Układ monachijski (dyktat monachijski) – porozumienie zawarte w dniach
29
-
30 września
1938
w
Monachium
pomiędzy
Niemcami
i
Włochami
oraz
Wielką Brytanią
i
Francją
, bez udziału
Czechosłowacji
, chociaż podejmowano tam decyzje dotyczące jej rozbioru.
Przyczyny zwołania konferencji
Konferencja dotyczyła sprawy tzw. Sudetendeutsche, czyli
Niemców Sudeckich
, którzy od zakończenia
I wojny światowej
mieszkali w granicach ówczesnej
Czechosłowacji
. Głosem ich przywódcy,
Konrada Henleina
, domagali się oni przyłączenia całego terenu
Kraju Sudeckiego
do
Rzeszy Niemieckiej
. Teren zamieszkany był w 85% przez ludność niemiecką, a równocześnie stanowił 40% potencjału ekonomicznego całej Czechosłowacji i – ze względu na ukształtowanie powierzchni oraz istniejące umocnienia – był dogodną linią obrony kraju w razie niemieckiej agresji. Dla
Adolfa Hitlera
Kraj Sudetów stał się kolejnym polem walki o niemiecki
Lebensraum
. Pogranicze stało się punktem zapalnym, grożącym wybuchem kolejnej wojny o trudnych do przewidzenia rozmiarach, a
Liga Narodów
w takich sytuacjach jak zwykle się nie sprawdzała. Zwołując konferencję państwa zachodnie liczyły na pokojowe zażegnanie sporu, Niemcy zaś na prawne usankcjonowanie aneksji.
Konferencja i jej postanowienia
Oderwanie obszarów od Czechosłowacji rozłożono na okres od
1
-
10 października
1938
roku. Ostateczne ustalenie nowej granicy niemiecko-czechosłowackiej miało być zadaniem dla specjalnej komisji złożonej z przedstawicieli 5 mocarstw oraz Czechosłowacji. Ustalono także przeprowadzenie plebiscytu, najpóźniej do końca listopada, w pewnych okręgach wg uznania komisji. Zachód powiadomił Pragę, by wysłała delegata do Monachium. Jego rola sprowadzała się do zapoznania się z wręczonym mu przez Chamberlaina tekstem postanowień i złożenia podpisu. W Paryżu i Londynie doszło do wybuchu radości z ogólnego przekonania o zażegnaniu groźby wojny.
Układ monachijski przewidywał ponadto zwołanie nowej konferencji międzynarodowej w sprawie rozstrzygnięcia sporu o część
Śląska Cieszyńskiego
zwanego
Zaolziem
pomiędzy Polską i Czechosłowacją oraz kwestii przynależności
Wolnego Miasta Gdańska
. Konferencja taka nie doszła jednak do skutku. Polska wykorzystała osamotnienie oraz dramatyczną sytuację polityczną Czechosłowacji i w dniu podpisania układu, notą dyplomatyczną, zażądała od rządu tego kraju pokojowego przekazania
Zaolzia
, zamieszkiwanego w większości przez ludność polską.
W związku z tym
2 października
1938
roku Zaolzie zostało włączone do Polski.
Układ Monachijski po
1945
roku został uznany przez państwa koalicji antyhitlerowskiej za nielegalny – za nieważny od początku przez
NRD
, a przez
RFN
za narzucony pod groźbą użycia siły i stąd nieważny.