Budowana skocznia w Wiśle Malince (widok z góry)
Wisła (cz. Visla, niem. Weichsel, 1941-45 Weichsel O.S., 1945 Hohenweichsel) –
miasto i gmina
w
województwie śląskim
, w
powiecie cieszyńskim
na południe od
Ustronia
i na zachód od
Szczyrku
. Położone jest w głębi
Beskidu Śląskiego
, w pobliżu granicy z
Czechami
. Znany ośrodek wypoczynkowy, turystyczny i sportowy. Na terenie miasta swoje źródła ma największa polska rzeka o tej samej nazwie –
Wisła
. Ze źródeł na Baraniej Górze wypływają potoki Czarna i Biała Wisełka, które po połączeniu się i przyjęciu wód potoku Malinka tworzą rzekę Wisłę.
Centrum Wisły położone jest na wysokości 430 m
n.p.m.
Otaczające je grzbietowiska przewyższają doliny o 300 do 600 m.
Najwyższe wzniesienia:
Do 1954 roku była siedzibą
gminy Wisła
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa bielskiego
.
Według danych z 31 grudnia 2006[2] miasto miało 11 450 mieszkańców.
Wisła jest jednocześnie jednym z największych ośrodków
luterańskich
w Polsce i jedynym miastem, w którym ludność tego wyznania stanowi większość. Prócz
luteran
miasto zamieszkują
katolicy
oraz wyznawcy kościołów
ewangelicznych
. Działalność kaznodziejską prowadzą także
Świadkowie Jehowy
, zbierający się w swojej
Sali Królestwa
.
W Wiśle podczas
IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży "Śląsk-Beskidy 2009"
odbywały się zawody w
biegach narciarskich
i
biathlonie
, tu też odbyła się ceremonia zamknięcia.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[3] Wisła ma obszar 110,26 km², w tym:
- użytki rolne: 19%
- użytki leśne: 74%
Miasto stanowi 15,1% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 31 grudnia 2006[4]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 11 410 | 100 | 5914 | 51,9 | 5496 | 48,1 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 104 | 53,9 | 49,9 |
Według danych z roku 2002[5] średni dochód na mieszkańca wynosił 1407,09 zł.
Historia wsi
Historia dzisiejszej Wisły sięga przełomu XVI i XVII wieku, kiedy to pojawili się tu pierwsi osadnicy. Byli to drwale pracujący na rzecz
książąt cieszyńskich
, dostarczający drewna opałowego i gontów na potrzeby zamku w
Cieszynie
. Prawie równocześnie osiedlali się tu
Wołosi
(zwani tutaj Wałachami), przynosząc ze sobą kulturę pasterską, a szałaśnictwo stało się wkrótce podstawą życia miejscowej ludności. Wisła od chwili ukształtowania się jako wieś feudalna związana była z Cieszynem. Pierwszy dokument wspominający wieś pochodzi z
1615
roku. Nakazuje on wójtowi z
Cisownicy
, by dostarczył od młynarza z Wisły 32 kopy gontów na folwark w Bobrku koło Cieszyna.
W
1643
r., z polecenia księżnej
Elżbiety Lukrecji Cieszyńskiej
, nowa wieś została wpisana do
urbarza
Księstwa Cieszyńskiego
. Liczyła wtedy 30 osadników, którym określono powinności na rzecz dworu w Cieszynie. Najstarsza księga gruntowa Wisły z
1644
r. przynosi informację o zamknięciu drewnianego kościoła
ewangelickiego
, co świadczyć może o tym, że od samego początku Wisła była wsią
protestancką
.
W połowie XVII wieku szybko wzrastała liczba osadników, szukających tu schronienia przed prześladowaniami religijnymi
kontrreformacji
i uciskiem ekonomicznym, który wzmagał się na nizinnych terenach Księstwa Cieszyńskiego od momentu przejęcia tych ziem przez
Habsburgów
w
1653
r. Pewną ulgę przyniósł dopiero tzw. patent urbarialny cesarzowej
Marii Teresy Habsburg
z
1771
r., który ograniczył pańszczyznę i poprawił pozycję prawną chłopów. Patent religijny cesarza
Józefa II
z
1783
r. nadał równe prawa religijne
protestantom
, co w późniejszym okresie pozwoliło im na wystawienie kościoła. W tymże
1783
r. powstała pierwsza szkoła we wsi; pierwszym nauczycielem został Paweł Welszar.
W tym okresie działało w Wiśle 15 spółek sałaszniczych, zajmujących się wypasem (głównie owiec). Jednak najbliższe półwiecze miało przynieść praktycznie całkowity upadek sałasznictwa w Beskidzie Śląskim.
XIX wiek
to stopniowy rozwój Wisły. W
1824
r. wzniesiono nowy, już murowany budynek szkolny, istniejący do dnia dzisiejszego. Wybudowano drogę łączącą Wisłę z Ustroniem (
1837
r.). W
1838
r. oddano do użytku murowany kościół ewangelicki, do którego w latach
1861
-1863 dobudowano wieżę. W roku
1856
r. swój kościół otworzyli także
katolicy
.
Już od początku wieku zjeżdżali się w okolicę miłośnicy wypraw turystycznych, udający się do źródeł rzeki Wisły. W
1810
r.14 sierpnia pierwszą udokumentowaną wycieczkę na szczyt
Baraniej Góry
odbył późniejszy książę pszczyński Ludwik Anhalt-Coethen. W
1843
r. źródła Wisły zwiedził
Wincenty Pol
– geograf i poeta w jednej osobie. Wycieczki tego typu stały się jeszcze bardziej popularne w drugiej połowie wieku.
W tym samym czasie postępował upadek gospodarki pasterskiej w Beskidach. Wiązało się to z uruchomieniem pod koniec
XVIII wieku
hut na terenie
Śląska Cieszyńskiego
, które potrzebowały do swej produkcji wielkich ilości drewna. Książę
Albert Sasko-Cieszyński
zapoczątkował nowy okres gospodarki leśnej w Beskidzie Śląskim. Z Saksonii sprowadził służbę leśną oraz rozpoczął ograniczanie dotychczasowych swobód góralskich. Stopniowo usuwano górali ze śródleśnych łąk i rozpoczęto proces zalesiania, co w konsekwencji doprowadziło do całkowitego upadku pasterstwa. Dotrwało ono tylko w formie szczątkowej do połowy
XX wieku
.
Wisła jako miejscowość wypoczynkowa
Od drugiej połowy
XIX wieku
, okolice Wisły odwiedzane są przez coraz większą liczbę podróżników. Za odkrywcę Wisły na szeroką skalę trzeba uznać pochodzącego z
Radomia
Bogumiła Hoffa
. Ten badacz kultury ludowej, współpracownik Oskara Kolberga, odwiedził wieś w
1882
r. i zachwycony jej urokiem zaczął propagować jej walory w prasie i wśród przyjaciół. W
1885
r. na gruncie, który ze względu na niską cenę, za jaką go nabył, nazwał "Bożym Darem", wybudował pierwszą willę wypoczynkową "Warszawa". Wkrótce dzieło Hoffa przejął znany warszawski uczony, filozof i parapsycholog – dr
Julian Ochorowicz
. Wybudował on kilka następnych drewnianych pensjonatów, np.: "Sokół", "Placówka", które zaprojektował syn Bogumiła Hoffa –
Bogdan
.
Do Wisły zaczęli zjeżdżać letnicy. W lipcu
1896
r. odwiedziła Wisłę – prawdopodobnie tylko na jeden dzień –
Maria Konopnicka
, która zatrzymała się wówczas w
Jaworzu
szukając pokoju na dłuższy pobyt. Zniechęciły ją jednak prymitywne warunki, jakie panowały ówcześnie, skoro w liście do córki z 17 lipca pisała: "...pierwsza rzecz, mimo wszystko, do Wisły, bo tania. I prawda, tania zupełnie, ale pokoiki zupełnie pod dachem, bez podbitek, tak że żywica od gorąca topnieje na belkach (...)". Kilka lat później, w
1902
r., Konopnicka, zauroczona beskidzkim krajobrazem, zaakceptowała projekt ofiarowania jej przez naród polski domu właśnie w Wiśle. Jednak willa
Ochorowicza
, którą planowano zakupić dla poetki, nie spełniła przyjętych wymagań.
W czerwcu i lipcu
1900
r. przebywał w Wiśle
Bolesław Prus
, który zamieszkał w drewnianej willi Ochorowicza, nazwanej na pamiątkę tego wydarzenia "Placówką". Rok później, jesienią
1901
r., bawił tu
Władysław Reymont
, który w willi Ochorowicza (w "Placówce" lub "Jaskółce") pisał fragmenty swoich "Chłopów". Sam Ochorowicz osiadł w Wiśle w
1899
r. i mieszkał z przerwami do
1913
r., prowadząc tu m.in. swe eksperymenty
parapsychologiczne
. W latach
1909
–
1912
mieszkała tu również Stanisława Tomczykówna – słynne "medium" Ochorowicza.
W
1911
r. dzięki zabiegom Bogdana Hoffa uruchomiono w centrum wsi nowoczesny zakład kąpielowy. Latem
1911
r. przebywało w Wiśle około 300 gości i z tego względu Rząd Krajowy w
Opawie
oficjalnie uznał wieś za letnisko. Wkrótce oddano do użytku wodociąg samociśnieniowy i kanalizację, a przeprowadzone badania wykazały niezwykłą czystość miejscowego powietrza i wody.
Rok 1938, woźnica czekający z bryczką na turystów
W
1914
Mieczysław Orłowicz
w swoim słynnym przewodniku tak opisywał Wisłę: Doliną rzeki Wisły wiedzie stąd [z Ustronia] droga do wsi Wisły, liczącej 4000 m. polskich górali wyznania ewangelickiego, popierających
Ślązakowców
. Jest to największe polskie letnisko Śląska, przybywa tu ok. 600 gości z całej Polski. Istnieje hotel Piast z restauracyą i Zakładem hydropatycznym, pensyonat p. Wiśniewskiej w willi Dziechcinka, nadto szereg innych pensyonatów i will, przeważnie stawianych w stylu zakopiańskim. Okolica bardzo ładna, wycieczki w dolinę i do źródeł Wisły na Baraniej Górze i na Czantoryę[6].
Zakrojony na szeroką skalę rozwój miejscowości nastąpił w okresie międzywojennym i wtedy też Wisła nabrała cech
uzdrowiska
. Wzniesiono istniejące do dziś budynki Urzędu Gminy z pocztą, Dom Zdrojowy z salą kinową, czy nową szkołę. Zbudowano basen kąpielowy i skocznię narciarską w Głębcach oraz około 100 nowych willi. W
1927
r. otwarto nową drogę z Cieszyna do Wisły, a Jan Molin uruchomił przewozy autobusowe z Wisły do Cieszyna i Katowic. W
1929
r. do centrum Wisły dotarła linia kolejowa. W
1931
r. władze wojewódzkie przekazały prezydentowi RP wraz z honorowym obywatelstwem Wisły rezydencję na
Zadnim Groniu
(tzw.
Zameczek Prezydencki
). Wybudowano ją ze składek społeczeństwa śląskiego. W
1932
r. przedłużono linię kolejową do
Głębiec
oraz oddano do użytku drogę z Wisły do
Istebnej
. Jako ośrodek letniskowy Wisła wyprzedziła pobliski
Ustroń
i była jedną z najpopularniejszych miejscowości tego typu w Polsce. Jako ośrodek narciarski ustępowała tylko
Zakopanemu
.
Okres okupacji hitlerowskiej należy do najtragiczniejszych w historii Wisły. Większość pensjonatów zajęło wojsko, a wiele rodzin deportowano w głąb Rzeszy lub do
Generalnego Gubernatorstwa
.
3 maja
1946
grupa żołnierzy NSZ pod dowództwem
Henryka Flame
w celu zademonstrowania swojej siły zajęła miasto i urządziła w nim defiladę [7].
Po
1945
r. większość przedwojennych pensjonatów upaństwowiono, przekazując je m.in.
FWP
, a Wisła stałą się najpopularniejszym ośrodkiem wypoczynkowym dla mieszkańców Górnego Śląska. Dalszy rozwój miejscowości nastąpił w latach 60. W
1962
r. Wisła otrzymała prawa miejskie, a równocześnie zaczęły powstawać pierwsze branżowe i zakładowe domy wypoczynkowe oraz ośrodki campingowe w Kopydle, Głębcach i Malince. Następne lata to sukcesywne otwieranie kolejnych kompleksów domów wczasowych: na stokach Jarzębatej (1971 r.), ośrodka wypoczynkowego "Partecznik" na stokach Czerhli (1975 r.), a w latach 80. domów wypoczynkowych na południowych stokach
Bukowej
.
Równocześnie postępowały liczne inwestycje komunalne. W
1968
r. oddano do użytku drogę do
Szczyrku
przez
Salmopol
, w
1972
r. oczyszczalnię ścieków, a w
1977
r. nowoczesny ośrodek zdrowia. W latach 90. powstało wiele prywatnych pensjonatów, a w Jaworniku otwarto hotel "Stok". W
2003
r. do bazy hotelowej liczącej obecnie około 9 tysięcy miejsc noclegowych, dołączył hotel "Gołębiewski" z 320 pokojami.
Turyści wypoczywający w Wiśle mają do dyspozycji kilkadziesiąt kilometrów szlaków pieszych, 16 wyciągów narciarskich z 15 km tras zjazdowych. Sportowcy, np. kadra polskich piłkarzy, wykorzystują Ośrodek Przygotowań Olimpijskich, a we wrześniu
2008
r. została oddana do użytku nowa
skocznia narciarska w Malince
.
Podczas
IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży "Śląsk-Beskidy 2009"
(
15
–
20 lutego
2009
) odbywały się zawody w
biegach narciarskich
i
biathlonie
, tu też odbyła się ceremonia zamknięcia.
Piesze szlaki turystyczne
Ludzie pochodzący z Wisły
Współpraca
Wisła posiada formalne kontakty z gminą
Hukvaldy
(
Czechy
), co zostało stwierdzone uchwałą Rady Miasta XXXIX/228/98 r.
W roku 2002 miasta Daliat el Carmel (
Izrael
) i
Vatra Dornei
(
Rumunia
) oraz w roku 2003
Bully-les-Mines
(
Francja
) wystąpiły z inicjatywą nawiązania współpracy z miastem Wisła.
Prowadzone są również wstępne rozmowy z
niemieckim
miastem
Willingen
.
Dzielnice/Doliny Wisły
Sąsiednie gminy
Brenna
,
Istebna
,
Lipowa
,
Milówka
,
Radziechowy-Wieprz
,
Szczyrk
,
Ustroń
. Miasto sąsiaduje z
Czechami
.
Zabytki
Muzeum Beskidzkie w Wiśle
Wśród ciekawych zabytków można wymienić:
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Ludność Polski 2008 GUS
- ↑
Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast
(
pol.
).
GUS
. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast
(
pol.
).
GUS
. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim, Lwów 1914, reprint Krosno 1998, , s. 476.
- ↑ J. Drużyńska, Stanisław M. Jankowski: Wyklęte życiorysy. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2009, s. 271. .
Linki zewnętrzne