Bukowina (
rum.
Bucovina,
ukr.
Буковина) – kraina historyczna położona pomiędzy
Karpatami
Wschodnimi
a środkowym
Dniestrem
, obecnie, od
II wojny światowej
dzieli się na:
Dawniej należała do północnej części historycznej
Mołdawii
.
Historia Bukowiny
Średniowiecze
Historyczna Bukowina to jakoby kwintesencja dziejów całej Europy Środkowo-Wschodniej. Świt Bukowiny wyłania się z mroków wczesnego średniowiecza. W
X
-
XI
wieku ziemie późniejszej Bukowina weszły w skład
Rusi Kijowskiej
, rozciągającej się wzdłuż największych szlaków wodnych wiodących od szwedzkich
Waregów
ku
Bizancjum
i konkurującą z
Połowcami
,
Pieczyngami
, a następnie
Tatarami
. Leżała ona na ówczesnym pograniczu ziem kijowskich zarośniętym wiekowymi borami, przez pustkowia których przedzierał się drugorzędny szlak handlowy łączący
Zadnieprze
z
Czechami
i
Węgrami
. Szlak ten opierał się o pierwsze osady, które staną się dużo później najsłynniejszymi twierdzami tego obszaru:
Chocimiem
i
Kamieńcem Podolskim
. W wiekach
XII
i
XIII
ziemie te znalazły się w granicach
księstwa Halickiego
i
Halicko-Wołyńskiego
. Były to tereny w zasadzie niezamieszkane, gdzie dopiero tworzy się siatka pierwszych niewielkich osad – na poły rodowych skupisk rolniczo-pasterskich.
Czasy mołdawskie
Dopiero w
XIV
wieku
Mołdawia
, do której należy wówczas tworząca się
Suczawa
zaznaje swej politycznej emancypacji. Dzieje się to na tle konfliktów polsko-węgierskich. Jednak ziemie te staną się obszarem szybkiego rozwoju i wielu przemian. Od
1400
roku zaistniała w
Suczawie
prawosławna
metropolia
, mocno związana z tradycją greckiego prawosławia. Pierwsze siedziby władców mołdawskich to
Seret
,
Baia
,
Radowce
, wreszcie
Suczawa
, skąd dopiero w XVI w. stolicę
Mołdawii
przeniesiono do
Jass
(odtąd Bukowina przestała odgrywać centralną rolę w państwie mołdawskim, punkt ciężkości polityki mołdawskiej przesunął się na południe). Wiek
XV
był jednak czasem prężnego rozwoju ziem
mołdawskich
, w tym i późniejszej Bukowiny. Potężne zyski z handlu pozwoliły na imponującą rozbudowę struktur państwowych. Główne szlaki handlowe biegnące przez te ziemie łączą
Rzeczpospolitą
z
Morzem Czarnym
. Jedna ważna droga handlowa, biegnąca wzdłuż
Prutu
, łączyła
Ruś Halicką
przez
Kołomyję
i stare
Czerniowce
ze skupiskami miejskimi dolnego
Dunaju
. Inna ważna droga, o charakterze międzynarodowym – tak zwana „droga mołdawska” – ciągnęła przez Bukowinę, łącząc
Morze Czarne
z Zachodem. Wędrowali tędy kupcy
słowiańscy
,
arabscy
,
żydowscy
, nieraz i
ormiańscy
. Opierając się o ten rosnący potencjał ekonomiczny, młoda władza mołdawska rozpoczęła wówczas fundację
serii obronnych zespołów klasztornych
, z których najstarsze (
Putna
, pierwsza
Mołdawica
, dawniejszy
Humor
...) można podziwiać jeszcze dzisiaj. Fundacje te były skupione na ogół na terenach górskich, na zachód od
Suczawy
. Będąc granicznymi przyczółkami państwowości mołdawskiej, stanowiły także zalążki cywilizacji wsi i miasteczek wdzierających się pomału w doliny bukowych lasów.
Skupiska miejskie terenów przyszłej Bukowiny, to przede wszystkim leżąca na południu
Suczawa
i rozwijające się na północy
Czerniowce
. Potężna twierdza suczawska do dziś imponuje swymi walorami obronnymi. Monastyry suczawskie, z
monastyrem św. Jana z Suczawy
na czele, świadczą o poziomie kultury prawosławnej całej ówczesnej
Mołdawii
.
Historia
Czerniowiec
była trochę odmienna, bardziej kupiecka.
Czerniowce
też później staną się stolicą austriackiej Bukowiny. Z
1408
roku pochodzi pierwsze pisemne świadectwo istnienia tego sporego już wówczas miasteczka, z dwoma prawosławnymi kościółkami parafialnymi, zamieszkanego głównie przez
Rusinów
i
Wołochów
. Leżące przy większym szlaku handlowym niż
Suczawa
czerpią z tego korzyści i ponoszą straty. W latach
1497
-
1537
Polacy aż trzy razy palą
Czerniowce
podczas swoich wypraw. Ziemie te były terenem nieudanej wyprawy króla polskiego
Jana Olbrachta
w
1497
r., którego wojska zostały zmuszone do odstąpienia od obleganej
Suczawy
, a następnie rozbite w lasach mołdawskich („Za króla Olbrachta, wyginęła szlachta”).
Wzdłuż osi handlowych powstają miasta, które już u zarania przedstawiały kulturę etnicznie złożoną. Koniec
XVII
i początek
XVIII
wieku stanowi główny przełom w osadnictwie wielokulturowym przyszłej Bukowiny. Zalążki tego fenomenu można zaobserwować trochę wcześniej. Właśnie w owych miasteczkach handlowych spotykają się na targach ludzie przemieszczający się wzdłuż osi handlowych. Wraz z tymi ludźmi przemieszczają się idee, wyznania, kultury... Już wówczas powstawała na Bukowinie kultura otwarta na różnorakie wpływy:
ruskie
,
polskie
,
węgierskie
, bizantyjskie, ottomańskie i inne.
Czasy ottomańskie
W ciągu pierwszej połowy
XVI
wieku, Ottomani podbijają
Mołdawię
.
Turcy
stają się głównym zagrożeniem, co znajduje swój wyraz w lokalnej sztuce. Jeszcze w
1687
roku
Sobieski
przyłączy
Czerniowce
do
Rzeczpospolitej
, ale w
1699
roku zostaną one zwrócone
Mołdawii
. Tym niemniej, szczególnie w miasteczkach rozwijają się różne kultury, w tym i polska kultura kresowa. Pod koniec
XVII
wieku
prawosławie
rumuńskie przeżywa swoistą unię z Rzymem. W końcu
XVII
wieku w
Czerniowcach
rozwija się pierwsze skupisko
Żydów
. W
1715
roku powstaje osadnictwo
ormiańskie
w miejscowości Kuty nad
Czeremoszem
. W
XVIII
wieku rozwijają się spore gminy
ormiańskie
w
Suczawie
i w
Czerniowcach
. W
1870
roku
Ormianie
założyli w ramach archidiecezji lwowskiej parafię liczącą 600
katolików
obrządku ormiańskiego. Na południu, w okolicach
Suczawy
, osiadają
Ormianie
obrządku wschodniego, tacy zamieszkują też okolice
Putny
. W
1724
roku pierwsi
staroobrzędowcy
uciekający przed
rosyjskim caratem
, znajdują schronienie na Bukowinie (we wsi Lipoveni). Nazywać się tu będą Lipowianami. Tak powstawała składanka etniczna, która stanowić będzie podłoże etosu bukowińskiego.
Czasy habsburskie
Zasadniczą datą w kształtowaniu się fenomenu Bukowiny jest
1775
rok. Wówczas, na mocy
pokoju w Kuczuk Kajnardży
większa część Bukowiny przypada
Austrii
, która przyłącza ją do
Galicji
. Reszta
Mołdawii
przypadła
Rosji
. Wiek
XIX
to główny okres rozwoju Bukowiny, lata, które nadały jej swoisty charakter ziemi wielonarodowej, urzeczywistniającej ideały tolerancji.
Austriacy
zastają na Bukowinie olbrzymie połacie lasów, zupełnie nie zagospodarowane. Pod berłem
habsburskim
tę zieloną pustynię zasiedla fala imigracji bukowińskiej, która tworzy istną mozaikę ludów. Do dawnego osadnictwa
rusińskiego
(w tym
huculskich
pasterzy w terenach górskich),
mołdawskiego
a w miasteczkach
żydowskiego
i
ormiańskiego
, doliczyć trzeba
Niemców
,
Austriaków
i
Polaków
. Pracować oni będą m.in. przy wyrębie buków. W początkowych fazach zasiedlenia, w zamian za dostarczone cesarstwu drewno, można było otrzymać ziemię spod wyrębu za darmo. Pierwsze rodziny
śląskich
górali
z okolic
Czadcy
oraz innych rejonów
Śląska Cieszyńskiego
, przybywają na Bukowinę już na samym początku
XIX
wieku. Przemieszczanie się Polaków ułatwia fakt, że aż do
Wiosny Ludów
Bukowina pozostaje w administracyjnych ramach
Galicji
(jako powiat Czerniowce). Większość nowych wsi powstających wówczas na Bukowinie miała od samego początku charakter wieloetniczny.
Pojana Mikuli
jest najlepszym tego przykładem. Jednak w
XIX
wieku nie dochodziło raczej do małżeństw mieszanych ze względu na różnice kulturowe i językowe. Tym niemniej, to w
XIX
wieku powstała na Bukowinie coraz bardziej świadoma kultura wielonarodowa, przesiąknięta etosem pogranicza, dzięki któremu kilkanaście grup etniczno-wyznaniowych mogło współżyć w pokoju i poszanowaniu sąsiadów. Odzwierciedla się to w wielu do dziś funkcjonujących przysłowiach i porzekadłach bukowińskich. Trzeba zaznaczyć, że od samego początku
Habsburgowie
przyczynili się do rozwoju pokojowej i zarazem wielonarodowej Bukowiny. Cesarz
Józef II
samodzielnie wybierał urzędników i dostojników kościelnych wysyłanych na Bukowinę. On również zapewnił powstanie wielojęzycznego szkolnictwa na tych ziemiach. Na Bukowinie istniało szkolnictwo
ukraińskie
,
rumuńskie
,
niemieckie
,
polskie
,
żydowskie
i
węgierskie
. Nauczyciele byli tu opłacani najlepiej z całego cesarstwa. Władza wojskowa, istniejąca pierwotnie w tej strefie pogranicza, zapewniła pokojowy rozwój wielonarodowego osadnictwa. Na
Bukowinę południową
Polacy
przybyli w pierwszym dwudziestoleciu
XIX
wieku. Dzielili się, jak wszyscy na Bukowinie, na mieszkańców gór i mieszkańców nizin. Polskie skupiska to przede wszystkim miejscowości wzdłuż
Czeremoszu
i
Prutu
, jak i
Seretu
na północy, a na południu – okolice rzeki
Suczawy
i
Mołdawy
. Istotną rolę w historii polskiego osadnictwa odegrała kopalnia soli w
Kaczyce
, do której sprowadzano całe rodziny górników m.in. z
Wieliczki
.
W marcu
1849
Bukowina została odłączona od
Galicji
i stała się osobnym
krajem koronnym
jako
Księstwo Bukowiny
z osobnymi organami władzy – Prezydium Krajowym,
Sejmem Krajowym Bukowiny
i wydziałem krajowym. Nastały najlepsze lata rozwoju Bukowiny, przede wszystkim jednak jej stolicy –
Czerniowiec
. Wobec kłopotów komunikacyjnych
Suczawy
,
Austriacy
– wbrew pierwotnym planom – w
Czerniowcach
utworzyli centralne ośrodki administracji tej ziemi. Można tu wspomnieć znakomitą postać Antoniego von Kochanowskiego, prawdziwego ojca tego miasta. Piastował on godność rajcy czerniowieckiego przez 42 lata, będąc burmistrzem przez 27 lat. Był on również deputowanym do sejmu krajowego, wicemarszałkiem i marszałkiem tegoż sejmu i posłem do rady państwa. On to zmienił wygląd
Czerniowiec
, z małej drewnianej mieściny na dobrze uporządkowane miasto, z kanalizacją, prądem, brukiem i nawet tramwajem. W
1840
roku
Czerniowce
liczyły tylko 12500 mieszkańców, lecz już w
1859
– 26345, a w roku
1880
– 45600. Ważną rolę w rozwoju miasta odgrywała wybudowana przez polskich inżynierów kolej łącząca
Lwów
,
Czerniowce
,
Suczawę
i
Jassy
, a więc
Bałtyk
z
Morzem Czarnym
. W październiku
1875
roku, został założony uniwersytet w
Czerniowcach
, a przy nim powstały organizacje studenckie poszczególnych grup etnicznych (np. „Austria”, „Allemania”, „Sojuz” ukraiński, „Ognisko” polskich katolików, „Lechia”, syjonistyczna „Karima”, żydowskie „Zefira” i „Hebronia”...). Generalnie rzecz biorąc, życie kulturowe poszczególnych miejskich grup etnicznych rozwijało się w różnorodnych klubach i stowarzyszeniach, jak i w czytelniach prasy, domach kultury i bibliotekach. W miastach bukowińskich powstawała wieloetniczna inteligencja, potrafiąca docenić swą wieloetniczność i współzawodnicząca w organizowaniu imprez kulturalnych o coraz to wyższym poziomie. Dochodziło do tego, iż na przełomie
XIX
i
XX
wieku najlepsza kawiarnia w
Czerniowcach
wykładała codziennie 159 gazet i czasopism z całego świata. Dobre współżycie wielu kultur objawiało się także w dobie kształtowania niektórych świadomości narodowych. Na przykład pierwsze odezwy do powstającej narodowości ukraińskiej były drukowane w gazetach polskich, gdyż
Ukraińcy
nie mieli wówczas jeszcze swoich gazet. W pamiętnikach Bukowińczyków widać, że małe dzieci stykały się już na ulicach i podwórkach z odmiennymi kulturami i językami. Targi również odgrywały tu rolę płaszczyzn spotkania. Przeciętny Bukowińczyk, nawet prawie niepiśmienny, mówił w kilku językach.
W
1857
roku dokonano spisu ludności, który na Bukowinie wypadł następująco: na 10440 km², mieszkało 455 800 ludności (czyli 31,6 os. na 1 km²). Z tego spisu można wyczytać unikalną mozaikę etniczną: 44,6%
Rumunów
– zamieszkałych głównie na południu i silnie zróżnicowanych społecznie; 38,2%
Rusinów
(do których zaliczono także
Hucułów
) – raczej biedoty chłopskiej, pasterzy bez tradycji mieszczańskiej i inteligenckiej; 6,4%
Niemców
– urzędników, rzemieślników z wysokimi kwalifikacjami, inżynierów górniczych i hutniczych; 6,4%
Żydów
– zamieszkujących przede wszystkim miasta i miasteczka, trudniących się handlem i rzemiosłem, lecz będących także lekarzami, adwokatami lub np. dziennikarzami; 3%
Polaków
– mieszkających też przede wszystkim w miastach i miasteczkach (w
Czerniowcach
w
1910
roku było ich 15412 osób, stanowili tam drugą co do wielkości, po
Żydach
, grupę etniczną); 1,6%
Węgrów
, 0,57%
Rosjan starego obrzędu
oraz 0,10%
Ormian
. Bukowina miała przede wszystkim charakter agrarny. Jeszcze w
1880
roku prawie trzy czwarte ludności było związane z rolnictwem i tak w zasadzie pozostało do końca
XIX
wieku. Wystarczy tu wspomnieć wielkie targi bydła, odbywające się w
Czerniowcach
. Tylko ok. 40% ziemi tworzyła wielka własność. Proces parcelacyjny przebiegał bardzo powoli. W
1902
roku prawie 60% wszystkich gospodarstw chłopskich posiadało mniej niż 2 ha. Była to sytuacja dość wyjątkowa w tej części Europy, wynikająca z historii tego osadnictwa, dużo późniejszego niż w innych stronach – choćby –
Galicji
. Ważną rolę w gospodarce agrarnej spełniał wypas zwierząt, zwłaszcza w terenach górskich.
Tak więc w ciągu jednego
XIX
wieku, Bukowina zmieniła całkowicie swój wygląd – od zielonej prawie pustyni na rozwinięte miasta, duże wsie i nowoczesne miasteczka. Słynnymi kurortami i uzdrowiskami były
Kimpulung
i
Watra Dorna
. Na przełomie
XIX
i
XX
wieku zaistniała spora emigracja bukowińska do
Stanów Zjednoczonych
i do
Brazylii
(również części
Polaków
, i w sporej mierze
Niemców
). Dziś jeszcze funkcjonuje tam dosyć prężnie „Bukovina Society of the Americas”.
Pod względem wyznaniowym, na przełomie wieków, największą liczbę stanowili
prawosławni
(prawie wszyscy
Rumuni
i większość
Ukraińców
) – 68,44%;
Żydów
było 12,86%;
katolików
obrządku rzymskiego (wszyscy
Polacy
oraz większość
Węgrów
i
Niemców
) – 12,32%;
ewangelicy
i
kalwini
(mniejszości
niemieckie
i
węgierskie
) – 2,56%. Do tego należy dodać 0,4%
staroobrzędowców
z
Rosji
, 0,08%
katolików
obrządku
ormiańskiego
, 0,04%
Ormian
obrządku wschodniego. Nie uwzględniono w tych danych ok. 6000 (?) – 0,7%
Romów
.
W okresie liberalnych rządów Habsburgów II połowy XIX i początku XX wieku w Bukowinie istniał sejm krajowy, składający się z 31 posłów (wybory do
1907
odbywały się systemem kurialnym). Decydował on (podobnie jak np. sejm krajowy w
Galicji
) o krajowych sprawach związanych z gospodarką, edukacją czy ochroną zdrowia.
Czasy międzywojenne i powojenne
3 listopada
1918
odbyła się w Czerniowcach wielka manifestacja poparcia dla
Ukraińskiej Rady Narodowej
, a władzę w Bukowinie przejęła Bukowińska Delegacja Ukraińskiej Rady Narodowej. Jednak tego samego dnia z Bukowiny odmaszerowały do Lwowa oddziały
Ukraińskich Strzelców Siczowych
, które były tam jedyną siłą militarną.
5 listopada
1918
nad Czerniowcami pojawił się rumuński samolot wojskowy, rozrzucając ulotki z odezwą dowódcy 8 dywizji rumuńskiej, która mówiła o zajęciu Bukowiny przez Rumunię w celu zapobieżenia anarchii i zaprowadzenia porządku. W dniach 6-
12 listopada
1918 oddziały rumuńskie zajęły Bukowinę, rozbrajając 200-osobowy oddział ukraińskiej samoobrony, i wypierając oddział
Armii Halickiej
z powrotem do Galicji.
Po zajęciu Bukowiny przez wojska rumuńskie,
12 listopada
powstała Rada Narodowa. Jej przewodniczącym był Dionisie Bejan, a od
28 listopada
1918
Iancu Flondor.
31 grudnia
1918
Rada Narodowa Bukowiny podjęła decyzję o przyłączeniu się do
Rumunii
.
Po upadku imperium
Habsburgów
, na mocy traktatu z
Saint-Germain-en-Laye
z
10 września
1919
roku Bukowina stała się częścią
Rumunii
. Powstała Wielka Rumunia. Druga wojna światowa silnie zniszczyła mozaikę ludów bukowińskich. Niemieccy
naziści
wymordowali
Żydów
głównie w
Birkenau
i na
Majdanku
,
Niemców
wysiedlili na
Śląsk
i do
Kraju Warty
, nastąpiły repatriacje
Polaków
,
Węgrów
,
Słowaków
...). Nowa granica rumuńsko-sowiecka (powstała w
1940
roku, w wyniku
paktu Ribbentrop-Mołotow
) sztucznie dzieli Bukowinę na dwie części, jednak każda z nich zachowuje w pewnej mierze swą specyfikę wewnątrz nowych państwowości totalitarnych. W
Rumunii
, nawet
Nicolae Ceauşescu
przez lata nie potrafił poddać sobie górali bukowińskich, którzy de facto zachowali sporą autonomię. Mozaika ludów utrudniała inwigilację
Securitate
. Po stronie północnej pamięć o wielonarodowości i specyfice tych ziem pozwoliła przetrwać okres
stalinowski
niektórym ostojom mentalności bukowińskiej, która teraz z trudem się odradza, zwłaszcza w kręgach inteligenckich, jak również w środowiskach wiejskich.
Skład etniczny
Wedle oficjalnych danych (prawdopodobnie ostro zawyżonych): w ukraińskim
Obwodzie czerniowieckim
według danych z roku
1995
, żyje dziś 70%
Ukraińców
, 10%
Rumunów
, 9%
Mołdawian
, ponad 6%
Rosjan
, 1,7%
Żydów
i 0,5%
Polaków
, natomiast po stronie
rumuńskiej
dane ze spisu ludności z
1992
roku stwierdziły w regionie
Suczawy
96,6%
Rumunów
, lecz uwzględniły istnienie
Węgrów
(0,1),
Cyganów
(0,7),
Niemców
(0,3),
Ukraińców
(1,4), Lipowian (
staroobrzędowców
) (0,4),
Polaków
(0,4) i innych (0,1).
Rumuni
Najliczniejsza, najstarsza grupa etniczna Bukowiny. Pochodzenie związane ze zromanizowaniem plemion
Daków
i
Getów
(
106
-
271
) oraz przybyciem
Słowian
na te tereny w
VI
wieku. W wieku
XIX
posiadają dominującą rolę na sejmie bukowińskim. Zajmowali się tradycyjnie głównie rolnictwem, hodowlą bydła, owiec, wytwórstwem serów i rzemiosłem wiejskim. Należą do prawosławnej grupy wyznaniowej. Przed podziałem Bukowiny na dwie części stanowili oni większość w 3 powiatach środkowych i 3 południowych.
Rusini
Druga najstarsza i najliczniejsza grupa ludności tubylczej. Do końca
XIX
wieku źródła piszą raczej o
Rusinach
, w
XX
wieku należy już mówić o
Ukraińcach
. Do Rusinów zalicza się obecnie także
Hucułów
– bukowińskich górali.
Liczba
Rusinów
wzrastała w XIX wieku pod napływem ludności z
Galicji
(190 000 w
1801
roku do 337 000 w roku
1848
). Składali się głównie ze chłopów, bez tradycji mieszczańskich, ziemiańskich czy też inteligenckich. Z końcem
XIX
wieku, wzrasta liczba Rusinów w sejmie Bukowiny i rodzi się ich poczucie odrębności narodowej. Ukraińcy byli tradycyjnie wyznania prawosławnego.
Specyficzną i zintegrowaną ludnością na ogół zaliczaną obecnie do
Rusinów
są
Huculi
, których język posada wpływy mołdawsko-rumuńskie i słowiańskie. Prowadzą nadal typ górskiej gospodarki samowystarczalnej. Głównym ich zajęciem było i jest pasterstwo, lecz także kowalstwo, młynarstwo, bednarstwo, garncarstwo, szewstwo, krawiectwo. Pełnili również rozmaite funkcje związane z zamieszkiwanym terytorium, takie jak: leśniczy, sołtys, policjant wiejski, ogrodnik. Tradycyjnie pogardzali rolnictwem i samych rolników – ludzi nizin – nie darzyli wielkim szacunkiem.. Pierwsze parafie pojawiły się na huculszczyźnie dopiero pod koniec XVII wieku, a niedługo potem Huculi zaczęli uważać się za „jedynych autentycznych chrześcijan”. Ze względu na liczbę dezercji zwolnieni ze służby wojskowej pod berłem
habsburskim
.
Po
1945
roku w wyniku zmian cywilizacyjnych oraz polityki
komunistycznej
nastąpił szybki zanik tradycyjnego życia huculskiego. Dziś, dla górali, zajmujących się głównie pasterką przejście na gospodarkę handlową i udział w systemie podatkowym okazało się bardzo trudne. Istotnym źródłem utrzymania stało się coraz mniej legalne wycinanie lasów.
Przed
1918
rokiem stanowili większość w pięciu powiatach
północno-bukowińskich
: czerniowieckim, kocmanieckim, waszkowieckim, wyżnickim i zastawnieckim.
Niemcy
Obecni na Bukowinie już w
XIV
wieku, lecz ich liczba wzrosła za czasów
habsburskich
. Na Bukowinę zostali sprowadzeni – jako jakościowi fachowcy: urzędnicy, rzemieślnicy, duchowni, nauczyciele, którzy osiedlili się głównie w miastach. W ramach germanizacji przesiedlono na te tereny rolników (północne tereny obecnej
Bukowiny rumuńskiej
), hutników szkła i metalu, oraz górników (głównie na południe). Mieli istotny wpływ na rozwój gospodarki obszaru. Część powstałych wsi miała charakter wybitnie niemiecki. Miasta o silnej obecności niemieckiej to
Kimpolung
,
Gura Humora
,
Radowce
,
Czerniowce
,
Suczawa
,
Seret
.
Żydzi
Żydzi pojawili się na terenie Bukowiny już w
XIV
wieku w nawiązaniu do przebiegających osi handlowych. W drugiej połowie
XVII
wieku ucierpieli podczas powstań Chmielnickiego. Liczba ich jednak nadal wzrastała. W
1769
roku, na Bukowinie było 986
Żydów
, w siedem lat później już 2906. Po
1774
roku ich sytuacja nadal nie była łatwa ze względu na liczne restrykcje w postaci m.in. zakazów osiedlania się. W przeciwieństwie do Żydów galicyjskich mówili po niemiecku. Zamieszkiwali przede wszystkim miasta i miasteczka. Prócz handlu zajmowali się rzemiosłem i wolnymi zawodami. Dziś w większości miejscowości życie żydowskie zamiera.
Romowie
Na Bukowinie na początku
XX
wieku liczyli ok. 6000 osób. Identyfikowali się z
Rumunami
. Wbrew legendom w dużej części prowadzili osiadły tryb życia, jako rzemieślnicy, kowale, ślusarze oraz producenci drobnego sprzętu domowego (blacharka – co wpłynęło na jednolity sposób krycia dachów zwłaszcza na
Bukowinie południowej
).
Węgrzy
Przybyli na te tereny głównie w
XIX
wieku zarówno z
Siedmiogrodu
jak i z dalszych terenów węgierskich. Wprowadzili do wsi, które zamieszkali ewidentnie wyższy poziom rolnictwa.
Polacy
Pierwsi osiedlili się za czasów
Kazimierza Wielkiego
. Po
1774
roku, napływała ludność polska w celach – przede wszystkim – zarobkowych (nauczyciele, księża, urzędnicy, a także kupcy, ziemianie, rzemieślnicy, przedstawiciele wolnych zawodów i rolnicy). Sprowadzeni zostali także górnicy z
Bochni
,
Kałusza
i
Wieliczki
do pracy w kopalni soli w
Kaczyce
.
Około
1803
roku na Bukowinę przybywają Górale z okolic
Czadcy
, którzy osiedlają się w Trebleczu k/Seretu, w Starej Hucie Krasnej i w Kaliczance. Kolejna ich fala przybywa w latach
1814
-
1819
, zatrzymując się we wsiach Hliboka i Tereszny. Po kilkunastu latach dochodzi do przeludnienia wsi, w związku z czym na
Bukowinie południowej
w
1834
roku powstaje wieś
Nowy Soloniec
, w
1835
roku –
Plesza
i w
1842
roku –
Pojana Mikuli
.
Pod koniec
XIX
wieku doszło do migracji, częściowo do
Bośni
lub
Brazylii
. W latach
1946
-
1947
część polskiej ludności wróciła w nowe granice Polski. Na wsi trudnią się hodowlą bydła, owiec, wyrabianiem serów, rolnictwem, wyrębem drzew, rzemiosłem. W
Kaczyce
Polonia trudni się górnictwem. W miastach, głównie
Suczawie
, Polacy wykonują także zawody inteligenckie.
Ormianie
Zarazem jedna z najstarszych, jak i najmniejszych grup etnicznych Bukowiny, dzieląca się na
Ormian
katolików
, głównie
północną część Bukowiny
i zaliczanych do
Polaków
oraz osiedlonych na
południu krainy
Ormian
ormiańskiego obrządku wschodniego i wliczanych tradycyjnie do narodowości rumuńskiej. Obydwie te grupy stanowiły elitę społeczną – posiadaczy ziemskich, bogatych kupców, wysokich urzędników, sędziów lub lekarzy. Ormianie rumuńscy – inaczej mołdawscy – osiedlili się głównie w
Suczawie
i jej okolicach.
Zobacz też
Bibliografia
- E. Biedrzycki, Historia Polaków na Bukowinie, Kraków 1973
- E. Kłosek, Polskie wsie na Bukowinie, w: K. Feleszko i J. Molas (red.) Wspólnota kultur i języków, Warszawa 1992
- Hugo Gold, Geschichte der Juden in der Bukovina, Tel Aviv 1959
- Otton M. Żukowski, Bukowina pod względem topograficznym, statystycznym i historycznym ze szczególnym uwzględnieniem żywiołu polskiego, Czerniowce 1913
- K. Feleszko, J. Molas, Wł. Strutyński (red.), Bukowina. Blaski i cienie "Europy w miniaturze", Warszawa 1995
- Bukowina. Po stronie dialogu, Sejny 1998
- Wojciech Jankowski Ukraińcy, Rumuni i Polacy bukowińscy wobec kwestii przynależności Bukowiny w 1918 roku, w Płaj. Almanach karpacki, nr 32 (wiosna 2006),
ISSN
1230-5898
-
Andrzej Wielocha
Materiały do krajoznawstwa północnej Bukowiny, w Płaj. Almanach karpacki, nr 23 (jesień 2001),
ISSN
1230-5898
-
Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915. Cz. 3: Prowincya i Bukowina
- H. Krasowska, Górale polscy na Bukowinie Karpackiej. Studium socjolingwistyczne i leksykalne, Warszawa 2006.
-
L. Antoszkina, O. Hadynko, H. Krasowska, P. Syheda, L. Suchomłynow, Osobływosti bukowyns’koho pohranyczczia: istorija kulturnoho polilohu, Wyd. „Noulidż”, Donieck 2010, 240 S.
Linki zewnętrzne