Walerian Borowczyk (ur.
2 września
1923
w
Kwilczu
k.
Poznania
, zm.
3 lutego
2006
w
Paryżu
) –
artysta plastyk
, scenarzysta i reżyser
filmów animowanych
oraz pełnometrażowych filmów aktorskich. Scenograf, autor zdjęć i pisarz.
Walerian Borowczyk uważany jest za największego na świecie twórcę artystycznego kina
erotycznego
, a także współtwórcę
polskiej szkoły plakatu
, polskiej szkoły animacji oraz pioniera surrealistycznego kina absurdu. Laureat wielu nagród za twórczość plastyczną i filmową, a także honorowych odznaczeń m.in. Złotego Medalu Prezydenta Włoch i nagrody
Maxa Ernsta
za całokształt twórczości w dziedzinie filmu animowanego.
Biografia
Walerian Borowczyk urodził się w rodzinie inspektora kolejowego. Pasją jego ojca Wawrzyńca było malarstwo, co miało wpływ na dalsze losy syna. Borowczyk w dzieciństwie własnoręcznie robił kukiełki i wystawiał przedstawienia dla bliskich.
W czasie
II wojny światowej
, jako nastoletni chłopak, pracował przymusowo w
Zakładach Ziemniaczanych
w
Luboniu
k/Poznania. Po wojnie, w wieku 22 lat, rozpoczął w Poznaniu przyspieszoną edukację. Po zdaniu matury chciał rozpocząć studia polonistyczne na Uniwersytecie Adama Mickiewicza, jednak został przyjęty do
Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie
, gdzie egzaminy odbywały się we wcześniejszym terminie. Już w czasie studiów na wydziale malarstwa i grafiki projektował plakaty dla teatru i filmu oraz publikował rysunki satyryczne w
Szpilkach
,
Nowej Kulturze
i
Życiu Literackim
. Realizował także amatorskie filmy animowane. Dyplom uzyskał w
1951
roku.
Dwa lata później opublikował z
Janem Tarasinem
album Rysunki satyryczne. W
1956
roku otrzymał Polską Nagrodę Narodową za cykl
litografii
Nowa Huta
. Przełomem okazało się spotkanie w redakcji Szpilek z
Janem Lenicą
, który był szefem graficznym tego czasopisma. Borowczyk pokazał mu swoje amatorskie filmy animowane i zaraził Lenicę pasją do tego gatunku sztuki. W
1957
roku zrealizowali wspólnie film Był sobie raz (ruchomy kolaż wycinanek z papieru), który przyniósł im międzynarodowy rozgłos. Przez kolejne dwa lata zrealizował wspólnie z Lenicą jeszcze kilka innych głośnych tytułów, by w
1957
na stałe przenieść się wraz ze swoją żoną, aktorką Ligią "Branice" Borowczyk do
Paryża
.
We Francji Borowczyk początkowo realizował kolejne filmy animowane, nadal eksperymentując z wieloma technikami realizacyjnymi, by po kilku latach poświęcić się kinu aktorskiemu mówiącemu o erotyce. W
1966
zrealizował jeszcze krótkometrażowy, za to w pełni aktorski film Rozalia. Scenariusz powstał na kanwie opowiadania
Guy de Maupassanta
pod tym samym tytułem, a główną rolę zagrała żona Borowczyka - Ligia. Film uhonorowano kilkoma znaczącymi nagrodami, w tym Srebrnym Niedźwiedziem na MFF w
Berlinie
.
Dwa lata później Walerian Borowczyk zrealizował swój pierwszy pełnometrażowy film Goto, wyspa miłości, w którym główną rolę żeńską również zagrała jego żona.
W
1971
roku Borowczyk zainspirowany Mazepą
Juliusza Słowackiego
zrealizował w francuskim kostiumie historycznym, kolejny swój film – Blanche.
Zrealizowane w
1974
roku Opowieści niemoralne ugruntowały jego pozycję jako największego twórcę artystycznego kina erotycznego. Rok później powierzono mu reżyserię adaptacji powieści Stefana Żeromskiego
Dzieje grzechu
. W tym samym roku Borowczyk ukończył realizację ostatniego z najbardziej znanych filmów zatytułowanego Bestia na motywach powiadania Lokis Prospera Merimeego.
Przez następne lata kontynuował swą pasję realizując 10 pełnometrażowych filmów m.in. Heroiny zła, Lulu, czy Dr Jekyll i kobiety. W jednym z wywiadów powiedział: Erotyka, seks to przecież jedna z najbardziej moralnych stron życia. Erotyka nie zabija, nie unicestwia, nie nakłania do zła, nie prowadzi do przestępstwa. Wręcz przeciwnie: łagodzi obyczaje, przynosi radość, daje spełnienie, sprawia bezinteresowną przyjemność.[]
Borowczyk był twórcą absolutnym swych filmów, nie tylko reżyserem i scenarzystą, ale też scenografem. Narzucał sposób fotografowania, nawet wybitni operatorzy musieli w pełni mu się podporządkować. Do jednego ze swoich filmów (
Owidiusz
: Sztuka kochania) sam zrobił zdjęcia, ponieważ nie znalazł odpowiedniego operatora. Borowczyk był również autorem plakatów do swoich filmów, a nawet zwiastunów kinowych. Pod koniec życia zaczął jednak realizować inne młodzieńcze marzenia - pisanie książek. Anatomia diabła to cykl zmysłowych opowiadań, a Moje polskie lata (napisane po francusku), to próba rozrachunku z krainą swej młodości.
Walerian Borowczyk zmarł w wieku 83 lat w podparyskim szpitalu w wyniku komplikacji wywołanych chorobą serca.
Twórczość
Ważniejsze prace plastyczne
- Rysunki satyryczne – album (1953)
- Nowa Huta – cykl litografii (1953)
- Korzenie – plakat (1956)
- Obcy ludzie – plakat (1956)
- Sąd boży – plakat (1956)
- Sobór w Konstancji – plakat (1956)
- Tajemnica dzikiego szybu – plakat (1956)
- Prawdziwy koniec wielkiej wojny – plakat (1957)
Filmografia
- Filmy animowane, dokumentalne i fabularne krótkometrażowe
- Sierpień - Polska 1946
- Głowa - Polska 1949
- Magik - Polska 1949
- Tłum - Polska 1950
- Żywe fotografie ( zrealizowany w Paryżu) - Polska 1955
- Jesień - Polska 1955
- Atelier De Fernand Leger (nakręcony we Francji, w pracowni Fernanda Legera)- Polska 1955
- Dni oświaty (z Janem Lenicą - temat PKF) - Polska 1957
- Strip-tease (z Janem Lenicą - temat PKF) - Polska 1957
- Był sobie raz (z Janem Lenicą) - Polska 1957
- Nagrodzone uczucie (z Janem Lenicą) - Polska 1957
- Dom (z Janem Lenicą) - Polska 1958
- Szkoła - Polska 1958
- Sztandar Młodych (z Janem Lenicą) - Polska 1958
- Les Astronautes/Astronauci - Francja 1959
- Terra incognita Francja 1959
- Le Magicien/Magik - Francja 1959
- La Tete -Francja 1959
- La Foule - Francja 1959
- Les Stroboscopes: Magasins du XIX siecle / Stroboskopy: Magazyny XIX wieku Francja 1959
- L'ecriture / Pismo- Francja 1960
- La Boite a musique/Muzyczna walizka - Francja 1961
- Solitude / Samotność - Francja 1961
- Les Bibliotheques / Biblioteki - Francja 1961
- Les Ecoles/Szkoły - Francja 1961
- Le Concert de M. Et Mme Kabal / Koncert Pana i Pani Kabal - Francja 1961
- La fille sage / Przyzwoita dziewczyna - Francja 1962
- L'encyclopedie de grand-maman en 13 volumes / Encyklopedia babuni w 13 tomach - Francja 1963
- Renaissance / Renesans - Francja 1963
- Holy smoke - Francja 1963
- Gancia - Francja 1963
- Les jeux des anges / Zabawy anołów - Francja 1964
- Le musee / Muzeum - Francja 1964
- Le dictionnaire de Joachim / Słownik Joachima - Francja 1965
- Un ete torride epizod długometrażowego filmu Teatr państwa Kabal - Francja 1965
- Rosalie / Rozalia (aktorski) - Francja 1966
- Le Petit poucet / Paluszek - Francja 1966
- Dyptique / Dyptyk - Francja 1967
- Le theatre de monsieur et madame Kabal / Teatr państwa Kabal (pełnometrażowy, animowany) - Francja 1967
- Gavotte / Gawot - Francja 1967
- Le Phonographe / Gramofon - Francja 1969
- Une collection particuliere / Wyjątkowa kolekcja - Francja 1973
- Brief von Paris - Francja 1975
- Hyper-auto-erotic - Francja 1981
- Hayaahi - Francja 1981
- Filmy fabularne, pełnometrażowe
- Goto l'ile d'amour / Goto, wyspa miłości - Francja 1968
- Blanche - Francja 1971
- Contes immoraux / Opowieści niemoralne - Francja 1974
- Dzieje grzechu (tytuł ang. Story of a sin) - Polska 1975
- La Bete / Bestia - Francja 1975
- La Marge / Ulicznica lub Margines - Francja 1976
- Interno di un convento / Za murami klasztoru - Włochy 1977
- Les heroines du mal / Heroiny zła - Francja 1979
- L'armoire nowela w Collections privees /Prywatne kolekcje - Francja 1979
- Lulu - Francja-RFN-Włochy 1980
- Docteur Jeckyll et les femmes / Dr Jekyll i kobiety - Francja 1982
- Ovide: L'art d'aimer / Owidiusz: Sztuka kochania - Francja-Włochy 1983
- Emmanuelle V (wspólnie ze Stevem Barnettem) - Francja 1986
- Almanach des adresses des demoiselles de Paris i Un traitement merite epizody "Różowa Seria" - Francja 1986
- Ceremonie d'amour / Ceremonie miłości - Francja 1988
Książki
- Anatomia diabła - zbiór opowiadań (1992)
- Moje polskie lata - wspomnienia (2002)
Nagrody
- III nagroda w dziedzinie grafiki - Ogólnopolska Wystawa Plastyków – Warszawa’51
- Polska Nagroda Narodowa – Warszawa’53 – za cykl litografii Nowa Huta
- "Srebrny Lew Św. Marka" MFFiK Wenecja’57 -za film Był sobie raz
- III Nagroda Polskiego Festiwalu Filmów Animowanych Warszawa’58 za film Był sobie raz
- "Syrenka Warszawska" 1958 - nagroda polskiej krytyki filmowej dla najlepszego filmu krótkometrażowego za film Był sobie ra
- "Złoty Dukat" - 7. MFFDiO Mannheim’58 za film Był sobie raz
- Grand Prix MKFE EXPO’58 w Brukseli za film Dom
- Wyróżnienie na MFFK Oberhausen’60 za film Szkoła
- Nagroda FIPRESCI na MFFK Oberhausen’60 za film Astronauc
- Nagroda Specjalna jury MFF Tours’63 za film Renesan
- Nagroda specjalna jury na MFFK Torus’64 za film Zabawy aniłów
- Nagroda FIPRESCI na MFFK Oberhausen’66 za film Słownik Joachima
- Nagroda MFF Melbourne’66 za film Słownik Joachim
- "Srebrny Niedźwiedź" na MFF Berlin’66 za filmRozalia
- Wyróżnienie jury młodzieżowego 19. MFF Locarno za film Rozali
- „Złoty Smok” MFFK Kraków,67 za film Rozalia
- "Złoty Dukat" MFF Mannheim’67 za film Gavotte
- Nagroda Maxa Ernsta za całokształt twórczości filmowej w dziedzinie filmu animowanego 1967
- Nagroda im. Georgesa Sadoula, Francja’68 za film „Goto, wyspa miłosci”
- Grand Prix MFF Berlin’71 za film Blanche
- Złoty Medal Prezydenta Włoch - 1971
- "Złoty Wiek" - nagroda Królewskiego Archiwum Filmowego w Belgii’74 za film Opowieści niemoralne
- Catalonian IFF Sitges, Katalonia’82 za film Dr Jekyll i kobiety
Linki zewnętrzne