Limba română |
Obszar |
Rumunia
,
Mołdawia
,
Bułgaria
,
Kanada
,
USA
,
Rosja
Serbia
,
Ukraina
,
Węgry
Izrael
i inne |
Liczba mówiących | 26 milionów |
Ranking
| 36. |
Klasyfikacja genetyczna
|
Języki indoeuropejskie
Języki italskie
Języki romańskie
Języki wschodnioromańskie
Język rumuński |
Pismo
|
łacińskie
|
Status oficjalny |
język urzędowy
|
Rumunia
,
Mołdawia
,
Wojwodina
(
Serbia
), jeden z urzędowych w
Unii Europejskiej
|
Regulowany przez |
Akademia Rumuńska
|
Kody języka |
ISO 639
-1 | ro |
ISO 639-2 | rum/ron |
ISO 639-3 | ron |
SIL
| RUM |
W Wikipedii |
Zobacz też:
język
,
języki świata
|
Wikipedia
w
języku rumuńskim
|
W
Wikisłowniku
: |
Język rumuński (dakorumuński, limba română, limba dacoromână, arch. limba rumână) to
język
z
grupy romańskiej
(podgrupa
wschodnioromańska
)
języków indoeuropejskich
, którym posługuje się około 26 mln osób, z czego około 20,5 mln w
Rumunii
, około 2,7 mln w
Mołdawii
(zob.
język mołdawski
), około 200 tysięcy w
Izraelu
, około 100 tysięcy w
Serbii
i około 400 tysięcy na
Ukrainie
; mniejsze skupiska użytkowników w innych krajach (takich jak:
Australia
,
Azerbejdżan
,
Kanada
,
Węgry
,
Kazachstan
,
Rosja
i
USA
).
Język rumuński jest
językiem urzędowym
w Rumunii, Mołdawii (oficjalna nazwa języka w tym drugim kraju to
język mołdawski
) i
Wojwodinie
(
Serbia
).
Do jego zapisu stosuje się od
1860
roku
alfabet łaciński
. Wcześniej (od
XVI wieku
) stosowano w tym celu
cyrylicę
(w Mołdawii cyrylica obowiązywała też od momentu przyłączenia jej do
ZSRR
do
1989
roku).
W języku rumuńskim możeny odnaleźć wiele słów występujących w różnych językach słowiańskich, takich jak: da (tak), ceas (czytaj: czias =godzina), război (wojna), nevastă (żona), "duh" duch (np. w połączeniu Duhul Sfânt - Duch Święty), itd. Wyrazy takie stanowią obecnie 14% zasobu słów rumuńskiego
języka standardowego
, choć w XIX wieku było ich ponad 50%.
Od
XIX wieku
rumuński był poddawany procesowi reromanizacji, polegającemu na rugowaniu z języka słów pochodzenia nieromańskiego i wprowadzaniu na ich miejsce wyrazów zaczerpniętych z innych języków romańskich, przede wszystkim
francuskiego
i
włoskiego
.
Przez niektórych badaczy za
dialekty
tego języka uważane są języki:
istrorumuński
,
arumuński
i
meglenorumuński
.
Dialektami języka rumuńskiego z grupy Româna moldovenească są Româna moldovenească vestică (używany w Rumunii) oraz Româna moldovenească estică (używany w Mołdawii).
Nowoczesną literaturę rozwinął w języku rumuńskim
Mihai Eminescu
.
W
Polsce
filologię
rumuńską
można studiować na
Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza
w
Poznaniu
i eksternistycznie na
Uniwersytecie Jagiellońskim
w
Krakowie
. W
Warszawie
i
Wrocławiu
prowadzony jest jedynie dostępny dla wszystkich studentów lektorat.
Klasyfikacja i zbliżone języki
Zasięg języka rumuńskiego na świecie
Język rumuński to język romański, mający wiele wspólnego przede wszystkim z
francuskim
i
włoskim
, ale także z
hiszpańskim
i innymi językami zachodniej
Europy
.
Jednocześnie język rumuński należy do
bałkańskiej ligi językowej
i posiada wiele cech łączących go z innymi językami bałkańskimi -
bułgarskim
,
macedońskim
,
greckim
i
albańskim
.
Najbliższe rumuńskiemu są inne
języki wschodnioromańskie
:
arumuński
,
meglenorumuński
i
istrorumuński
, które są czasem uznawane za dialekty tradycyjnej rumuńszczyzny. Alternatywną nazwą języka jest dakorumuński - nazwa nawiązuje do dawnej rzymskiej prowincji
Dacji
, której terytorium znajduje się głównie na ziemiach
rumuńskojęzycznych
.
Dialekt języka rumuńskiego używany w
Mołdawii
został nazwany
językiem mołdawskim
przez
radzieckich
i późniejszych mołdawskich przywódców, ale językoznawcy nie uznają go za odrębny język.
Biorąc pod uwagę główne języki romańskie, najbliższy rumuńskiemu jest
język włoski
- mają one około 77% wspólnego słownictwa i zbliżoną gramatykę. Jednakże w porównaniu do włoskiego, rumuński brzmi łagodniej i bardziej miękko. Mimo wielu podobieństw do francuskiego, katalońskiego, hiszpańskiego czy portugalskiego, różnice gramatyczne sprawiają, że języki te mogą być niezrozumiałe dla użytkownika rumuńskiego, jeśli nie uczył się on wcześniej danej mowy.
Poniższy przykład obrazuje podobieństwa (pogrubione) między pięcioma głównymi językami romańskimi:
- Ea închide întodeauna fereastra înainte de a cina. (rumuński)
- Lei chiude sempre la finestra prima di cenare. (
włoski
)
- Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner. (
francuski
)
- Ella cierra siempre la ventana antes de cenar. (
hiszpański
)
- Ela fecha sempre a janela antes de jantar. (
portugalski
)
- Ona zawsze zamyka okno przed kolacją. (
polski
)
Dystrybucja geograficzna
Rumuński jest używany w
Rumunii
,
Mołdawii
,
Ukrainie
,
Węgrzech
,
Bułgarii
,
Serbii
, ale istnieją duże społeczności rumuńskojęzyczne w
Kanadzie
,
USA
,
Niemczech
,
Izraelu
,
Australii
,
Nowej Zelandii
,
Polsce
i
Grecji
, głównie dzięki migracjom po I i II wojnie światowej. Również upadek bloku komunistycznego i
żelaznej kurtyny
spowodowały falę migracji, zwłaszcza do krajów o kulturze romańskiej.
Rumunia
Wg
konstytucji
Rumunii z roku
1991
, rumuński jest urzędowym językiem państwa. Używa się go w oficjalnych wydawnictwach rządowych, systemie edukacji oraz w prawnie ważnych umowach i kontraktach. Również reklamy muszą zostać przetłumaczone na język rumuński przed publikacją bądź emisją.
Institutul Limbii Române, założony przez rumuńskie Ministerstwo Edukacji, promuje język rumuński i wspiera ludzi chcących się go nauczyć, współpracując z departamentem Ministerstwa Spraw Zagranicznych ds. Rumunów za Granicą.
Mołdawia
Około 10% ludzi mówiących po rumuńsku to
Mołdawianie
, a rumuński jest jedynym urzędowym językiem
Mołdawii
. Język ten oficjalnie nazwano
mołdawskim
, ale jest to sprawa dyskusyjna - wielu językoznawców uważa rumuński i mołdawski za jeden język.
Wg spisu ludności z roku
2004
, 16,5% (558 508) z całkowitej liczby mieszkańców Mołdawii wybrało rumuński jako język ojczysty. 60% (2 029 847) natomiast wybrało mołdawski. Liczby te zmieniają się jednak w zależności od obszaru - 40% mieszkańców terenów zurbanizowanych wybrało rumuński. Tylko co siódmy mieszkaniec wsi udzielił takiej odpowiedzi.
Wojwodina
Ósmy artykuł konstytucji
Serbii
wymaga, żeby
język serbski/serbochorwacki
oraz
cyrylica
były używane w urzędach i instytucjach, podczas gdy transkrypcja łacińska - w sytuacjach ustalonych przez inne prawa. Klauzula w artykule 8.2 precyzyjnie określa, że w regionach Serbii zamieszkanych przez mniejszości narodowe, języki tych mniejszości mogą być używane jako urzędowe w takich samych sytuacjach, jak zapis łaciński.
Artykuł 6 statutu
Autonomicznego Regionu Wojwodiny
określa, że oprócz języka serbskiego, urzędowymi językami prowincji są
węgierski
,
słowacki
, rumuński oraz
rusiński
.
Rumuński język oraz alfabet są w oficjalnym użyciu w ośmiu miastach: Alibunar,
Bela Crkva
, Zitişte,
Zrenjanin
, Kovăciţa, Cuvin, Plandişte i Secanj. Rumuński jest używany również w kilkunastu miejscowościach gminy Vârşeţ.
W spisie ludności z roku
2002
, 1,5% mieszkańców Wojwodiny wybrało rumuński jako język ojczysty. Stanowi to około 0,1% wszystkich ludzi mówiących na świecie w tym języku.
Alfabet
Alfabet rumuński składa się z następujących znaków: A, a (a); Ă, ă (ă); Â, â (â din a); B, b (be), C, c (ce); D, d (de), E, e (e); F, f (fe / ef); G, g (ghe / ge); H, h (ha / haş); I, i (i); Î, î (î din i); J, j (je), K, k (ka de la kilogram), L, l (le / el); M, m (me / em); N, n (ne / en); O, o (o); P, p (pe); R, r, (re / er); S, s (se / es);
Ș
ș (șe); T, t (te);
Ț
ț (țe); U, u (u); V, v (ve); X, x (ics); Z, z (ze / zet).
Wymowa
litera | wymowa (IPA) | przykład |
---|
A a | /
a
/ | aur - złoto |
Ă ă | /
ə
/ | apă - woda |
 â | /
ɨ
/ | România - Rumunia |
B b | /
b
/ | bere - piwo |
C c |
/
k
/ | clei - klej |
przed samogłoskami 'e' oraz 'i': /
ʧ
/ | ceva - coś; ciudat - dziwny |
D d | /
d
/ | drum - droga |
E e |
/
e
/ | tren - pociąg |
/
je
/ | el - on |
/
e
̯/ | leac - lekarstwo |
F f | /
f
/ | frig - zimno |
G g |
/
g
/ | glas - głos |
przed samogłoskami 'e' oraz 'i': /
ʤ
/ | ger - mróz; ginere - zięć |
H h | /
h
/ | hamal - tragarz |
I i |
/
i
/ | intrare - wejście |
w sąsiedztwie samogłoski, oraz na początku wyrazu: /
j
/ | fier - żelazo; ieri - wczoraj |
koniec wyrazu: /
ʲ
/ | Bucureşti - Bukareszt |
Î î | /
ɨ
/ | în - w |
J j | /
ʒ
/ | etaj - piętro |
K k | /
k
/ | używane tylko w wyrazach obcego pochodzenia |
L l | /
l
/ | lac - jezioro |
M m | /
m
/ | formular - forma |
N n | /
n
/ | munte - góra |
O o |
/
o
/ | om - człowiek |
/o̯/ | oaie - owca |
P p | /
p
/ | pod - most |
R r | /
r
/ | rută - droga |
S s | /
s
/ | soare - słońce |
Ș
ș | /
ʃ
/ | şcoală - szkoła |
T t | /
t
/ | trup - ciało |
Ț
ț | /
ʦ
/ | ţel - cel |
U u | /
u
/ | universitate - uniwersytet |
V v | /
v
/ | vapor - statek |
W w | /
v
/ | używane tylko w wyrazach obcego pochodzenia |
X x | /ks/ | excursie - wycieczka |
Z z | /
z
/ | zahăr - cukier |
Rumuński alfabet opiera się na alfabecie łacińskim, zawiera również pięć dodatkowych liter. Dawniej istniało aż 12 dodatkowych znaków, stopniowo jednak usuwano je w reformach pisowni.
Gramatyka
Istnieje pięć przypadków: mianownik (nominativ), dopełniacz (genitiv), celownik (dativ), biernik (acuzativ), wołacz (vocativ).
Czasownik
Podobnie jak we wszystkich językach romańskich, również w rumuńskim czasowniki odmieniają się przez osoby, liczby, czasy, tryby oraz strony. Standardowy szyk zdania to SVO. Rumuńskie czasowniki podzielone są na cztery grupy koniugacyjne – przynależność czasownika do takiej grupy zależy od końcówki bezokolicznika. Podział na koniugacje jest tylko zwyczajowy, gdyż w obrębie danej grupy istnieje kilka wzorów odmiany.
- pierwsza
koniugacja
: czasowniki zakończone na —a, jak a da (dać), a cânta (śpiewać), oraz na niedyftongizowane —ea, jak a crea (tworzyć)
- druga koniugacja: czasowniki zakończone na dyftongizowane —ea, jak a putea (móc), a cădea (upadać)
- trzecia koniugacja: czasowniki zakończone na —e, jak a vinde (sprzedawać), a crede (wierzyć)
- czwarta koniugacja: czasowniki zakończone na —i oraz —î, jak a veni (przychodzić), a urî (nienawidzić)
Zobacz też
Linki zewnętrzne