Adam Prot Asnyk
ps.
Jan Stożek, El...y (ur.
11 września
1838
w
Kaliszu
, zm.
2 sierpnia
1897
w
Krakowie
) –
polski
poeta
i
dramatopisarz
; w czasie
powstania styczniowego
członek
Rządu Narodowego
.
Biografia
Adam Asnyk pochodził z rodziny szlacheckiej. Był synem Kazimierza, powstańca listopadowego, który po odbyciu zesłania osiedlił się w
Kaliszu
i zajął się handlem skórami (na czym dorobił się dużego majątku), i Konstancji z Zagórowskich. Po ukończeniu
Wyższej Szkoły Realnej
w Kaliszu studiował w
Instytucie Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa
w
Marymoncie
(
1856
), w
Akademii Medyko-Chirurgicznej
w
Warszawie
(
1857
–
59
) oraz na uniwersytetach we
Wrocławiu
(
1859
–
60
), gdzie działał w
Towarzystwie Literacko-Słowiańskim
,
Paryżu
(
1861
) i
Heidelbergu
(
1861
–
62
). Brał udział w ruchu spiskowym; w
1860
roku został aresztowany i uwięziony w
X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej
. W powstaniu styczniowym był członkiem tzw.
wrześniowego Rządu Narodowego
[1]. W latach
1864
–
67
przebywał za granicą, w
1866
uzyskał doktorat z filozofii w Heidelbergu. Po powrocie do kraju przebywał we
Lwowie
, a w
1870
zamieszkał w Krakowie.
W
1875
ożenił się z Zofią Kaczorowską, z którą miał syna Włodzimierza. W styczniu
1882
został wydawcą krakowskiego dziennika Reforma, przemianowanego w listopadzie tego roku na Nową Reformę, której redaktorem odpowiedzialnym był od grudnia
1889
do stycznia
1895
. Od
1884
był radnym miejskim w Krakowie. W 1889 został posłem do galicyjskiego
Sejmu Krajowego
. W
1890
uczestniczył w sprowadzeniu z Paryża prochów
Adama Mickiewicza
. Był jednym z organizatorów
Towarzystwa Szkoły Ludowej
w Krakowie (1882). Podejmował wyprawy wysokogórskie w
Tatry
– był jednym z pierwszych członków
Towarzystwa Tatrzańskiego
. Wiele podróżował po
Europie
. W 1888 odbył podróż do
Włoch
, na
Sycylię
,
Maltę
i północne brzegi
Afryki
, zakończoną w
Marsylii
. W 1894 odbył podróż na
Cejlon
i do
Indii
. Pochowany na
Skałce w Krakowie
.
Twórczość
Wiersze ogłaszał w zbiorach pt. Poezje (
1869
,
1872
,
1880
,
1894
). Twórczość literacką rozpoczął w latach 1864-65. Jego liryka w tym okresie była wyrazem rozterki duchowej poety, przeżywającego kryzys światopoglądowy, pogłębiony klęską narodową. Powstają wiersze pełne bluźnierstw (Odpowiedź), buntu przeciw Stwórcy i ustalonemu porządkowi świata (Julian Apostata), goryczy i zwątpienia (W zatoce Baja), krytycznego obrachunku z romantyzmem politycznym (Sen grobów). Obok nich powstawały też utwory wyrażające tęsknotę za "siłą ducha", pragnienie odrodzenia "duszy współczesnej" aż do pokornego poddania się nakazom Chrystusowej nauki (Pod stopy krzyża). Od ok.
1870
rozpoczął poszukiwanie własnej drogi twórczej. Pisał wtedy erotyki, wiersze oparte na motywach ludowych, lirykę refleksyjną.
W utworach Asnyka zaczęła z czasem dominować postawa epicka; w miejsce lirycznego obrazu ludzkich przeżyć pojawił się zobiektywizowany, epicki obraz świata, refleksja coraz częściej zastępuje komentarz liryczny. Najpełniejszym wyrazem tej zintelektualizowanej poezji jest cykl 30 sonetów Nad głębiami (
1883
-
94
), który przyniósł Asnykowi miano "poety-filozofa". W cyklu tym zawarł poeta swój system filozoficzny, będący próbą pogodzenia
idealizmu
z pozytywistycznym realizmem i
scjentyzmem
. Z tym ostatnim łączy filozofię Asnyka praktycyzm myślowy, uznanie osiągnięć współczesnych nauk przyrodniczych oraz prawa powszechnego rozwoju. W przeciwieństwie jednak do pozytywistów nie wierzył w możliwość empirycznego poznania rzeczywistości. Rozum ludzki okazuje się bezradny w miarę postępu wiedzy. Założenia
etyczne
tego systemu głoszą obowiązek czynnego udziału jednostki w duchowym procesie dążenia do powszechnej doskonałości. Styl
sonetów
określić należy mianem dyskursywnego; cechuje go intelektualizacja oraz abstrakcyjność leksyki, brak rozbudowanych obrazów, metafor, porównań. W twórczości Asnyka obecna jest stale nuta patriotyczna, głosząca wiarę w siłę
narodu
i możliwość odzyskania wolności, polemiczna wobec konserwatywnego programu ugody (w 25 rocznicę powstania 1863 roku).
Motywem wielu jego utworów jest krajobraz górski, zwłaszcza tatrzański (Ranek w górach, Kościeliska, Noc nad Wysoką, Letni wieczór, Podczas burzy, Limba, Wodospad Siklawy, Giewont) oraz motywy morskie (Podróżni, W zatoce Baja), sonety (Zmiennego bytu falo ty ruchliwa!..., Wieczne ciemności! bezdenne otchłanie!..., Na falach swoich toczy słońc miliony...) oraz cykl Z obcych stron (
1895
), Toarmina, Noc na morzu – w drodze z Malty do Goletty, Na polach Kartagi, Pointe du Raz.
"Góry i morze – pisał Asnyk w liście do ojca
28 maja
1874
– to jedyne uniwersalne lekarstwo na wszystkie ludzkie dolegliwości, tam oddychając świeżym, wonnym powietrzem, pojąc się widokiem świeżej a wzniosłej natury można zapomnieć o cierpieniach i troskach ...".
Najważniejsze dzieła
- Nad głębiami (1883-1894) – cykl sonetów
- Poezje (
1869
)
- Poezje (
1872
)
- Poezje (
1880
)
- Poezje (
1894
)
- liczne utwory dramatyczne
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne