Język baskijski (nazwy własne, zależnie od dialektu: euskara, euskera, eskuara, üskara) – język
Basków
zamieszkujących kilka prowincji na pograniczu
Hiszpanii
i
Francji
. Posługuje się nim dzisiaj ponad milion osób, z których ok. 90% mieszka w Hiszpanii.
Wyróżnia się 10
dialektów
języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi powstała ustandaryzowana odmiana języka – Euskara batua, łącząca cechy największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie
Gipuzkoa
. Odmiana ta nauczana jest w szkołach.
Literatura
w tym języku powstaje od
XVI wieku
. Pierwszą drukowaną książkę w tym języku wydano w
1545
roku.
Jego przynależność genetyczna nie została do tej pory ustalona, ale z pewnością nie jest to
język indoeuropejski
. Mówiono nim już przed kolonizacją zachodniej Europy przez Indoeuropejczyków[]. Istnieją przypuszczenia, że jest on spokrewniony z
językami kartwelskimi
, bywa też zaliczany do kontrowersyjnej rodziny
dene-kaukaskiej
. W języku baskijskim występują liczne zapożyczenia z łaciny, hiszpańskiego i francuskiego.
Fonetyka
Spółgłoski
W języku baskijskim występują następujące spółgłoski:
Spółgłoski /n/ i /l/ mają podniebienne
alofony
[
ɲ
] i [
ʎ
] po samogłosce /i/. J może brzmieć jak [
dʒ
], ż [
ʒ
] lub [
h
] w zależności od dialektu.
Samogłoski
W języku baskijskim istnieje 5 samogłosek: /
a
/, /
e
/, /
i
/, /
o
/ i /
u
/. Brzmią one tak samo jak ich polskie odpowiedniki. W niektórych dialektach istnieje szósta samogłoska ü /
ø
/.
Ton
i
iloczas
nie są fonemiczne.
Gramatyka
Dialekty języka baskijskiego
Baskijski jest
językiem ergatywnym
:
- Gizona etorri da. - Mężczyzna przybył
- Gizonak mutila ikusi du. - Mężczyzna widzi chłopca
W polskim w obu zdaniach podmiot jest wyrażony w mianowniku. W baskijskim natomiast podmiot drugiego, przechodniego zdania wyrażony jest specjalnym przypadkiem - ergatywem, natomiast mianownik wyraża dopełnienie bliższe.
Baskijski jest też
językiem aglutynacyjnym
. Istnieje w nim
inkorporacja
zaimków, np. zdanie "mam książkę" brzmi po baskijsku liburua dut, dosłownie książka ja-mam-to.
Język baskijski ma dwanaście
przypadków
:
-
Nominativus
, czyli po prostu
mianownik
, zwany także absolutywem. Używany jest on do określenia
podmiotu
przy
czasowniku
nieprzechodnim lub dopełnienia bliższego przy czasowniku przechodnim; sufiks -a.
-
Ergativus
, używany do określenia podmiotu przy czasowniku przechodnim;
sufiks
-k.
-
Dativus
, czyli
celownik
, oznacza osobę, która korzysta na jakiejś akcji; sufiks -i.
- Genetivus possesivus, tłumacząc na polski "dopełniacz posiadacza", określa przedmiot należący do kogoś; suffiks -en.
-
Prolativus
(benefactivus), stosowany dla oznaczenia przeznaczenia przedmiotu; sufiks: -tzat, -entzat.
- Instrumentativus (
narzędnik
), używa się go dla określenia, że coś zostało zrobione przy pomocy odmienionego przedmiotu; sufiks: -z.
-
Inessivus
, dla określenia miejsca, w jakim coś się znajduje; sufiks -n, -en.
-
Allativus
, dla określenia miejsca, do którego się zmierza, sufiks -ra(t) .
-
Ablativus
określa miejsce, z którego się przychodzi; sufiks: -tik.
-
Locativus
, określający związek przedmiotu z miejscem, z którego on pochodzi; sufiks: -ko, -go.
-
Partitivus
, mający różne zastosowania, sufiks -ik, -rik
Podstawowe zwroty
- Dziękuję - Eskerrik asko
- Nie - Ez
- Tak - Bai
- Proszę - Mesedez
- Przepraszam - Barkatu
- Cześć - Kaixo
- Dzień dobry - Egun on
- Czy mówisz po baskijsku? - Euskaraz badakizu?
- Jak leci? - Zer moduz? lub Zelan?
- Świetnie - Oso ondo
- Cieszę się - Pozten naiz
Liczebniki
Języki i dialekty Półwyspu Iberyjskiego
- 1 bat
- 2 bi
- 3 hiru
- 4 lau
- 5 bost
- 6 sei
- 7 zazpi
- 8 zortzi
- 9 bederatzi
- 10 hamar
Linki Zewnętrzne