Prawo Dwunastu Tablic (
łac.
lex duodecim tabularum) – pierwsza kodyfikacja
prawa rzymskiego
dokonana w latach
451
-
449 p.n.e.
Formalnie obowiązywało aż do
kodyfikacji justyniańskiej
w
VI
w. n.e.
Do kodyfikacji doszło na fali walk
plebejuszy
z
patrycjuszami
o wpływ na rządy państwem. Jednym z postulatów plebejuszy było spisanie
prawa zwyczajowego
. Jego znajomość i interpretacja zarezerwowane były dla
pontyfików
wywodzących się z patrycjuszy, co umacniało ich władzę.
Według tradycji rzymskiej w
451 r. p.n.e.
zawieszono obowiązywanie prawa i wyznaczono dziesięciu patrycjuszy (Decemviri legibus scribundis - stąd zwanych decemwirami), mających spisać obowiązujące prawa. Komisja działała opieszale, co spowodowało tzw. II secesję plebejuszy. Z obawy o wybuch wojny domowej patrycjusze zgodzili się powołać drugą komisję, do której dopuszczono dwóch plebejuszy. Komisje wybrały się do Grecji, celem zaczerpnięcia z obowiązujących w miastach greckich praw elementów do tworzonej właśnie ustawy i w
449 r. p.n.e.
spisane prawo zostało uroczyście proklamowane przez
konsulów
. Tekst został wyryty na XII tablicach z
brązu
lub drewna i umieszczony na
Forum Romanum
, aby mógł być znany wszystkim obywatelom.
Wg znanych rekonstrukcji, ustawa XII tablic miała następujący porządek:
- Tablice I, II, III - prawo procesowe (np. Si in ius vocat est ito = jeśli zostałeś wezwany na sąd, to się staw)
- Tablice IV i część V - organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np. ojciec nie może sprzedać syna więcej niż 3 razy)
- Część tablicy V - spadkobranie (np. zasady dziedziczenia testamentowego)
- Tablica VI stosunki gospodarcze między rodzinami rzymskimi (np. obowiązek wykonywania oświadczeń złożonych uroczyście podczas aktu
mancypacji
)
- Tablica VII - prawa sąsiedzkie (np. zakaz zmiany biegu wody deszczowej na niekorzyść sąsiada)
- Tablica VIII - przestępstwa naruszające prawa obywatela rzymskiego (np. kara 25 asów za obrazę wolnego obywatela)
- Tablice IX i X - prawa sakralne i publiczne (np. zakaz pochówku i spalania zwłok na terenie Rzymu)
- Tablice XI i XII - różne przepisy
Oryginalne tablice dość szybko zaginęły, a do dzisiejszych czasów nie przetrwała również pierwotna treść prawa – znamy je jedynie z rekonstrukcji na podstawie rzymskiej
literatury
prawniczej.
Znaczenie "prawa XII tablic" nie ograniczało się do politycznego zwycięstwa plebejuszy. Wprowadziło procedurę sądową (proces legisakcyjny). Zapoczątkowało dynamiczny rozwój
prawa rzymskiego
.
Ustawa XII tablic była jednym z podstawowych źródeł prawa rzymskiego. Pomimo faktu, że niektóre przepisy z czasem wychodziły z użycia, sama ustawa nigdy nie została uchylona.
Bibliografia
-
Kazimierz Kolańczyk
, Prawo rzymskie, Warszawa 1978
- Antoni Dębiński, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 2007
- Max Cary,
Howard Hayes Scullard
, Dzieje Rzymu od czasów najdawniejszych do Konstantyna tom I, Warszawa 1992