosławny cmentarz w odległości 20 km pod miastem. Jedną z ostatnich pamiątek po Polakach jest w Harbinie kolejowy most przez rzekę Sungari, zbudowany w okresie, kiedy całą Koleją Wschodniochińską kierował inż. Stanisław Kierbedź, bratanek twórcy słynnego
mostu w Warszawie
.
Wpływy rosyjskie
Festiwal Rzeźb Lodowych w Harbinie
Festiwal Rzeźb Lodowych, najbardziej znane na świecie cykliczne wydarzenie w Harbinie, ma rosyjskie, w dodatku prawosławne korzenie. 19 stycznia Rosjanie obchodzą święto Kreszczenie (Chrzest Chrystusa), co w Harbinie było pretekstem do wznoszenia krzyży wykutych z lodu z rzeki Sungari. Wokół krzyży wznoszono także inne ornamenty, m.in. płoty i latarnie. Po przekazaniu miasta w ręce chińskie święto utraciło rosyjski i prawosławny charakter, ale od 1963 r. na trwałe wpisało się do kalendarza miasta. Dziś jest reklamowane jako atrakcja turystyczna.
Pod wpływem Rosji pozostaje także miejscowa kuchnia. W restauracjach można zamówić nigdzie niespotykany w Chinach barszcz, a w mieście działają piekarnie wypiekające równie egzotyczny dla innych Chińczyków chleb (chiń. liebu). Harbińczycy słyną z mocnych głów, a wódka wiśniówka jest eksportowym trunkiem miasta.
Najbardziej wyraźną pozostałością po dawnym Harbinie są zabytki rosyjskiej architektury kolonialnej, dzięki którym miasto cieszyło się mianem "orientalnego Petersburga". Niestety w ostatnich latach władze na dużą skalę wyburzają te budynki, pozostawiwszy skansen w okolicach Zhongyang Lu (ulica centralna), która kiedyś nosiła nawę Kitajskiej (chińskiej).
Znani polscy harbińczycy
-
Teodor Parnicki
- pisarz, autor powieści historycznych
-
Ferdynand Ossendowski
- pisarz, podróżnik, działacz polityczny
-
Kazimierz Grochowski
– geolog, antropolog, badacz Mandżurii
-
Edward Kajdański
– dyplomata, autor licznych książek o Chinach, a także o związkach Polski z Chinami
- inż. Stanisław Kierbedź – bratanek budowniczego warszawskiego
Mostu Kierbedzia
, konstruktor mostu kolejowego w Harbinie
- Aleksander Macedoński – tłumacz i sekretarz Konsulatu RP w Harbinie, w latach 1945–1958 więzień łagru w Magadanie
- dr Jerzy Sie-Grabowski – sinolog na Uniwersytecie Warszawskim
- plut. WP
Stefan Karaszewski
– żołnierz WP bohater bitwy w
1939
r. pod wsią
Kosów
koło Piotrkowa Tryb.
- por.
Wincenty Tomaszewski
– żołnierz II Korpusu gen. Andersa, uczestnik
bitwy pod Monte Cassino
, kawaler orderu
Virtuti Militari
- O. Paulin (Franciszek) Wilczyński ur. 8.01.1881 r. w Będziemyślu – pracował w Harbinie w latach 1925–1930, misjonarz, wykładowca i rektor Seminarium w Harbinie, duszpasterz Polaków,
- plut. Stefan Karaszewski - uczestnik kampani wrześniowej, plutonowy szczególnie odznaczył sie bohatersko broniąc odwrót własnego pułku we wsi Kosowo ok. 26 km od Tomaszowa Maz. pozostając na stanowisku ogniowym karabinem maszynowym i granatami zniszczył 6 czołgów podejmując śmiertelną i samotną walkę. Plutonowy Stefan Karaszewski jest również patronem powstałej w 1992 roku 86 Piotrkowskiej Drużyny Harcerskiej "Knieja".
Znani harbińczycy
- Nikos Kawwadias – jeden z najsłynniejszych greckich poetów XX wieku
- Pierre Batcheff – francuski aktor (
Pies andaluzyjski
)
-
Yang Yang
– chińska panczenistka, która wywalczyła dla Chin pierwszy w historii złoty medal olimpijski na igrzyskach zimowych (w
Salt Lake City
w 2002 roku).
-
Wang Bingyu
– curlerka, pierwsza azjatycka
mistrzyni świata
Miasta partnerskie
-
Chengdu
,
ChRL
-
Dalian
,
ChRL
-
Guangzhou
,
ChRL
-
Hangzhou
,
ChRL
-
Wenzhou
,
ChRL
-
Xiamen
,
ChRL
-
Xining
,
ChRL
-
Niigata
,
Japonia
-
Århus
,
Dania
-
Edmonton
,
Kanada
-
Jekaterynburg
,
Rosja
-
Jakuck
,
Rosja
-
Cagayan de Oro
,
Filipiny
| -
Minneapolis
,
USA
-
Ekhuruleni,
RPA
-
Daugavpils
,
Łotwa
-
Chabarowsk
,
Rosja
-
Ploeszti
,
Rumunia
-
Asahikawa
,
Japonia
-
Bucheon
,
Korea Południowa
-
Salvador
,
Brazylia
-
Giv'atayim
,
Izrael
-
Rovaniemi
,
Finlandia
-
Griffith,
Australia
-
Punta Arenas
,
Chile
-
Nyíregyháza
,
Węgry
-
Warszawa
,
Polska
|
Zobacz też
Przypisy
Źródła
- Marek Cabanowski, "Tajemnice Mandżurii. Polacy w Harbinie", Warszawa, 1993.
- Kazimierz Grochowski, "Polacy na Dalekim Wschodzie", Harbin, 1928
- Edward Kajdański, "Korytarz. Burzliwe dzieje Kolei Wschodniochińskiej 1898-1998", Książka i Wiedza, Warszawa, 2000.