Dobrawa wg Jana Matejki (1886)
Dobrawa (lub Dąbrówka;
czes.
Doubravka) (zm.
977
) – księżniczka czeska z dynastii
Przemyślidów
, księżna polska, żona
Mieszka I
. Córka księcia czeskiego
Bolesława I Srogiego
, siostra
Marii
, matka
Bolesława I Chrobrego
i
Świętosławy (?) Sygrydy
.
Według źródeł nakłoniła swojego męża do przyjęcia
chrztu
w
966
. Obecnie sądzi się, że zmiana wyznania przez Mieszka I była jednym z punktów porozumienia polsko-czeskiego, a rola Dobrawy w nawróceniu męża nie była aż tak istotna jak przedstawiali ją średniowieczni kronikarze.
Imię
Trudności sprawia określenie pierwotnej formy imienia Dobrawy. W świecie badań historycznych główny antagonizm przebiega na linii pomiędzy formami "Dobrawa" a "Dąbrówka". Większość historyków opowiedziało się za pierwszą wersją imienia.
- Dobrawa
Pierwsze z wymienionych imion sankcjonuje się zazwyczaj przekazem kronikarza
Thietmara
, biskupa merseburskiego, którego źródło na temat tego imienia jest najstarsze. Kronikarz ten zapisał imię Przemyślidki jako "Dobrawa", po czym wytłumaczył, że wykłada się ono jako "Dobra". Wspiera się ten pogląd przekazem najstarszych roczników krakowskich, które przekazują formę "Dubrovka". Zaznaczając, że w tamtym czasie wyjściowe "Du" dla imion słowiańskich było zamienne z "Do" czy "Da", można wnosić za "Dobrawą". Za taką a nie inną formą świadczyć też mogą późniejsze zapisy kronikarskie/rocznikarskie mianujące Dobrawę-Dąbrówkę "Dobrochną", "Dobrawcą", "Dobrowcą".
- Dąbrówka
To imię wywodzi się ze źródeł późniejszych. Sankcjonuje się je zazwyczaj na zasadzie dyskredytowania formy "Dobrawa", które miało być albo zdrobnieniem od Dobrosławy i tym samym imieniem wtórnym/późniejszym, albo pochodzącym ze źródeł niemieckich, nieznających realiów języków słowiańskich i z tego powodu zawodnych. Swoją etymologię imię to bierze z
XIII
/
XIV-wiecznych
roczników poznańskich, gdzie widnieje zapis "Dambrowka". Jest to źródło trzecie z kolei, patrząc podług starszeństwa. Pomimo to przez niektórych uczonych uznane zostało za najlepsze, ponieważ wcześniejsze źródła nie mogły oddać prawdziwego charakteru, w jakim przyjęło się to imię na rdzeniu polskim.
Życiorys
Data urodzenia
Nie jest znana data urodzenia Dobrawy. Jedyną wskazówką jest przekaz kronikarza
Kosmasa z Pragi
, twierdzącego, że Dobrawa w chwili ślubu z Mieszkiem I była kobietą podeszłego wieku[1]. Przekaz ten uchodzi za tendencyjny i mało wiarygodny; niektórzy badacze nazywają go wprost złośliwą amplifikacją[2]. Możliwe, że pisząc o wieku Dobrawy, Kosmas zestawił ją z postacią siostry noszącej imię
Mlada
. To miałoby dać mu podstawę do określenia Dobrawy jako "starej". Niewykluczone również, że Kosmas pomylił pierwszą żonę Mieszka z drugą,
Odą
, która w chwili ślubu miała ok. 19-25 lat, więc na warunki średniowieczne rzeczywiście była stosunkowo zaawansowaną wiekiem panną młodą.
Z przekazu Kosmasa nie można wysnuć żadnych pewniejszych wniosków. W konsekwencji data narodzin żony Mieszka I pozostaje nieznana. Mimo to niektórzy badacze podejmują się pewnych spekulacji, np.
Jerzy Strzelczyk
przyjął, że w świetle ówczesnych pojęć i zwyczajów matrymonialnych (gdy regułą było wydawanie za mąż dziewcząt kilkunastoletnich) nie była już Dąbrówka pierwszej młodości, to znaczy mogła mieć dwadzieścia lub dwadzieścia kilka lat[3].
Pochodzenie i losy do 965
Była córką
Bolesława I Srogiego
, księcia czeskiego z dynastii
Przemyślidów
; siostrą
Bolesława II Pobożnego
,
Strachwkasa Chrystiana
i
Mlady Marii
.
O jej dzieciństwie i młodości nie zachowały się żadne wiadomości.
Już w
1895
roku
Oswald Balzer
obalił pogląd, jakoby Dobrawa poślubiła
Guntera z Merseburga
, margrabiego miśnieńskiego, z którym rozstała się przed
965
rokiem – ich dzieckiem miał być
Guncelin
. Pogląd ten opierał się na tym, że kronikarz Thietmar czterokrotnie nazwał Guncelina, syna Guntera, bratem
Bolesława I Chrobrego
, syna Dobrawy[4]. Obecnie badacze sądzą, że albo Guncelin i Bolesław Chrobry byli braćmi ciotecznymi, albo mieli za żony dwie siostry[5].
Małżeństwo z Mieszkiem I i rola w chrystianizacji Polski
Mieszko, z poganina, z pomocą żony Dobrawy, staje się krzewicielem wiary. Rycina
Henryka Pillatiego
W drugiej połowie
964
roku[6] został zawarty sojusz między
Bolesławem I Srogim
a
Mieszkiem I
, księciem polskim. W celu utwierdzenia przymierza w
965
roku Dobrawa została wydana za Mieszka I. Między małżonkami istniała różnica wyznania – ona była chrześcijanką, on poganinem.
Dwa niezależne od siebie źródła przypisują Dobrawie istotną rolę w nawróceniu Mieszka I na chrześcijaństwo. Pierwszym jest Kronika
Thietmara z Merseburga
, urodzonego dwa lata przed śmiercią Dobrawy; niemiecki kronikarz pisał, że czeska księżniczka starała się zdobyć – nawet za cenę łamania postów – wpływ na męża, aby skłonić go do przyjęcia chrześcijaństwa – co jej się w końcu udało[7].
Z kolei piszący na początku XII wieku
Anonim zwany Gallem
podaje, że Dobrawa przybyła do Polski w otoczeniu dostojników świeckich i duchownych. Miała zgodzić się na ślub z Mieszkiem I pod warunkiem, że ten przyjmie chrzest. Polski książę ochrzcił się i dopiero wtedy mógł poślubić czeską księżniczkę.
Za wiarygodniejszą uchodzi relacja Thietmara, urodzonego w
975
roku; podkreśla się, że obydwa źródła są od siebie niezależne.
Badacze twierdzą, że chrzest Mieszka I był podyktowany korzyściami politycznymi i nie przypisują Dobrawie praktycznie żadnej roli w nawróceniu męża[8]. Zwracają uwagę, że relacja o nawróceniu Mieszka przez Dobrawę wpisywała się w kościelną tradycję nawracania za pośrednictwem kobiet[9].
Literatura przedmiotu nie odmawia Dobrawie za to pewnej roli w chrystianizacji Polski. W orszaku ślubnym Dobrawy przybyli na ziemie polskie chrześcijańscy duchowni; przypuszcza się, że wśród nich mógł być
Jordan
, pierwszy polski biskup (od
968
).
Tradycja przypisuje Dobrawie założenie kościołów św. Trójcy i św. Wita w
Gnieźnie
oraz kościoła Panny Marii na Ostrowie Tumskim w
Poznaniu
.
Małżeństwo Dobrawy i Mieszka utwierdziło sojusz polsko-czeski; utrzymywał się on do śmierci czeskiej księżniczki. We wrześniu
967
roku w
bitwie z Wichmanem i Wolinianami
Mieszka I wspomagały czeskie posiłki. Gdy w
973
roku po śmierci cesarza
Ottona I Wielkiego
doszło w
Niemczech
do rywalizacji o sukcesję po nim, zarówno mąż Dobrawy, jak i jej brat –
Bolesław II Pobożny
, książę czeski – popierali tego samego kandydata – bawarskiego księcia
Henryka II Kłótnika
.
Potomstwo
Z małżeństwa Dobrawy i Mieszka I pochodzili:
Niektórzy badacze przypuszczają, że Dobrawa i Mieszko mieli jeszcze córkę – matkę lub babkę księcia pomorskiego
Siemomysła
[10].
Śmierć i miejsce pochowania Dobrawy
Dobrawa zmarła w
977
roku. W wydanej w
1888
roku książce
Józef Ignacy Kraszewski
pisał, że odkryto grób jej w
katedrze gnieźnieńskiej
pod głazem oznaczonym tylko prostym krzyżykiem. Żadnych w nim nie znaleziono pamiątek, oprócz zbutwiałych szat koloru fioletowego i purpurowego, a na głowie wazkiej przepaski, złotem przerabianej[11]. Podobny pogląd o miejscu pochówku Dąbrówki wyraził już wcześniej, w
1843
roku,
Edward Raczyński
w dziele Wspomnienia Wielkopolski to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego[12]. Jednak obecnie miejsce pochowania tej czeskiej księżniczki uchodzi za nieznane[13].
Śmierć Dobrawy osłabiła sojusz polsko-czeski; rozpadł się on ostatecznie w połowie lat 80. X wieku.
2 złote polskie z wizerunkiem Dobrawy.
Postać Dobrawy w kulturze
Najbardziej znanym ikonograficznym przedstawieniem Dobrawy jest
portret
autorstwa
Jana Matejki
.
Wizerunek Dobrawy został umieszczony na dawnym polskim
banknocie
dwuzłotowym z
1936
roku. Jej postać wraz z
Mieszkiem I
została również przedstawiona na obiegowej monecie 100-złotowej wyemitowanej w
1966
oraz na 100-złotowej monecie próbnej bitej w
1960
i
1966
roku (obie wg projektu
J. Gosławskiego
[14][15]).
Dobrawa pojawia się m.in. w powieściach:
W filmie
Gniazdo
z
1974
roku w reżyserii
Jana Rybkowskiego
w postaci Dobrawy wcieliła się
Wanda Neumann
.
Genealogia
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Kosmasa Kronika Czechów, przetłumaczyła, wstęp i komentarz opracowała Maria Wojciechowska, Warszawa 1968, lib. I cap. 27, s. 149.
- ↑ H. Łowmiański, Religia Słowian i jej upadek, Warszawa 1979, s. 338 przypis 889.
- ↑ J. Strzelczyk: Bolesław Chrobry. S. 15.
- ↑ Kronika Thietmara, lib. V cap. 18, s. 274; lib. V cap. 36, s. 300; lib. VI cap. 54, s. 390.
- ↑ Pogląd m.in. Herberta Ludata.
- ↑ Datę ustalił H. Łowmiański, Początki Polski, t. 5, s. 548.
- ↑ Kronika Thietmara, lib. IV cap. 56.
- ↑ J. Dowiat, Metryka chrztu Mieszka I, s. 79; A. F. Grabski, Bolesław Chrobry. Zarys dziejów politycznych i wojskowych, s. 26; S. Trawkowski, Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, s. 116-117; H. Łowmiański, Początki Polski, t. 5, s. 549
- ↑ Andrzej Feliks Grabski: Mieszko I. Warszawa: 1973, s. 93.
- ↑ O tej hipotezie zob.: K. Jasiński: Rodowód pierwszych Piastów. Ss. 72-78.
- ↑ J. I. Kraszewski, Wizerunki, s. 12 (pisownia oryginalna).
- ↑ E. Raczyński, Wspomnienia Wielkopolski..., Poznań 1843, t. 2, s. 356-360.
- ↑ K. Jasiński: Rodowód pierwszych Piastów. S. 78.
- ↑ Piotr Kosanowski: Dzieła użyteczne, czyli monety. W: Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 50. .
- ↑ Piotr Kosanowski: Dzieła użyteczne, czyli monety. W: Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 53. .
Bibliografia
-
Balzer O.
: Genealogia Piastów. Kraków: 1895.
-
Dowiat J.
: Metryka chrztu Mieszka I. Warszawa: 1961.
-
Dworzaczek W.
: Genealogia''. Warszawa: 1959, ss. tablica 1 i 81.
-
Grabski A. F.
: Bolesław Chrobry. Zarys dziejów politycznych i wojskowych. Warszawa: 1964.
-
Jasiński K.
: Rodowód pierwszych Piastów. Wrocław – Warszawa: 1992, ss. 61-64.
-
Kraszewski J. I.
: Wizerunki książąt i królów polskich. Warszawa: 1888, s. 12.
-
Kurnatowska Z.
,
Labuda G.
,
Strzelczyk J.
: Monarchia pierwszych Piastów. Warszawa: 1994, ss. 16-17.
-
Labuda G
: Mieszko I. Wrocław: 2002.
-
Łowmiański H.
, Początki Polski, t. 5, Warszawa 1973.
-
Strzelczyk J.
: Bolesław Chrobry. Poznań: 1999. .
- Trawkowski S., Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, [w:] Polska pierwszych Piastów. Państwo – społeczeństwo – kultura, pod red. Tadeusza Manteuffla, wyd. 2, Warszawa 1970.
- Tyszkiewicz J., Dobrawa, [w:] Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, Warszawa 1994, s. 143.
-
Wyrozumski J.
: Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek-1370). Kraków: 1999, ss. 82, 85-86.