Rzeź wołyńska
Rzeź wołyńskaPolskie ofiary zbrodni UPA na Wołyniu (marzec 1943 r.) Tablica wrocławskiego pomnika Gdańsk. Pomnik Polaków zamordowanych przez ukraińskich nacjonalistów na Wołyniu w latach 1943–45 Polakom pomordowanym przez OUN-UPA – pomnik w
Przemyślu
. Inskrypcja na tablicy w pełnym brzmieniu: " Jeśli zapomnę o nich, Ty Boże zapomnij o mnie" W hołdzie Polakom, pomordowanym w latach 1943–1945 na
Wołyniu
i w Małopolsce Wschodniej także tym, którzy opuścili rodzinne strony uchodząc przed terrorem i zagładą z rąk
OUN
-
UPA
. W 60 rocznicę tej wielkiej tragedii Rodacy.
Przemyśl
, Lipiec 2003 ". – Herby
Lwowa
,
Łucka
,
Stanisławowa
i
Tarnopola
.Tablica pomnika w Przemyślu Tablica ku czci ofiar rzezi wołyńskiej, umieszczona w kościele Świętej Brygidy w Gdańsku Koszalin. Tablica upamiętniająca męczeńską śmierć polskiego księdza
Ludwika Wrodarczyka
, umieszczona w kościele pw. św. Józefa Rzemieślnika Aleja Ofiar Ludobójstwa OUN-UPA w Legnicy Rzeź wołyńska [1] – masowa zbrodnia (
czystka etniczna
,
ludobójstwo
[2]) dokonana przez
nacjonalistów ukraińskich
(przy aktywnym[3], częstym wsparciu miejscowej
ludności ukraińskiej
[4]) wobec mniejszości
polskiej
[5] byłego
województwa wołyńskiego II RP
(w czasie wojny należącego do
Komisariatu Rzeszy Ukraina
), podczas
okupacji terenów II Rzeczypospolitej
przez
III Rzeszę
, w okresie od lutego
1943
do lutego
1944
. Ofiarami mordów, których kulminacja nastąpiła w lecie 1943, byli Polacy, w mniejszej skali Rosjanie, Ukraińcy, Żydzi, Ormianie, Czesi i przedstawiciele innych narodowości zamieszkujących
Wołyń
. Nie jest znana dokładna liczba ofiar, historycy szacują[6], że zginęło do 50–60 tys. Polaków i znacznie mniejsza liczba (2-3 tysiące) Ukraińców.[7][8][9][10]. Tło wydarzeńW wyniku
agresji Niemiec
i
ZSRR
na Polskę we wrześniu
1939
r., po okupacji całości terytorium
II Rzeczypospolitej
przez
Wehrmacht
i
Armię Czerwoną
i ustaleniu w dniu
28 września
1939
r. w
pakcie o granicach i przyjaźni
pomiędzy
III Rzeszą
a
ZSRR
granicy niemiecko-sowieckiej na
okupowanym
terytorium Polski, tereny
województwa wołyńskiego
znalazły się pod okupacją ZSRR. Aby uzasadnić
aneksję
okupowanych terenów
Polski
, Sowieci przeprowadzili
22 października
1939 r. w atmosferze
terroru
fikcyjne
wybory do lokalnego Zgromadzenia Ludowego
.
27 października
Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Ukrainy ogłosiło włączenie Wołynia w skład Ukraińskiej SSR, co potwierdziło Prezydium Rady Najwyższej
1 listopada
1939 r.[11].
Po
ataku Niemiec na ZSRR
Wołyń został włączony do utworzonego
1 września
1941
r.
Komisariatu Rzeszy Ukraina
.
Hitler
zgodnie ze swoją polityką wschodnią traktował Ukrainę jako zaplecze materialne III Rzeszy i nie przewidywał istnienia tam administracji innej niż niemiecka. Głównym jego celem była eksploatacja gospodarcza, której podstawą były wysokie
kontyngenty
nakładane na ludność[12]. Po rozpoczęciu
likwidacji gett i masowej zagłady ludności żydowskiej
(początek
1942
),
ukraińska policja pomocnicza
współdziałała z SS i policją niemiecką przy obławach w
gettach
i konwojowaniu Żydów do miejsc egzekucji, również niejednokrotnie uczestnicząc w egzekucjach. W
Holocauście
zostało zamordowanych przez aparat przemocy
III Rzeszy
około 150 tys. Żydów na Wołyniu i 455 tys. w Małopolsce Wschodniej.
Ludobójstwo
dokonane publicznie przez
niemieckiego okupanta
na Żydach, było kolejnym – po masowych deportacjach, aresztowaniach i
masowych morderstwach
ludności
Kresów Wschodnich
dokonanych również publicznie w okresie okupacji sowieckiej
1939
–
1941
przez
NKWD
– dowodem na
amoralność
i "skuteczność" masowych prześladowań i zbrodni dokonywanych
instytucjonalnie
przez państwa-okupantów i skierowanych przeciw całym grupom narodowościowym lub społecznym. Stwarzało to w konsekwencji klimat społecznej obojętności dla przemocy, zbrodni i wreszcie zbrodni na skalę masową – ludobójstwa. Zagłada Żydów stała się dla ukraińskich nacjonalistów przykładem, jak można usunąć Polaków[13][14][15]. | Tej taktyki masowych mordów Ukraińcy nauczyli się od Niemców. To dlatego czystki etniczne UPA zaskakiwały swą skutecznością i dlatego wołyńscy Polacy w 1943 r. byli niemal tak samo bezradni jak Żydzi na Wołyniu w 1942 r. Kampania przeciwko Polakom zaczęła się na Wołyniu, a nie w Galicji, prawdopodobnie właśnie dlatego, że tutaj policja ukraińska odegrała większą rolę w wydarzeniach Holokaustu. Łączy to zagładę Żydów z rzezią Polaków i wyjaśnia obecność na Wołyniu tysięcy doświadczonych w ludobójstwie Ukraińców. [16] |
W wyniku zbrodni sowieckich i niemieckich, zsyłek, wyjazdów na
roboty do Rzeszy
, liczba ludności Wołynia spadła z szacowanych 2,3 mln w sierpniu 1939 roku do niespełna 2 mln w styczniu 1943 roku. Oprócz Żydów, relatywnie największe straty poniosła mniejszość polska - ubytek około 45 tysięcy osób, w tym wiele jednostek przywódczych, o przygotowaniu wojskowym i organizacyjnym. W 1942 roku Niemcy szacowali liczbę Polaków na Wołyniu na 306 tysięcy, co stanowiło 14,6 % ogółu ludności[17][18]. W
1942
bezwzględne postępowanie władz niemieckich (wysokie kontyngenty, rabunkowa gospodarka, egzekucje) doprowadziło do żywiołowego rozwoju ruchu partyzanckiego na Wołyniu. Oprócz grup nie związanych z żadną organizacją polityczną i partyzantki radzieckiej, powstały trzy ukraińskie formacje partyzanckie: tzw.
pierwsza UPA
(największa), oddziały wojskowe
OUN-M
, oraz drobne oddziały
OUN-SD
(OUN-R, później OUN-B). Oddziały OUN-SD działały jednak najbardziej dynamicznie. Jako jedyni zdecydowali się oni na zjednoczenie wszystkich ukraińskich partyzanckich formacji zbrojnych (często siłą), oraz natychmiastowe podjęcie walk partyzanckich[19]. W marcu i kwietniu 1943 nastąpiła na Wołyniu masowa dezercja policjantów
Ukraińskiej Policji Pomocniczej
. Część dezerterów zasiliła oddziały OUN-B, OUN-M i UPA. Dezerterujący policjanci dopuszczali się zbrodni na wybranych Polakach[20]. Akcja ta nosiła znamiona realizacji postanowień OUN-B o rozpoczęciu walki zbrojnej i planu usunięcia polskiej ludności Wołynia[21][22].
Decyzja o usunięciu PolakówNa początku 1943 roku na Wołyniu, najprawdopodobniej na III konferencji OUN-B[23][4][24], która odbyła się w dniach
17
–
23 lutego
1943
r., w wiosce Tereberze lub Wałujky w pobliżu
Oleska
w obwodzie lwowskim[25] kierownictwo
OUN-B
podjęło decyzję o usunięciu wszystkich Polaków z wszystkich ziem uznawanych przez nich za ukraińskie. Miało to zapewnić po zakończeniu wojny tereny jednolite etnicznie, co miało duże znaczenie wobec ewentualnych rozmów pokojowych, czy też ewentualnych
plebiscytów
. Organizacja mordów, ich przebieg, rozmiary, zasięg terytorialny oraz cele i motywy, jakie tej akcji przyświecały, uprawniają zdaniem
pionu śledczego
IPN
do stwierdzenia , iż na terenie Wołynia w latach 1939–1945 doszło do zbrodni ludobójstwa[26]. Zbrodnie były dziełem
Ukraińskiej Powstańczej Armii
, wzmocnionej w marcu i kwietniu 1943 przez
dezerterów z Ukraińskiej Policji Pomocniczej
, wspomaganej przez ukraińskie chłopstwo zwane
czernią
,
Samoobronni Kuszczowi Widdiły
i
Służbę Bezpeky
OUN-B[27]. Niektórzy historycy (
Ryszard Torzecki
,
Tadeusz Olszański
) podkreślają również rolę
służb sowieckich
w inspirowaniu i podsycaniu tej akcji, czemu przeczą z kolei inni (
Grzegorz Hryciuk
[28]). Inspiratorzy zbrodniPrawdopodobnie odpowiedzialnym za wydanie rozkazu do udziału UPA w czystce etnicznej jest
Dmytro Klaczkiwski
ps.
"Kłym Sawur", dowódca okręgu
UPA-Północ
[29]. Śledztwo
IPN
[30] wskazuje przywódców
OUN-B
i
UPA
bezpośrednio odpowiedzialnych za decyzję o zbrodni i kierowanie mordami: -
Dmytro Klaczkiwski
, ps. "Kłym Sawur", ówczesny dowódca grupy
UPA-Północ
. W czerwcu 1943 roku wydał tajną dyrektywę terytorialnego dowództwa UPA na Wołyniu w sprawie przeprowadzenia wielkiej akcji likwidacji polskiej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat[13].
| [...] Powinniśmy przeprowadzić wielką akcję likwidacji polskiego elementu. Przy odejściu wojsk niemieckich należy wykorzystać ten dogodny moment dla zlikwidowania całej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat. [...] Tej walki nie możemy przegrać i za każdą cenę trzeba osłabić polskie siły. Leśne wsie oraz wioski położone obok leśnych masywów powinny zniknąć z powierzchni ziemi. |
Rozkaz o nieco innej treści miał otrzymać od Klaczkiwśkiego dowódca okręgu „Turiw”
Jurij Stelmaszczuk
ps. „Rudyj”: | W czerwcu 1943 roku przedstawiciel centralnego prowidu OUN „Kłym Sawur” przekazał mi ustnie tajną dyrektywę Centralnego Prowidu OUN o powszechnej fizycznej likwidacji całej ludności polskiej zamieszkałej na terytorium zachodnich obwodów Ukrainy. |
Samej dyrektywy do dziś nie odnaleziono i jej treść jest nieznana. Informacje o treści rozkazu Dmytra Klaczkiwśkiego znajdują się w zeznaniach Jurija Stelmaszczuka złożonych w czasie śledztwa po jego aresztowaniu przez
NKWD
w
1945
[31][32] oraz w rozkazie „Rudego” z dnia
24 czerwca
1943
[33].
Grzegorz Motyka
przypuszcza, że dyrektywa Prowidu OUN mogła nakazywać całkowitą likwidację ludności polskiej bądź też zawierała postanowienia łagodniejsze (na przykład poprzedzanie mordów wezwaniami do wyjazdu), jednak jej treść została samowolnie zmieniona przez "Kłyma Sawura" na bardziej radykalną. Świadczyć może o tym krytyka, która spotkała Klaczkiwśkiego ze strony części działaczy OUN[34]. Obrana przez niego linia postępowania wobec Polaków została jednak zaakceptowana w sierpniu 1943 roku przez III Zjazd OUN z
Romanem Szuchewyczem
na czele[35]. -
Iwan Łytwyńczuk
, ps. „Dubowyj”, dowódca Pierwszej Grupy UPA, a następnie Okręgu Wojskowego „Zahrawa”
-
Petro Olijnyk
, ps. „Enej”, dowodził Okręgiem Wojskowym „Bohun”.
-
Jurij Stelmaszczuk
, ps. „Rudyj”, dowódca grupy UPA „Ozero”, a następnie Okręgu Wojskowego UPA „Turiw”.
Opis zbrodni Rodzaje napadówZasadniczo można wyróżnić trzy rodzaje napadów: - napady na pojedyncze osoby oraz małe grupki udające się do innych miejscowości, lub pracujące w polu lub lesie
- napady na małe skupiska Polaków, złożone z kilku, kilkunastu rodzin, zamieszkujące w ukraińskich wsiach, lub położone na uboczu kolonie
- napady na duże skupiska ludności polskiej, wymagające skoncentrowania większych sił.
Dwa pierwsze rodzaje napadów były dziełem Służby Bezpeky OUN lub oddziałów UPA. Trzeci rodzaj wymagał mobilizowania ukraińskiej ludności cywilnej uzbrojonej w białą broń lub sprzęty gospodarskie[36]. Początki zbrodniDo grudnia
1942
następowały mordy na pojedynczych osobach i rodzinach polskich. Ofiarami byli głównie Polacy zatrudnieni w niemieckiej administracji rolnej i leśnej (nadleśniczy[37], zarządcy folwarków[38], agronomowie), a następnie ludność wiejska, głównie we wschodnich powiatach Wołynia. Za pierwszy masowy mord rzezi wołyńskiej
Instytut Pamięci Narodowej
[30] uznaje masakrę w dniu
9 lutego
1943
w polskiej kolonii
Parośla Pierwsza
(gm. Antonówka,
powiat sarneński
). Oddział UPA Hryhorija Perehijniaka "Dowbeszki-Korobki" zamordował tam 173 Polaków[39]. W nocy z 26 na
27 marca
1943
oddziały UPA podległe
Iwanowi Łytwyńczukowi
- "Dubowemu" zabiły co najmniej 179 osób w
Lipnikach
[40].
23 kwietnia
1943
oddział
UPA
pod osobistym dowództwem "Dubowego" zabił około 600 osób w
Janowej Dolinie
(gm. Bereźne,
powiat kostopolski
)[41]. W tym czasie największe nasilenie zbrodni miało miejsce w okręgach UPA podległych Łytwyńczukowi i
Petrowi Olijnykowi
[42], głównie w powiatach
sarneńskim
,
kostopolskim
i
krzemienieckim
[43].
Również maj nie był spokojny:
12 maja
w powiecie sarneńskim spalono wsie: Ugły, Konstantynówkę, Osty, Ubereż.
24 maja
we wsi Niemodlin w pow. kostopolskim zamordowano 170 osób. W nocy z 24 na
25 maja
1943
spalono wszystkie dwory i folwarki w
powiecie włodzimierskim
.
28 maja
600-osobowy oddział
UPA
spalił wieś Staryki i wymordował wszystkich jej mieszkańców. Do lipca 1943 w
powiecie horochowskim
dokonano napadów na 23 wsie polskie, w
powiecie dubieńskim
– na 15, w powiecie włodzimierskim – na 28 wsi. Fala napadów rozpoczęta na wschodzie Wołynia przesuwała się systematycznie w kierunku zachodnim. Eksterminacja ludności polskiej w maju-czerwcu 1943 rozszerzyła się na powiaty
dubieński
,
łucki
i
zdołbunowski
, a w lipcu 1943 objęła wszystkie, poza
powiatem lubomelskim
ziemie Wołynia.
Najwięcej mordów dokonano latem 1943. Mordy niejednokrotnie miały miejsce w niedziele. Ukraińcy wykorzystywali fakt, że ludność polska gromadziła się podczas mszy w kościołach, więc często kościoły były otaczane, a wierni przed śmiercią niejednokrotnie torturowani w okrutny sposób (np. przecinanie ludzi na pół piłą do drewna, wyłupywanie oczu, palenie żywcem)[44][45]. Na
15 lipca
(mając błędne informacje, że antypolska akcja zaplanowana jest na
20 lipca
)
Armia Krajowa
zaplanowała przeprowadzenie antyukraińskiej akcji, polegającej na likwidacji aktywistów OUN-B, a mającej udaremnić akcję ukraińską. Całkowitym zaskoczeniem było wcześniejsze rozpoczęcie akcji przez Ukraińców[46]. Krwawa niedzielaO świcie (godzina 3.00 nad ranem)
11 lipca
1943
oddziały
UPA
dokonały skoordynowanego ataku na 99 polskich miejscowości, głównie w powiatach horochowskim i włodzimierskim[47] pod hasłem Śmierć Lachom[48]. Po otoczeniu wsi, by uniemożliwić mieszkańcom ucieczkę, doszło do nieludzkich rzezi i zniszczenia. Ludność polska ginęła od kul, siekier, wideł, kos, pił, noży, młotków i innych narzędzi zbrodni. Polskie wsie po wymordowaniu ludności były palone, by uniemożliwić ponowne osiedlenie. Była to akcja dobrze przygotowana i zaplanowana. Na przykład, akcję w pow. włodzimierskim poprzedziła koncentracja oddziałów UPA w lasach zawidowskich (na zachód od Porycka), w rejonie Marysin Dolinka, Lachów oraz w rejonie Zdżary, Litowież, Grzybowica. Na cztery dni przed rozpoczęciem akcji we wsiach ukraińskich odbyły się spotkania, na których uświadamiano miejscową ludność o konieczności wymordowania wszystkich Polaków. Rzeź rozpoczęła się około godz. 3 rano 11 lipca 1943 od polskiej wsi Gurów, obejmując swoim zasięgiem: Gurów Wielki, Gurów Mały, Wygrankę, Zdżary, Zabłoćce – Sądową, Nowiny, Zagaję,
Poryck
, Oleń, Orzeszyn, Romanówkę, Lachów,
Swojczów
, Gucin i inne. We wsi Gurów na 480 Polaków ocalało tylko 70 osób; w kolonii Orzeszyn na ogólną liczbę 340 mieszkańców zginęło 270 Polaków; we wsi Sądowa spośród 600 Polaków tylko 20 udało się ujść z życiem, w kolonii Zagaje na 350 Polaków uratowało się tylko kilkunastu.
Również tego dnia rano 20-osobowa grupa napastników weszła w czasie mszy św. do kościoła w
Porycku
, gdzie w ciągu trzydziestu minut zabito ok. 100 ludzi, wśród których były dzieci, kobiety i starcy. Bandyci wymordowali wówczas wszystkich (ok. 200) Polaków mieszkających w
Porycku
. Podobne ataki na kościoły przeprowadzano w innych miejscowościach.
Zabójstw dokonywano z wielkim okrucieństwem. Wsie i osady polskie ograbiono i spalono. Po dokonanych masakrach do wsi na furmankach wjeżdżali chłopi z sąsiednich wsi ukraińskich, zabierając całe mienie pozostałe po zamordowanych Polakach. Główna akcja trwała do
16 lipca
1943
. W całym zaś lipcu 1943 celem napadów stało się co najmniej 530 polskich wsi i osad. Wymordowano wówczas siedemnaście tysięcy Polaków, co stanowiło
kulminację
czystki etnicznej
na Wołyniu.
Sierpień 1943W sierpniu kontynuowano antypolską akcję w miejscowościach, które z różnych przyczyn ludobójstwo ominęło. Do zmasowanej akcji przypominającej atak z
11 lipca
doszło w dniach 28-
31 sierpnia
, kiedy zaatakowano 85 miejscowości, głównie w powiatach kowelskim, włodzimierskim i nietkniętym dotąd przez rzezie
powiecie lubomelskim
[49].
29 sierpnia
UPA przeprowadziła akcję we wsiach
Ostrówki
i Wola Ostrowiecka w
powiecie lubomelskim
. Zabito wszystkich Polaków, spalono wszystkie budynki, zrabowano mienie i zwierzęta gospodarskie. W wyniku tej akcji we wsi Wola Ostrowiecka zginęło 529 osób, w tym 220 dzieci w wieku do 14 lat, a we wsi
Ostrówki
zamordowano 438 osób, w tym 246 dzieci do lat 14[50]. Łącznie w sierpniu 1943 dokonano napadów na 301 miejscowości i zamordowano co najmniej 8280 Polaków[51].
| Wiarygodnie brzmi hipoteza Grzegorza Motyki, że przynajmniej w części przypadków tak krwawy przebieg akcji był zamierzony, mordy bowiem miały przerazić Polaków, uniemożliwić im stworzenie efektywnej samoobrony i zmusić Ukraińców do walki do upadłego, bez możliwości odwrotu. Zdaje się to potwierdzać informacja zamieszczona w jednym ze sprawozdań podziemia polskiego, że ulotki wzywające do opuszczenia Wołynia pojawiły się tylko w powiecie dubieńskim i krzemienieckim. [52] |
W drugiej połowie 1943 UPA przeprowadziło akcję podziału między chłopów ukraińskich ziem pozostałych po zniszczonych osadach polskich i ziem folwarków znacjonalizowanych przez władze sowieckie po 1939, zaś od czerwca 1941 pozostających pod zarządem niemieckim. Przełom 1943/1944Po okresie względnego uspokojenia sytuacji w październiku-listopadzie 1943, pod koniec roku, szczególnie w czasie świąt
Bożego Narodzenia
na terenach całego Wołynia nastąpiła nowa fala zbrojnych antypolskich akcji nacjonalistów ukraińskich. Grupy
UPA
, wspomagane przez miejscową ludność ukraińską, uderzyły na skupiska ludności polskiej i bazy samoobrony w powiatach: rówieńskim, łuckim, kowelskim i włodzimierskim (tzw. "krwawe świętowanie").
Do ostatniej fali napadów na Wołyniu doszło na początku 1944 r. Korzystając z wycofywania się garnizonów niemieckich przed następującą Armią Czerwoną, oddziały UPA i bojówki OUN atakowały pozbawioną obrony polską ludność.
2 lutego
1944
na drodze między Kuśkowcami Wielkimi a Śniegorówką zamordowano 129 uchodźców z
Łanowiec
.
13 lutego
w kilku miejscowościach położonych w pobliżu
Włodzimierza Wołyńskiego
zabito łącznie około 140 Polaków. W tym samym miesiącu w klasztorze w
Wiśniowcu
bojówka SB OUN zamordowała około 300 osób, głównie kobiet i dzieci[53].
W ocenie
T. Snydera
do grudnia z rąk UPA zginęło blisko 40 tys. Polaków[54]. Wiosną
1944
oddziały UPA przeniosły ciężar swych działań na ziemię
lwowską
i
Podole
, liczniej niż Wołyń zamieszkane przez Polaków[55] [56]. Ponadto na lewym brzegu
Bugu
doszło do eskalacji partyzanckich walk polsko-ukraińskich.
Bardzo trudno dziś określić dokładnie liczbę pomordowanych Polaków. Jednym z powodów jest fakt, że niektóre miejscowości zostały zrównane z ziemią, a wszyscy ich mieszkańcy wymordowani. Ostrożne szacunki poparte materiałem dowodowym w postaci relacji tych, którzy przeżyli, pozwalają określić straty polskie na Wołyniu na 50–60 tys. pomordowanych w całym roku 1943 i początkach 1944, z czego 15 tys. do lipca 1943, zaś 17 tys. w lipcu 1943. Duża grupa ludności polskiej szukała schronienia w miastach pod opieką Niemców, ok. 5–7 tys. trafiło do partyzantki sowieckiej. Łączne straty ludności polskiej Wołynia obejmujące zabitych, rannych, deportowanych (i zamordowanych po aresztowaniu) przez
NKWD
w latach 1939–1941 na Syberię i do Kazachstanu (ok. 45 tys. ludzi)[57],
zamordowanych przez NKWD w więzieniach
w
Łucku
,
Równem
i pomniejszych w czerwcu 1941 (po
agresji III Rzeszy na ZSRR
– p. ks.
Władysław Bukowiński
), wywiezionych na
roboty
do Niemiec (do czerwca 1943–25 tys. Polaków)[58], zamordowanych w czasie
pacyfikacji
przez policję niemiecką i uciekinierów wyniosły w okresie 1939–1945 około 150 tysięcy osób. Polskie podziemie (
Okręgowy delegat rządu
) w raporcie z
7 października
1943
r. (a więc po największej fali mordów) oceniało liczbę ludności polskiej na 170 tys. skupionej w 11 miastach powiatowych oraz w 25 bazach obronnych[59]. Na obszarze województw
lwowskiego
,
tarnopolskiego
i
stanisławowskiego
w
analogicznych
napadach zginęło w r.
1944
ok. 30–40 tys. Polaków, w województwach
poleskim
i
lubelskim
10–20 tys.[60] – w sumie wraz z
wołyńskim
ofiarami czystek etnicznych padło 80–100 tys. osób narodowości polskiej[61]. Łączną liczbę ofiar ukraińskich na tym samym terenie szacuje się na nie więcej niż 30 tys. osób[62],przy czym za najbardziej prawdopodobny przyjmowany jest przedział 10–20 tys. ludzi[63]. Polska samoobronaWraz ze wzrostem zagrożenia napadami ukraińskimi na polskie wsie, na przełomie 1942/1943 zaczęły powstawać samorzutnie pierwsze oddziały samoobrony. Były one nieliczne, słabo uzbrojone i ich działalność ograniczała się do patrolowania okolicy i ostrzegania przed atakiem. W 1943 roku na Wołyniu powstało nieco ponad 100 ośrodków samoobrony kierowanych w początkowej fazie ich tworzenia przez władze cywilne. Pierwsze placówki samoobrony powstały w miejscowościach: Jeziory, Szachy, Serniki, Swarycewicze, Borowe, Dubrowica, Wołczyce, Huta Stepańska, Dobryń, Nowosiółki, Ostrowsk, Wieluń, Biała, Komary, Huta Sopaczewska, Hały. W powiecie kostopolskim zorganizowano placówki samoobrony we wsiach: Głuszków, Moczulanka, Nowiny, Stara Huta, Bronisławówka, Rudnia, Stryj, Mokre, Myszków, Zawołocz, Marulczyn, Woronusze, Jakubówka. Szczególnie duża baza powstała w rejonie Starej Huty, gdzie 14 wsi utworzyły wspólny system obrony z ośrodkiem dowodzenia w Starej Hucie. Drugą dużą bazę zorganizowano w Przebrażu. Wieś zamieniono w obóz warowny. Siły samoobrony stanowił batalion w składzie 4 kompanii. W organizacji samoobrony, uzbrojeniu i przeszkoleniu jej członków pomocy udzielił
Inspektorat Łuck AK
. Latem 1943 siły w Przebrażu to już siedem kompanii i szwadron zwiadu konnego. Ogółem około 1 000 ludzi stanęło pod bronią. W rejonie na południu od
Kowla
zorganizowano placówki samoobrony we wsiach: Zasmyki, Janówka, Radomle, Lityń, Ossa, Wierzbiczno, Suszybaba, Lublatyn, Zielona, Różyn, Stara i Nowa Dąbrowa. Na północ od
Włodzimierza Wołyńskiego
utworzono samoobronę we wsiach: Spaszczyzna, Wodzinów, Wodzinek, Bielin, Sieliski, Aleksandrówka, Marianówka. Do największych baz samoobrony należały: Przebraże, Huta Stepańska, Pańska Dolina, Stara Huta, Zasmyki, Bielin. Mniejsze ośrodki nie wytrzymały naporu ukraińskich nacjonalistów i zostały zniszczone. Tylko z niektórych mieszkańcy wsi zdołali przedostać się do miast lub większych ośrodków samoobrony. Ta taktyka nie zapobiegała mordom, dlatego też w lipcu 1943,
Okręgowa Delegatura Rządu na Wołyniu
wydała instrukcje o tworzeniu baz samoobrony i oddziałów partyzanckich. Była to inicjatywa spóźniona, gdyż w lipcu 1943 ofiarami ludobójstwa padło już około 30 tys. polskiej ludności cywilnej. Z powstałych pojedynczych placówek samoobrony do wkroczenia na tereny Wołynia przetrwało tylko kilkanaście, natomiast w przypadku większych baz samoobrony (składających się z kilku sąsiednich wsi polskich otoczonych różnego rodzaju umocnieniami polowymi) wspomaganych przez oddziały partyzanckie na ogólną liczbę 16, rozbite przez UPA zostały tylko dwie. W styczniu 1944 z oddziałów partyzanckich na tym terenie utworzono
27 Wołyńską Dywizję Piechoty
. Powstanie samoobrony na Wołyniu poważnie ograniczyło rozmiary polskich strat, ale nie zapobiegło ludobójstwu Polaków[64].
Polska reakcjaJeszcze w roku 1943 część Polaków, która ocalała z napadów na swoje wsie i wstąpiła do oddziałów niemieckiej policji (ok. 1200 osób[65]) bądź do radzieckich oddziałów partyzanckich dokonywała - w ramach nowych jednostek - pacyfikacji wsi ukraińskich[65]. W rezultacie w tekstach propagandowych OUN i UPA pojawiły się oskarżenia Polaków o kolaborację z ZSRR i III Rzeszą[65]. Na początku stycznia
1944
roku, po przekroczeniu przez Armię Czerwoną przedwojennej granicy Polski dowództwo
AK
zarządziło mobilizację oddziałów partyzanckich na Wołyniu i podjęło decyzję o rozpoczęciu akcji Burza.
28 stycznia
1944 r. utworzono 27 Wołyńską Dywizją Piechoty AK[66].
Oprócz działań przeciwko Niemcom, dywizja przeprowadziła 16 większych akcji bojowych przeciw oddziałom UPA, usuwając częściowo zagrożenie dla polskiej ludności cywilnej na zachodzie Wołynia[13]. Szacowana liczba ofiar Ofiary polskie i prowadzone śledztwaWedług badań przeprowadzonych przez Władysława i Ewę Siemaszków, na Wołyniu liczba udokumentowanych ofiar polskich wyniosła 36.543–36.750 znanych z nazwiska Polaków[67], oraz dalsze od ok. 13.500 do ponad 23.000 ofiar, których okoliczności śmierci nie są znane, co daje szacunkową liczbę 50–60 tys. zamordowanych Polaków[68]. Analogiczną wielkość podają
Grzegorz Motyka
[69] i Jan Kęsik[70]. Inni historycy szacują polskie ofiary rzezi wołyńskiej odpowiednio:
Ryszard Torzecki
- 30.000–40.000 osób[71],
Aleksander Korman
- 68.700 ofiar[72],
Tadeusz A. Olszański
- 60.000-80.000 ofiar[73], Józef Turowski - 60.000 ofiar[74], Wincenty Romanowski - 70.000 ofiar[75]. Liczba 50-60 tys. zamordowanych Polaków jest obecnie uznawana za najbardziej realną przez polskich historyków[76]. Część danych opracowanych przez Siemaszków jest podważana przez ukraińskiego krajoznawcę Jarosława Caruka, który na podstawie własnych badań w rejonie włodzimierskim twierdzi, że autorzy ci zawyżyli liczbę polskich ofiar o 1916 osób, zaś ilość ofiar ukraińskich zaniżyli o 1184 osoby[77]. Ustalenia Caruka są kwestionowane przez polskich świadków[78].
Grzegorz Hryciuk
krytykuje je za ślady zbyt daleko posuniętego "literackiego talentu autora"[79],
Grzegorz Motyka
wskazuje na przypisywanie Polakom przez Caruka zbrodni niemieckich[80]. Liczb podawanych przez Jarosława Caruka nikt nie weryfikował[81]. Śledztwa w sprawie zbrodni popełnionych przez ukraińskich nacjonalistów na ludności polskiej Wołynia i Podola prowadzą obecnie terenowe oddziały
Instytutu Pamięci Narodowej
[82]. Oddziałowa Komisja ŚZPNP w
Rzeszowie
– prowadzi "śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej zamieszkałej na terenie pow. przemyskiego w latach 1944-1948" [83].
Ryszard Szawłowski
w artykule Genocidum atrox, publikowanym również jako Trzy ludobójstwa[84] postawił tezę o równoważności zbrodni dokonanych przez
III Rzeszę
,
ZSRR
i nacjonalistów ukraińskich, przy nadaniu zbrodniom ukraińskim klasyfikacji wyższej od zbrodni niemieckich i sowieckich, oraz o przyznaniu temu mordowi specjalnej kwalifikowanej formy ludobójstwa określanej terminem łacińskim "Genocidum atrox" (ludobójstwo straszne, okrutne)[85]. Ogólne straty polskie z rąk różnych formacji ukraińskich i ukraińskiej ludności cywilnej na terenie całych
Kresów południowo-wschodnich
(wraz z morderstwami popełnionymi podczas
czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej
) według ostatnich danych wynoszą co najmniej 120.000 Polaków[23]. Zbieranie historycznych świadectw zbrodniPrócz instytucji państwowych powołanych ustawowo do badania, dokumentowania i ścigania zbrodni przeciwko narodowi polskiemu jak
Instytut Pamięci Narodowej
, badaniem i dokumentowaniem zbrodni ukraińskich nacjonalistów zajmują się organizacje społeczne , w tym
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej
, założone w
1992
Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów
z siedzibą we
Wrocławiu
, które wydaje kwartalnik
Na Rubieży
i działający od
1982
(do
1989
w podziemiu)
Ośrodek "Karta"
wydający
kwartalnik "Karta"
. Karta uczestniczyła w organizacji w latach 1997–2005 serii seminariów historyków polskich i ukraińskich, poświęconych wzajemnym stosunkom w okresie
II wojny światowej
. Owocem seminariów jest dziesięciotomowa seria "Polska-Ukraina. Trudne pytania" zawierająca opracowania przygotowane w trakcie seminariów. Współwydawcami serii były
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej
i
Ośrodek "Karta"
. Ofiary innych narodowościNacjonaliści ukraińscy mordowali także Żydów i Ukraińców nieprzychylnych UPA i pomagających Polakom, oraz likwidowali
kolaborantów
w okresie
pierwszej okupacji sowieckiej 1939-1941
. Wiele ofiar było też wśród osób z małżeństw mieszanych. Wg wyliczeń Siemaszków na Wołyniu podczas w latach 1941–1945 r. z rąk nacjonalistów ukraińskich zginęło: 846–847 Ukraińców, 1210 Żydów, 342 Czechów, 135–136 Rosjan i 70 osób jeszcze innej narodowości[86]. Zdaniem Grzegorza Motyki na Wołyniu zginęło ok. 2–3 tysięcy Ukraińców[87]. Grzegorz Hryciuk szacuje tę wielkość na 2–2,2 tys. osób[70], Wołodymyr Serhijczuk mówi ogólnie o "kilku tysiącach"[88]. Ofiarami czystki etnicznej była również niewielka społeczność
polskich Ormian
w Galicji, mordowanych za przywiązanie do polskości (pamiętano, że
arcybiskup ormiański
Józef Teodorowicz
zdecydowanie opowiadał się za przynależnością
Lwowa
do Polski). W dniach
19
-
21 kwietnia
1944 r. w
Kutach nad Czeremoszem
na
Pokuciu
(zwanych małą stolicą Ormian polskich), zamordowano ok. 500
polskich Ormian
i Polaków[89]. Straty materialneOprócz dużej ilości ofiar, antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich na Wołyniu doprowadziły do olbrzymich strat materialnych. | W wyniku bezpośrednich działań wojennych zniszczeniu uległ niewielki procent tzw. substancji zabytkowej. Największych zniszczeń doznała ona w okresie rzezi ludności polskiej przez Ukraińców, zwłaszcza na Wołyniu. Kościoły często były ostatnimi miejscami, w których chronili się Polacy. W wyniku wyjątkowego okrucieństwa ukraińskich morderców, stawały się one ich grobami. Nienawiść, złość i wandalizm były w ostateczności czynnikiem najbardziej niszczącym dziedzictwo kulturowe tych ziem [90] |
Zdołano ustalić, że z ogólnej liczby 1150 wiejskich osad polskich w których znajdowało się 31 tys. zagród, oddziały ukraińskie zniszczyły 1048 osiedli i 26 167 zagród[91]. Ponadto z 252 kościołów i kaplic zniszczonych zostało 103 obiekty[92]. Już
16 października
1943
r. dowódcy Okręgu Wojskowego UPA Turiw nakazywali swoim oddziałom blokady gospodarcze miast, tak aby zabrakło w nich chleba dla uchodźców i usuwanie śladów polskości poprzez rozbieranie bądź palenie domów. Dalsze usuwanie materialnych przejawów obecności Polaków na Wołyniu było przeprowadzane zgodnie z rozkazem
OUN
z
2 lutego
1944
r.[93][94] | [...] 7. Likwidować ślady polskości [...]. a) Zniszczyć wszystkie ściany kościołów i innych polskich budynków kultowych, b) Zniszczyć drzewa przy zabudowaniach tak, aby nie pozostały nawet ślady, że tam kiedykolwiek ktoś żył, ale nie niszczyć drzew owocowych przy drogach, c) do 21 XI 1944 roku zniszczyć wszystkie polskie chaty, w których poprzednio mieszkali Polacy [...]. Zwraca się uwagę raz jeszcze na to, że jeżeli cokolwiek polskiego pozostanie, to Polacy będą mieli pretensje do naszych ziem. Postój, 9.02. [19] 44 r. Mandriwny |
Pamięć o rzezi wołyńskiej- W sprawie zbrodni ludobójstwa popełnionych w latach 1939–1945 na terenie województwa wołyńskiego przez nacjonalistów ukraińskich toczy się śledztwo
IPN
[95].
-
2003
(sondaż OBOP). W chwili obecnej 49% Polaków nie wie nic, 17% "coś słyszało, ale dokładnie nie wie, o co chodzi", 20% "wie, ale mało" a tylko 14% "wie dużo" o
ludobójstwie
nacjonalistów
ukraińskich
w latach II wojny światowej.
-
10 lipca
2003
w 60 rocznicę rzezi wołyńskiej, lider
Prawa i Sprawiedliwości
, późniejszy premier
Jarosław Kaczyński
powiedział "To, co się stało przed 60 laty na Wołyniu, a później w innych częściach Galicji Wschodniej – to było ludobójstwo! To było ludobójstwo w najczystszym tego słowa znaczeniu! To było ludobójstwo na wielką skalę i każdy, kto nie chce tego powiedzieć, każdy, kto tego po prostu nie mówi – kapituluje przed zbrodnią, zapewnia triumf zbrodniarzom. [...] Jeżeli w jakikolwiek sposób relatywizujemy, zmniejszamy wagę, nie określamy w sposób adekwatny właśnie, czyli jako ludobójstwo, masowego zabijania Polaków – to stwarzamy podstawę do powtórzenia tego rodzaju wydarzeń!"
-
11 lipca
2003
, w 60 rocznicę mordu w
Porycku
, prezydenci Polski (
Aleksander Kwaśniewski
) i Ukrainy (
Leonid Kuczma
) odsłonili w Porycku pomnik pomordowanych. Prezydent
Aleksander Kwaśniewski
powiedział wówczas: " Trzeba jednak tutaj wyrazić moralny protest wobec ideologii, która doprowadziła do "akcji antypolskiej", zainicjowanej przez część Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii. Wiem, że te słowa wielu mogą zaboleć. Ale żaden cel, ani żadna wartość, nawet tak szczytna jak wolność i suwerenność narodu, nie może usprawiedliwiać ludobójstwa, rzezi cywilów, przemocy i gwałtów, zadawania bliźnim okrutnych cierpień."
-
29 października
2007
– projekt uchwały w sprawie uznania za
ludobójstwo
rzezi dokonanych na Polakach przez Ukraińców na
Wołyniu
w latach
1942
–
1944
został zredagowany przez czterech polskich
eurodeputowanych
wybranych z listy
Ligi Polskich Rodzin
[96] i przedstawiony wszystkim delegacjom do
Parlamentu Europejskiego
[97]. Projektu uchwały nie poddano jednak pod głosowanie[98].
-
17 maja
2008
odbyła się w Warszawie konferencja międzynarodowa: Polska-Ukraina przyjaźń i partnerstwo (OUN-UPA hańba i potępienie).
-
10 lipca
2008
odbyła się w Warszawie, w galerii Porczyńskich, konferencja naukowa: 65. rocznica eksterminacji ludności polskiej na Kresach Wschodnich dokonanej przez nacjonalistów ukraińskich.
-
29 września
2008
roku Sejmik Województwa Dolnośląskiego uczcił 65 rocznicę ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu – Kresach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej specjalną uchwałą[99].
- Działa
Ogólnopolski Komitet Budowy Pomnika Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez OUN-UPA
[100], budowa i odsłonięcie pomnika jak dotąd nie nastąpiły. Wcześniej planowano wzniesienie pomnika na placu Grzybowskim, przeciwko formie (pięciometrowe drzewo ze skrzydłami zamiast konarów z przybitymi do pnia zwłokami dzieci) protestowali wówczas m.in.
Agnieszka Holland
i
Bronisław Geremek
[101].
-
15 lipca
2009
r.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej
przyjął przez
aklamację
uchwałę w sprawie tragicznego losu Polaków na Kresach wschodnich w 66. rocznicę rozpoczęcia przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińską Powstańczą Armię na Kresach II Rzeczypospolitej tzw. antypolskiej akcji – masowych mordów o charakterze czystki etnicznej i znamionach ludobójczych[102].
-
27 października
2009 r. Sejmik Województwa Opolskiego oddał cześć Polakom i obywatelom II Rzeczypospolitej Polskiej innych narodowości, pomordowanym na Kresach Rzeczypospolitej, a także złożył hołd żołnierzom Samoobrony Kresowej, oraz Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, którzy podjęli bohaterską walkę w obronie polskiej ludności cywilnej[103].
-
28 grudnia
2009 r. Sejmik Województwa Podkarpackiego złożył hołd obywatelom Polakom i obywatelom II RP zamordowanym na Kresach i potępił zbrodnie OUN-UPA[104].
-
23 lutego
2010
r.
Sejmik Województwa Lubuskiego
oddał cześć pomordowanym na Kresach II Rzeczypospolitej przez ukraińskich nacjonalistów z Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii[105].
-
27 września
2010
r.
Sejmik Województwa Małopolskiego
w specjalnej rezolucji oddał cześć Polakom i obywatelom innych narodowości pomordowanym przez OUN i UPA. Radni Sejmiku podziękowali również Ukraińcom, którzy nieśli pomoc polskim sąsiadom. Złożono także hołd żołnierzom AK i BCh, którzy stanęli w obronie ludności cywilnej[106].
Stosunek historyków ukraińskich do rzezi wołyńskiejW okresie istnienia ZSRR historycy działający w Ukraińskiej SRR nie mogli prowadzić rzetelnych badań nad działalnością UPA z powodu przemilczania jej udziału w walce z komunizmem; podobnie sytuacja wyglądała w odniesieniu do badań nad działalnością AK. W związku z tym faktem, zdaniem
Ihora Iljuszyna
, historiografia niepodległej Ukrainy odziedziczyła po wymienionej epoce zniekształcony obraz obydwu formacji[107].
17 lutego
2003 roku we
Lwowie
odbyło się spotkanie tzw. "okrągłego stołu", które zgromadziło najważniejszych ukraińskich historyków i działaczy społecznych. Podczas obrad na tym spotkaniu ogłoszono, że: "podstawowymi winowajcami ukraińsko-polskiej wojny w tym czasie był przedwojenny rząd totalitarnej Polski, które stosował etniczne czystki przeciwko Ukraińcom i na zwolnionych ziemiach prowadził politykę kolonizacyjną", a także "swoją negatywną rolę odegrał polski rząd emigracyjny w Londynie, który jako wstępny warunek strony polskiej w rozmowach ze strona ukraińską wysunął nie do przyjęcia wymóg uznania Polski w granicach do 1939"[24]. Z taką interpretacją faktów nie zgodził się m.in. polski profesor
Władysław Filar
, który określił taki punkt widzenia ukraińskich uczonych jako "płytki merytorycznie, odbiegający od prawdy historycznej", a nazywanie przez nich ówczesnych wydarzeń na Wołyniu mianem "ukraińsko-polskiej wojny", uznał jednoznacznie za błędne, pisząc: "To nie były walki polsko-ukraińskie, a rzeź bezbronnych i niewinnych ludzi, to eksterminacja ludności polskiej". Władysław Filar zarzucił także "wybielanie" faktów konkretnym ukraińskim historykom, m.in.:
Łwu Szankowskiemu
i
Petro Poticznemu
[24]. Zdaniem Filara podobną postawę prezentuje także Jarosław Połeńśkyj[108]. Bezpośrednio przed obchodami 60. rocznicy rzezi wołyńskiej na Ukrainie został wydany list otwarty podpisany przez grupę intelektualistów ukraińskich, w którym zwrócili się oni z prośbą o wybaczenie do Polaków, "których losy zniszczył ukraiński oręż"[109]. Rok wcześniej ukraiński historyk i polityk
Wołodymyr Łytwyn
w swojej pracy Tysiacza rokiw susidstwa i wzajemodiji jako pierwszy polityk niepodległej Ukrainy określił rzeź wołyńską mianem "czystki etnicznej"[110]. Zdaniem I. Iljuszyna we współczesnej historiografii ukraińskiej nadal spotyka się autorów, którzy opisując stosunki polsko-ukraińskie w czasie II wojny światowej ujmują zagadnienie jednostronnie antypolsko; Iljuszyn wymienia wśród nich Wołodymyra Serhijczuka oraz Andrija Bolanowskiego[111]. Autor ten podkreśla również, iż w historiografii ukraińskiej zauważalne są także prace wartościowe, cechujące się bardziej wyważoną i głębszą interpretacją, chociaż nadal nacechowaną patriotycznie. Wymienia tu publikacje Jarosława Isajewycza,
Jarosława Hrycaka
, F. Steblija, W. Smolija i Bohdana Hudia[111]. Jarosław Hrycak określił w 2004 rzeź wołyńską jako "chrzest bojowy" UPA, równocześnie zaś zbrodnię wojenną i działanie absurdalne z punktu widzenia polityczno-militarnego[112]. Przypisy- ↑ przez większość historyków ukraińskich (m.in. przez
Ihora Iljuszyna
, Mykołę Kuczerepę, Jarosława Isajewycza, Hurija Buchało, Wołodymyra Chanasa, Bohdana Zabrowarnego),
Instytut Pamięci Narodowej
(
[1]
), oraz Sejm RP (
Oficjalny tekst uchwały Sejmu RP
) nazywana antypolską akcją.
- ↑
Kwalifikacja prawna
czynu śledztwa
Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
– pionu śledczego
Instytutu Pamięci Narodowej
"w sprawie zbrodni ludobójstwa popełnionych na terenie województwa wołyńskiego w latach 1939–1945 przez nacjonalistów ukraińskich, a w szczególności dopuszczenia się zabójstw kilkudziesięciu tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci narodowości polskiej, znęcania się fizycznego, psychicznego nad członkami ww. grupy narodowej, zniszczenia lub kradzieży ich mienia, oraz stosowania innych represji i czynów nieludzkich w celu stworzenia warunków życia grożących im biologicznym wyniszczeniem bądź zmuszających do opuszczenia swoich siedzib i ucieczki z terenów województwa wołyńskiego tj. o przestępstwa z art. 118 § 1 i 2 kk."
[2]
.
- ↑
Czesław Piotrowski
, Zniszczone i zapomniane osiedla polskie oraz kościoły na Wołyniu, Warszawa 2002, s. 5
- ↑ 4,0 4,1
Grzegorz Hryciuk
, ,,Straty ludności na Wołyniu w latach 1941-1944 [w:] "Polska-Ukraina: trudne pytania", t. 5, s. 266-277
- ↑ (liczącej 346 tys.(16,6%) z 2.086 tys mieszkańców (
1931
)). Z czego na wsi 15,1% (277,1 tys. ludzi), w miastach 27,5% (69,5 tys. ludzi) według spisu powszechnego 1931 – ludność wg języka ojczystego. Według szacunku Ryszarda Torzeckiego (
Ryszard Torzecki
Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1993,s. 260) w początkach 1943 na Wołyniu Polacy stanowili 5-7% ludności wsi (50% populacji przedwojennej)
- ↑ "Liczba osób, które zginęły w określonym, choćby w przybliżeniu, czasie i miejscu (np. na terenie powiatu), i gdzie liczba zamordowanych dla wykazanych w pracy zdarzeń jest podana, wynosi co najmniej 36 543–36 750 Polaków. Rzeczywista liczba zamordowanych jest wyższa i według naszego szacunku wynosi 50 000–60 000 osób. W rzeczywistej liczbie zamordowanych mieszczą się:I. liczba zamordowanych Polaków ustalona dla wykazanych w pracy zdarzeń (tj. 36 543–36 750 osób);II. liczba szacowana. W liczbie szacowanej (II) znajdują się: 1) ofiary z miejscowości, dla których tylko częściowo ustalono liczbę zamordowanych Polaków (... +?); 2) ofiary z miejscowości, w których zginęła niewiadoma liczba Polaków (?); 3) ofiary z miejscowości, z których los Polaków jest nieznany." w:
Władysław Siemaszko
,
Ewa Siemaszko
Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia
1939
-
1945
,
Warszawa
2000
, Wydawnictwo "von Borowiecky"; – podsumowanie strat polskich.
Ryszard Torzecki
, op.cit s. 267 szacował straty straty ludności polskiej na Wołyniu na 30–40 tys. osób , co pokrywa się z liczbą 36 543–36 750 ofiar udokumentowanych w źródłach z pracy Władysława i Ewy Siemaszków (patrz wyżej).
- ↑ "Na Wołyniu relacja jest wprost porażająca – po polskiej stronie było może nawet 50–60 tys. ofiar, po ukraińskiej – raczej nie więcej niż 2–3 tys."
Grzegorz Motyka
. Zapomnijcie o Giedroyciu: Polacy, Ukraińcy, IPN.
Gazeta Wyborcza
,
24 maja
2008
.
[3]
- ↑ przy czym część ofiar po stronie ukraińskiej poniosła śmierć z rąk nacjonalistów ukraińskich za pomoc udzielaną Polakom lub odmowę przyłączenia się do oprawców za:Józef Turowski i
Władysław Siemaszko
Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich dokonane na polskiej ludności na Wołyniu. Warszawa 1990 s. 158-159.,
Ryszard Torzecki
Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1993, s. 267, s. 288. (tu też źródła archiwalne
Delegatury Rządu na Kraj
)
- ↑ "Dotychczas nie dysponujemy wiarygodnym szacunkiem ofiar ukraińskich, autor tych rozważań (
Tadeusz A. Olszański
) uważa jednak, że nie jest nieprawdopodobne, iż mogła ona sięgać 1/3 ofiar polskich, tj. 30 000 ludzi na całym terenie objętym konfliktem do końca okupacji niemieckiej i z rąk wszystkich kategorii morderców, oprócz otwartego terroru niemieckiego i jawnych, a nie prowokacyjnych, akcji partyzantki sowieckiej."
Tadeusz A. Olszański
– Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947 w:
Więź
Nr 11–12 (397)/1991 (listopad–grudzień), Warszawa 1991 s.214-232. Szacunek Olszańskiego dotyczy całego obszaru konfliktu tj. Wołynia,Galicji Wschodniej,Polesia,Chełmszczyzny i ziemi rzeszowskiej i wszystkich kategorii morderców.
- ↑ Brak szczegółowych danych ukraińskich o ofiarach. Wyjątek stanowi baza danych
ośrodka Karta
. Baza danych zawiera 3970 biogramów ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego z lat 1942–44 z terenu czterech gmin: Chotiaczów, Korytnica, Mikulicze i Werba
przedwojennego powiatu włodzimierskiego
województwa wołyńskiego. Są to osoby narodowości polskiej (2974 biogramy) i ukraińskiej (964 biogramy), oraz osoby o innej lub nieustalonej narodowości (32 biogramy)
[4]
.
- ↑ Por. Grażyna Korneć,
Początki okupacji Kresów Wschodnich przez Związek Sowiecki (1939–1941) w: Wschodni Rocznik Humanistyczny , t. IV 2007
; "W czterdziestym nas Matko na Sibir zesłali". Polska a Rosja 1939-42. Wybór i opracowanie
Jan Tomasz Gross
,
Irena Grudzińska-Gross
. Wyd. I krajowe Warszawa 1990, Wyd. Res Publica i Wyd. Libra .
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, , s 102
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Władysław Filar, Wydarzenia wołyńskie 1939–1944, wydawnictwo Adam Marszałek, 2008
- ↑ Ewa Siemaszko:
Od walk do ludobójstwa
(
pol.
). [dostęp 25 marca 2009].
- ↑
Timothy Snyder
, Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś 1569-1999, Sejny 2009, , s.183
- ↑ Timothy Snyder, Rekonstrukcja narodów..., op.cit. s. 183
- ↑ Grzegorz Hryciuk, "Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948", Toruń 2005, , ss. 262, 272
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, Warszawa 2000, ss. 48-49
- ↑ G. Motyka, R. Wnuk – "Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945-1947", Warszawa 1997, s. 37
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006, , s.312
- ↑ "Wysoce prawdopodobną jest teza, że decyzja o rozpoczęciu na szeroką skalę walki partyzanckiej i przeprowadzeniu antypolskiej akcji jest ściśle powiązana z dezercją policji ukraińskiej." -
Piotr Zając, prokurator IPN
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op.cit., s.312
- ↑ 23,0 23,1
Czesław Partacz
, Przyczyny i tło konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939-1947 [w:] "27 Dywizja AK" Biuletyn Informacyjny, nr 1 (101), Warszawa styczeń-marzec 2009, s. 15, 21
- ↑ 24,0 24,1 24,2
Władysław Filar
, Ukraińsko-polska konfrontacja zbrojna na Wołyniu w latach II wojny światowej: źródła konfrontacji, przebieg i skutki [w:] "27 Dywizja Wołyńska AK" Biuletyn Informacyjny, nr 2 (78), Warszawa kwiecień-czerwiec 2003, s. 23, 26, 28-29, 40
- ↑ Wersji tej nie podtrzymuje
Instytut Pamięci Narodowej
- uznano, że na III konferencji podjęto jedynie decyzję o tworzeniu silnych struktur partyzanckich nie podejmujących wszakże szerszej działalności bojowej i nastawionych na wystąpienie w "odpowiednim momencie", natomiast decyzję o rozpoczęciu na szeroką skalę działań partyzanckich podjęto samodzielnie na Wołyniu łamiąc ustalenia III konferencji. Są różne możliwości wyjaśnienia takiej, a nie innej decyzji wołyńskich przywódców OUN. Pierwsza, to cicha umowa pomiędzy Klaczkiwskim i Szuchewyczem mająca na celu usunięcia Łebed’ia. Być może elementem planu zmiany na stanowisku prowidnyka był "bunt terenu". Szczegóły patrz dalej prokurator IPN Piotr Zając
- ↑
Piotr Zając, prokurator IPN
- ↑
Grzegorz Motyka
- ↑ "Przebieg wydarzeń nie pozwala na potwierdzenie tezy o prowokacji niemieckiej czy radzieckiej" - Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948, Toruń 2005, , s.275
- ↑ Okręg utworzony formalnie w listopadzie 1943 obejmował terytorium Wołynia. Z ustaleń śledztwa IPN: "Według poczynionych ustaleń Dmytro Klaczkiwski rozpoczął na Wołyniu masową walkę partyzancką na własną rękę, bez konsultacji z Prowodem, łamiąc ustalenia konferencji. Taki przebieg wydarzeń zdają się potwierdzać informacje mówiące o podziale na „wołyniaków” i „hałyczan” do jakiego w następnych tygodniach doszło w szeregach OUN-B. Informacje z Wołynia o walce partyzanckiej i działaniach przeciwko Polakom nie wywołały początkowo w Galicji entuzjazmu, lecz odwrotnie ogromne zaniepokojenie. Potwierdzają to nawet meldunki polskiego wywiadu. Część banderowców uważała je za przedwczesne, powodujące jedynie niepotrzebny rozlew ukraińskiej krwi. Z kolei na Wołyniu zaczęło narastać niezadowolenie z postawy Galicji, z tego, że nie poszła drogą otwartej walki.",
Prokurator Instytutu Pamięci Narodowej Piotr Zając
.
- ↑ 30,0 30,1
prokurator Piotr Zając
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op. cit., s. 307-308.
- ↑
Tadeusz Piotrowski, Genocide and Rescue in Wołyń. Page 187
- ↑ Druże Ruban! Przekazuję do waszej wiadomości, że w czerwcu 1943 r. przedstawiciel centralnego Prowodu – dowódca UPA – "Piwnicz" "Kłym Sawur" przekazał mi tajną dyrektywę w sprawie całkowitej- powszechnej, fizycznej likwidacji ludności polskiej. (...) Dla wykonania tej dyrektywy proszę rzetelnie przygotować się do akcji przeciw Polakom i wyznaczam odpowiedzialnych: w rejonach nadbużańskich – kurinnego "Łysoho", na rejony turzyski, owadnowski, oździutycki i pozostałe – "Sosenka"; na okręg kowelski- "Hołobenka".
Władysław Filar
,
Antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op. cit., s. 307-308.
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op. cit., s. 366-367.
- ↑ Grzegorz Motyka – "Tak było w Bieszczadach", s. 112-113
- ↑ Polscy leśniczy zostali jako grupa w całości deportowani przez
NKWD
10 lutego
1940
wraz z rodzinami
- ↑ majątki ziemskie przekształcone przez władze sowieckie po 1939 w
sowchozy
, po czerwcu 1941 pod zarządem niemieckim.
- ↑ "Prologiem wielkiej antypolskiej czystki było wymordowanie w lutym 1943 r. wsi Parośle. Z zeznań świadków wynika, że akcję przeprowadził oddział banderowców udający sowieckich partyzantów. W kwietniu 1943 doszło do uderzenia na Janową Dolinę, niezaprzeczalnie przeprowadzonego przez UPA. W trakcie ataku na tę miejscowość mającego na celu ponoć jedynie „zdobycie amonitu” zamordowano ok. 600 Polaków." tamże. Por.też Grzegorz Motyka "Zapomnijcie..."
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op.cit., s.314
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op. cit., s.316
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op. cit., s.313-315
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, Warszawa 2000, s.1045
- ↑ Aleksander Korman, Ludobójstwo UPA na ludności polskiej. Wyd. Nortom, Wrocław 2003, ss. 95.
- ↑
Jan Żaryn
: "znaczna część polityków i dowódców ukraińskich dotknięta odmową ze strony Niemiec utworzenia samodzielnej Ukrainy chciała wykorzystać sytuację geopolityczną i okupację niemiecką tych terenów, by zrealizować akcję czystki etnicznej, od końca 1942 r. (czyli po likwidacji gett przez Niemców) wymierzoną w mniejszość polską zamieszkującą w wioskach i małych miasteczkach. Warto dodać, że akcja ta w latach
1942
–
1945
z nasileniem w lipcu
1943
r. na Wołyniu od początku miała znamiona akcji systemowej, w pełni przemyślanej, a następnie wykonanej zgodnie z planem. Pacyfikowano od wschodu do zachodu, wieś po wsi, a ludność łącznie z kobietami i dziećmi w koszmarny sposób mordowano. Do dziś te opisy zbrodni budzą zgrozę: obcinanie kończyn, piersi i pośladków, rzucanie noworodkami o ściany, wkładanie zardzewiałych prętów w odbyt itd. Wreszcie podpalanie całych wiosek, by pozostali przy życiu nie mieli gdzie wracać." [w:] Rzeczpospolita. Strach przed świadkami Wołynia. Kamila Baranowska 13-07-2009.
[5]
- ↑ W. Romanowski – "ZWZ-AK na Wołyniu 1939-1944", Lublin 1993
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op.cit, s.329
- ↑ Wojskowy Przegląd Historyczny. 1988. "Śmierć! Śmierć Lachom Śmierć!, Śmierć moskiewsko-żydowskiej komunie! W bój OUN nas wiedzie ..." str. 130. ; Adam Peretiatkowicz. Wołyńska samoobrona w dorzeczu Horynia. . 1997. "Pojawiły się "Tryzuby", jako godło ukraińskie na ich czapkach. Wszystkie chłopaki z Sech zasiliły szeregi policji. A. Szura siedział na poręczy mostku przy drodze w Sechach i śpiewał "Śmierć Lachom, śmierć żydowskiej komunie " str. 53;
Władysław Siemaszko
,
Ewa Siemaszko
. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945: 1939-1945. . 2000. " Wieś Tomaszgród (Sechy) "śpiewano "Śmierć Lachom, śmierć żydowskiej komunie". Wieś obwieszono transparentami z nacjonalistycznymi hasłami. Na rynku postawiono krzyż z napisem Sława Borciam za Ukrajinu, pod którym później Ukraińcy składali przysięgi " str. 783 ;
Karol Grünberg
Czas wojny 1939-1945. Wykłady z historii, "Troja", 1991. str. 508; Cezary Gawryś. Ścieżki ocalenia. Biblioteka "Więzi", 1997. , "... musztry wojskowe, często śpiewają: Śmierć Lachom, śmierć". str. 49;
Henryk Cybulski
. Czerwone noce . Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974. "Śmierć Lachom". Dla pozyskania motłochu do realizacji tego hasła obiecali uczestnikom rzezi przekazanie całego dobytku ofiar oraz ich ziemię." str. 14.
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo..., op. cit., s.1048-1049
- ↑ W sierpniu
1992
dokonano ekshumacji szczątków wymordowanej ludności polskiej, która potwierdziła masowe mordy dokonane przez UPA w sierpniu 1943 r. w tych miejscowościach.
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo..., op.cit., s.1045-1046
- ↑
Grzegorz Hryciuk
, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948, Toruń 2005, Wydawnictwo Adam Marszałek, ; s.275.
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942-1960", op.cit., s.354-356
- ↑ T. Snyder, Tajna wojna, s.248
- ↑ "W lipcu 1944 r. na zjeździe
Ukraińskiej Głównej Rady Wyzwoleńczej
– ciała pomyślanego jako ponadpartyjna platforma polityczna
UPA
– dowódca UPA
Roman Szuchewycz
"Taras Czuprynka" przyznał, iż na Wołyniu miała miejsce "likwidacja ludności polskiej (...), która zakończyła się latem 1943 r.", a w Galicji "dowództwo UPA wydało rozkaz wysiedlenia Polaków, jeśli sami się nie przesiedlą. Ataki są kontynuowane". I dodał: "Tworzymy dla siebie wygodne pozycje, których nie można osiągnąć przy zielonych stołach [rozmów]. Nie damy siebie okłamać. Ukraińskie masy w naszych rękach".
Grzegorz Motyka
. "Zapomnijcie o Giedroyciu: Polacy, Ukraińcy, IPN."
Gazeta Wyborcza
24 maja
2008
.
[6]
- ↑
[7]
Tereny ludobójstwa OUN-UPA na Polakach w latach 1942/1943–1946/1947. Mapa [w:]
Rzeczpospolita
. Od walk do ludobójstwa.
10 lipca
2008.
- ↑
Timothy Snyder
"Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę" . Kraków 2008. Wyd.
Znak
, s.232 za: memoriałem "Sprawa Ukraińska. Egzemplarz dla Pana Premiera"(1943), "
Zeszyty Historyczne
" nr 71 Paryż 1985,s. 142.
- ↑ Łącznie do czerwca 1943 wywieziono z Wołynia na roboty przymusowe do Rzeszy 134 tys. ludzi – 25 tys. Polaków i 109 tys. Ukraińców. P.
Grzegorz Hryciuk
"Represje niemieckie na Kresach Wschodnich"
Pamięć i Sprawiedliwość
1 (12)/2008 Warszawa 2008, Wyd. IPN ISSN 1427–7476 – dane
Delegatury Rządu na Kraj
i pokrywające się z nimi dane niemieckie
- ↑ Ryszard Torzecki op.cit s.288 przypis 118, 119
- ↑
Ryszard Torzecki
Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1993, s. 267, s. 288. (tu też źródła archiwalne
Delegatury Rządu na Kraj
).
- ↑
Ryszard Torzecki
op.cit s.267.
- ↑
Tadeusz Andrzej Olszański
Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947 w
Więź
Nr 11–12 (397)/1991 (listopad–grudzień), Warszawa 1991 s. 214-232.
- ↑
Grzegorz Motyka
"Polska reakcja na działania UPA – skala i przebieg akcji odwetowych" w: Antypolska akcja OUN-UPA 1943-1944: fakty i interpretacje (red. nauk. Grzegorz Motyka i Dariusz Libionka). Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.(Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Biuro Edukacji Publicznej IPN – KŚZpNP. Oddział w Lublinie, 24–25 maja 2001 r), Warszawa 2002 Wyd. IPN, )
- ↑ Michał Klimecki, Zbigniew Palski, Samoobrona ludności polskiej na Wołyniu w 1943 roku,
źródło
.
- ↑ 65,0 65,1 65,2 T. Snyder, Tajna wojna, s.249
- ↑ Władysław Filar:
27 WDP AK Fenomen Polskiego Państwa Podziemnego
(
pol.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Dane te, dotyczące strat ludności polskiej, obejmują 1.642 miejscowości na 3.260 miejscowości w których zamieszkiwali Polacy. Por. W. Siemaszko, E.Siemaszko, Terror ukraiński i zbrodnie dokonane przez OUN-UPA na ludności polskiej na Wołyniu w latach 1939-1945, Warszawa 1998, s. 4-5
- ↑ Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, Warszawa 2000, Wydawnictwo "von Borowiecky";
- ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka, Warszawa 2003, s.412
- ↑ 70,0 70,1 J. Kęsik, Ogólny bilans strat ludności w wyniku ukraińsko-polskiego konfliktu narodowościowego w latach II wojny światowej [w:] Polska-Ukraina. Trudne pytania, t.9, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Warszawa 2002, , s. 41
- ↑ Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy... , s. 267
- ↑
Aleksander Korman
, Rozmiary i metody eksterminacji kresowej ludności polskiej przez terrorystów OUN-UPA w latach 1939-1947, "Na Rubieży" 1995, nr 3 (13), s. 3
- ↑
Tadeusz A. Olszański
, Historia Ukrainy XX w., Warszawa 1993, s. 191
- ↑ Józef Turowski, Pożoga. Walki 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Warszawa 1990, s. 48
- ↑ W. Romanowski, ZWZ-AK na Wołyniu 1939-1944, Lublin 1993, s. 104
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960, str. 410
- ↑ W. Serhijczuk, Straty ludności w wyniku ukraińsko-polskiego konfliktu narodowościowego w latach II wojny światowej [w:] Polska-Ukraina. Trudne pytania, t.9, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Warszawa 2002, , s. 44
- ↑ Grzegorz Hryciuk, "Przemiany...", op.cit., s.270, przyp.280
- ↑ Tamże
- ↑ Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka...", op.cit., s.359
- ↑
Ihor Iljuszyn
, UPA i AK. Konflikt w Zachodniej Ukrainie (1939-1945), Warszawa 2009, , s.37
- ↑ Śledztwa Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w sprawie zbrodni nacjonalistów ukraińskich na Podolu: dotychczasowe ustalenia, wnioski i zamierzenia na przyszłość’’ – prokurator Tomasz Rojek (OKŚZpNP we
Wrocławiu
);
Warszawa
,
1 lipca
2003, "Ustalenia śledztwa w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich na Wołyniu na ludności narodowości polskiej w latach 1939–1945’" – prokurator Piotr Zając (OKŚZpNP w
Lublinie
).
Warszawa
,
1 lipca
2003.
- ↑
Instytut Pamięci Narodowej
- ↑
Ryszard Szawłowski Trzy ludobójstwa
- ↑ Po pierwsze, ludobójstwo ukraińskie realizowało się wyłącznie w postaci niezwłocznej eksterminacji fizycznej (wymordowania) – "tam i wtedy" – wszystkich Polaków, od niemowląt po starców. Po drugie, ludobójstwo ukraińskie połączone było z reguły ze stosowaniem najbardziej barbarzyńskich tortur. Po trzecie, o ile ludobójstwa niemieckie i sowieckie były dokonywane wyłącznie przez "wyspecjalizowane" zbrodnicze formacje mundurowe, inaczej było, jeśli chodzi o ludobójstwo ukraińskie. W tym przypadku obok dominującej banderowskiej Ukraińskiej Powstańczej Armii, zwłaszcza w większych ludobójczych akcjach, uczestniczyły również w sumie dziesiątki tysięcy lokalnych ukraińskich chłopów, w tym tzw. Samoobronni Kuszczowi Widdily (formalnie wiejskie oddziały "samoobrony", które jednak w praktyce stanowiły siły pomocnicze UPA w ludobójstwie na Polakach), sąsiedzi, bandy uzbrojone w siekiery, widły itp. rodzaj ukraińskiego pospolitego ruszenia. W dodatku towarzyszyły im czasem kobiety, wyrostki, a nawet dzieci ukraińskie, zajmujące się masowym rabunkiem mienia, podpaleniami i dobijaniem rannych Polaków. Działo się tak mimo nieraz wzajemnej rzekomej przyjaźni czy wręcz istniejących w stosunku do pewnych Polaków długów wdzięczności. Po czwarte, osobnej wzmianki wymaga zjawisko szczególnie zbrodniczego podejścia do małżeństw mieszanych polsko-ukraińskich. W takich mianowicie przypadkach ukraińscy ludobójcy nierzadko mordowali całe rodziny, łącznie z dziecmi (!), lub dochodziło do mordu na polskim współmałżonku. W każdym razie wynik przeprowadzonej komparatystyki jest jednoznaczny: ludobójstwo ukraińskie na Polakach pod względem swej bezwzględności i barbarzyństwa, a po jego dokonaniu – po dziś dzień – ze względu na zaprzeczenia lub co najmniej grubymi nićmi szyte relatywizowanie i wykręty – znacznie "przewyższa" ludobójstwa niemieckie i sowieckie. Szczególnie obciążające Ukraińców są masowo stosowane na Polakach – jako "dodatek" do mordów – okrutne, sadystyczne tortury
Ryszard Szawłowski Trzy ludobójstwa
- ↑ Ewa, Władysław Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, str. 1079
- ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka, s.412
- ↑ W. Serhijczuk, Straty ludności w wyniku ukraińsko-polskiego konfliktu narodowościowego w latach II wojny światowej [w:] Polska-Ukraina. Trudne pytania, t.9, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, Warszawa 2002, , s. 53
- ↑ Więcej na
http://www.isakowicz.pl/index.php?page=news&kid=69&nid=594
- ↑ Janusz Smaza, Kresy pamiętamy, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, nr 1-2 (96-97), styczeń-luty 2009, s. 24
- ↑ 37 osiedli zniszczyli Niemcy, 66 przetrwało wojnę, ale zostały zniszczone przez władze sowieckie po ewakuacji Polaków. [w:]
Władysław Filar
, Wydarzenia wołyńskie 1939–1944, Toruń 2008, str. 165, 166
- ↑ 94 zrujnowali Sowieci po 1944 r., po 1992 r. zwrócono 26 kościołów.[w:]
Władysław Filar
, Wydarzenia wołyńskie 1939–1944, Toruń 2008, str. 165, 166
- ↑ Władysław Filar, Wydarzenia Wołyńskie 1939–1944, str. 158
- ↑ Ks. Józef Wołczański, Eksterminacja Narodu Polskiego i Kościoła Rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945.
Wstęp
.
- ↑
śledztwo IPN
- ↑
Andrzej Zapałowski
(Wiceprzewodniczący delegacji Parlamentu Europejskiego ds. Ukrainy),
Dariusz Grabowski
,
Bogusław Rogalski
oraz
Witold Tomczak
.
- ↑
Europosłowie reagują na próby rehabilitacji UPA
, w:
Rzeczpospolita
29 października
2007
.
- ↑ Patrz:
http://www.isakowicz.pl/index.php?page=news&kid=8&nid=943&PHPSESSID=cfb43afedc1625086e1d0b95e9201921
- ↑
Uchwała
Sejmiku Województwa Dolnośląskiego.
Tekst uchwały
- ↑
Apel Ogólnopolskiego Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez OUN-UPA, mysl.pl
[dostęp 11.04.2009]
- ↑
Przeciw pomnikowi ofiar UPA, rp.pl
[dostęp 11.04.2009]
- ↑ UCHWAŁA Sejm u Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 lipca 2009 roku w sprawie tragicznego losu Polaków na Kresach wschodnich W lipcu 2009 roku mija kolejna- 66. rocznica rozpoczęcia przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińską Powstańczą Armię na Kresach ll Rzeczypospolitej tzw. antypolskiej akcji – masowych mordów o charakterze czystki etnicznej i znamionach ludobójczych. Sejm RP składa hołd pomordowanym Rodakom i obywatelom polskim innych narodowości oraz członkom Armii Krajowej, Samoobrony Kresowej i Batalionów Chłopskich, którzy podjęli dramatyczną walkę w obronie polskiej ludności cywilnej i przywołuje bolesną pamięć o ukraińskich cywilnych ofiarach. Sejm RP wyraża szczególne uznanie i wdzięczność Ukraińcom, którzy często z narażeniem własnego życia pomagali i ratowali swych polskich sąsiadów. Tragedia Polaków na Kresach Wschodnich ll Rzeczypospolitej winna być przywrócona pamięci historycznej współczesnych pokoleń. Jest to zadanie dla wszystkich władz publicznych w imię lepszej przyszłości i porozumienia narodów w naszej części Europy, w tym szczególnie Polaków i Ukraińców.
Oficjalny tekst uchwały na stronie Sejmu RP
- ↑
Tekst uchwały
- ↑ Rezolucja Sejmiku Województwa Podkarpackiego w sprawie upamiętnienia ofiar ludobójstwa dokonanego na Polakach na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej. Sejmik Województwa Podkarpackiego oddaje cześć Polakom i obywatelom II Rzeczypospolitej Polskiej innych narodowości, pomordowanym na Kresach Rzeczypospolitej przez zbrodniarzy wywodzących się z Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i tzw. Ukraińskiej Powstańczej Armii. Sejmik Województwa Podkarpackiego potępia zbrodniarzy, którzy dokonali ludobójstwa na obywatelach II Rzeczypospolitej Polskiej i jednocześnie wyraża uznanie i wdzięczność tym Ukraińcom, którzy z narażeniem własnego życia nieśli pomoc swoim polskim sąsiadom. Sejmik Województwa Podkarpackiego składa hołd żołnierzom Samoobrony Kresowej, oraz armii Krajowej i Batalionów chłopskich, którzy podjęli bohaterska walkę w obronie polskiej ludności cywilnej. Sejmik Województwa Podkarpackiego uważa, że przywrócenie prawdy historycznej o tragedii Polaków na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej jest niezbędne do pojednania pomiędzy narodami polskim i ukraińskim.
- ↑
Stanowisko Sejmiku Województwa Lubuskiego
. [dostęp 25 lutego 2010].
- ↑
Informacja na stronie Sejmiku Województwa Małopolskiego
. [dostęp 1 października 2010].
- ↑ I. Iljuszyn, UPA i AK, s.15
- ↑ ...na przykład Petro Poticznyj z Kanady i Jarosław Połeńśkyj ze Stanów Zjednoczonych piszą w swoich pracach o wzajemnych polsko-ukraińskich rzeziach. Głoszone teorie stanowią swego rodzaju dezinformację mającą na celu "wybielenie" OUN i UPA i uniknięcie odpowiedzialności za zbrodnie popełnione na Wołyniu, a które dotknęły nie tylko ludność polską ale także ukraińską. - Władysław Filar, Tragedia Wołynia - przebieg, skutki, źródła w: Czesław Partacz, Bogusław Polak, Waldemar Handke (red.), Wołyń i Małopolska Wschodnia 1943-1944, Koszalin-Leszno 2004, , s. 10
- ↑ I. Iljuszyn, UPA i AK, s.20
- ↑ I. Iljuszyn, UPA i AK, s.21
- ↑ 111,0 111,1 I. Iljuszyn, UPA i AK, s.21
- ↑ I. Iljuszyn, UPA i AK, s.28
Bibliografia-
Grzegorz Motyka
Polacy i Ukraińcy w drugiej wojnie światowej – Referat na X posiedzeniu Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów do spraw doskonalenia treści podręczników szkolnych historii i geografii, Lwów,
22
-
26 października
2007
r. – stan badań historycznych nad zagadnieniem w Polsce i na Ukrainie.
[8]
- Zbiór dokumentów: Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma systemami totalitarnymi 1942-1945. t. 1–2 oprac. nauk.
Grzegorz Motyka
, Jurij Szapował Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu [i in.]. Warszawa /Kijów 2005: Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu : Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji RP ; Kijów : Państwowe Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy : Instytut Badań Politycznych i Narodowościowych Akademii Nauk Ukrainy, 2005. Stron 1511 ( 875 cz.1, 877–1511 cz.2) ;
- Archiwum Adama Bienia: akta narodowościowe (1942–1944) (oprac., wstęp i przypisy Jan Brzeski, Adam Roliński). Kraków 2001 , Wyd. "Księgarnia Akademicka": nakładem
Biblioteki Jagiellońskiej
, ;
- Antypolska akcja OUN-UPA 1943–1944: fakty i interpretacje (red. nauk.
Grzegorz Motyka
i
Dariusz Libionka
).
Instytut Pamięci Narodowej
. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.(Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez Biuro Edukacji Publicznej IPN – KŚZpNP. Oddział w Lublinie, 24–25 maja 2001 r), Warszawa 2002 Wyd. IPN,
-
Henryk Cybulski
, Czerwone noce. Wyd. 5 zm. Bellona, Warszawa 1990, ss. 375. Opracowanie literackie
H. Pająk
. ;
-
Władysław Filar
, Przebraże – bastion polskiej samoobrony na Wołyniu. Bitwy i akcje. Wyd. Rytm, Warszawa 2007, ss. 128. Seria: Biblioteka Armii Krajowej, ;
-
Władysław Filar
, Wydarzenia wołyńskie 1939-1944. Wydawnictwo Adam Marszałek. Toruń 2008
-
Grzegorz Hryciuk
, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948, Toruń 2005, Wydawnictwo Adam Marszałek, ;
-
Grzegorz Hryciuk
, Straty ludności na Wołyniu w latach 1941-1944 w: Polska-Ukraina:trudne pytania t.5., Warszawa 1999, Wyd.
Ośrodek KARTA
,
Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej
,
Związek Ukraińców w Polsce
. Materiały V międzynarodowego seminarium historycznego "Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej" Łuck, 27–29 kwietnia 1999, ;
-
Ihor Iljuszyn
, "UPA i AK. Konflikt w Zachodniej Ukrainie (1939-1945)", Warszawa 2009,
-
Aleksander Korman
, Ludobójstwo UPA na ludności polskiej. Dokumentacja fotograficzna. Wyd. Nortom, Wrocław 2003, ss. 95. (fragment w wersji elektronicznej z rosyjskimi opisami –
[9]
);
-
Grzegorz Motyka
"Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN , Oficyna Wydawnicza "Rytm", (ISP PAN,) (Rytm) ,;
-
Tadeusz Andrzej Olszański
Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947 w
Więź
Nr 11–12 (397)/1991 (listopad–grudzień), Warszawa 1991 s.214-232.
-
Władysław Siemaszko
,
Ewa Siemaszko
Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia
1939
-
1945
,
Warszawa
2000
, Wydawnictwo "von Borowiecky"; . Wydane przy pomocy finansowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, stron 1433, ilustrowana, źródła.;
-
Timothy Snyder
Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę. Kraków 2008. Wyd.
Instytut Wydawniczy Znak
, ;
-
Ryszard Torzecki
: Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej ,Warszawa 1993 Wyd.
PWN
, .
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Rzeź wołyńska":
Klemens Maria Hofbauer
...
Insurekcja kościuszkowska
...
Aleksandr Suworow
...
Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski
...
Kaplica biskupa Andrzeja Załuskiego na Wawelu
...
Szujscy
...
1655
...
Przywódcy polityczni i religijni na świecie
...
Wiktor Juszczenko
...
Ukraińska Powstańcza Armia
Ukrainy
Stepanowi Banderze
[47]. Zobacz też
bunkier (UPA)
kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej
Rzeź wołyńska
Samoobronni Kuszczowi Widdiły
Ukraińska Główna Rada Wyzwoleńcza
Ukraińska Policja Pomocnicza
Zgrupowanie Warta
Przypisy↑ Encyklopedia wojskowa. ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Rzeź wołyńska":
119a Wojny XVII w. i ich konsekwencje (plansza 7)
...
Regiony fizycznogeograficzne Polski (plansza 28)
...
Muzyczna lekcja historii (plansza 12)
...
|