Ulica Romualda Traugutta w Warszawie
Romuald Traugutt w mundurze armii rosyjskiej
Za Wiarę i Ojczyznę 1863 rozstrzelani i powieszeni – ilustracja Awita Szuberta. W środku Romuald Traugutt
Romuald Traugutt
ps.
Michał Czarnecki (ur.
16 stycznia
1826
w
Szostakowie
powiat
brzeski
, zm.
5 sierpnia
1864
w
Warszawie
) –
polski generał
,
dyktator
[2]
powstania styczniowego
.
Wczesne lata i służba w armii rosyjskiej
Urodził się
16 stycznia
1826
w
Szostakowie
. Miejscowość ta leżała wówczas w granicach
Imperium Rosyjskiego
, wchodząc w skład
guberni grodzieńskiej
. Dzisiaj znajduje się na
Białorusi
. Był synem Ludwika i Alojzy z Błockich[3]. Największy wpływ na jego wychowanie wywarła jednak babka – Justyna Błocka, która od najmłodszych lat wpajała Romualdowi wartości patriotyczne. W
1836
roku rozpoczął naukę w
gimnazjum w Świsłoczy
, którą ukończył w
1842
z dobrymi wynikami (srebrny medal za naukę i świadectwo dojrzałości dające prawo do 14. stopnia służbowego). Następnie próbował dostać się na studia. Od najmłodszych lat pragnął dostać się do Instytutu Inżynierów Dróg Komunikacyjnych w
Petersburgu
. Jednakże instytut uległ reorganizacji i Traugutt nie został przyjęty. Nie bez znaczenia był również jego wiek.
Kampania na Węgrzech
W grudniu
1844
zdał egzamin na junkra do
saperów
, a w styczniu
1845
rozpoczął wojskowy staż w
Żelechowie
. Tam uczył się w szkole oficerskiej, pod kierownictwem
pułkownika
Franciszka Justa. Zakończeniem trzyletniego kursu był egzamin oficerski w Petersburgu, na który został wysłany wraz z sześcioma towarzyszami. Traugutt zdał na stopień celujący, a w lutym
1848
roku już jako
chorąży
, powrócił do Żelechowa. Na miejscu dowiedział się, iż jego
batalion
zostanie wykorzystany do stłumienia rewolucji na
Węgrzech
, która wybuchła w ramach
Wiosny Ludów
. Oddział Traugutta wszedł w skład armii dowodzonej przez
Iwana Paskiewicza
. Swój marsz przez
Kraków
,
Nowy Targ
,
Karpaty
na Węgry rozpoczął w maju
1848
roku. W czerwcu do Traugutta dociera wiadomość o śmierci ojca. Armia rosyjska, w skład której wchodził batalion saperów Traugutta, w czasie kampanii na Węgrzech walczyła m.in. z oddziałami wspieranymi przez
Legiony Polskie
. Sam Traugutt brał udział w bitwach pod
Preszowem
(
8
-
12 czerwca
),
Koszycami
(
15 czerwca
),
Gyöngyös
(
29 czerwca
),
Vac
(
3
-
5 lipca
),
Temeszwarem
(
9 sierpnia
) i Világos (
13 sierpnia
). Po zakończeniu działań zbrojnych,
6 października
oddział Traugutta powrócił w granice
Królestwa Polskiego
. Na terytorium polskie wkroczył niedaleko wsi
Krasków
.
25 lipca
1852
roku Romuald Traugutt wziął w Warszawie ślub. Jego wybranką była Anna Emilia Pikel, której ojciec był jubilerem prowadzącym interes w stolicy Królestwa. Rok przed ślubem Pikiel musiała zmienić wyznanie (przedtem była
luteranką
), pragnąc wziąć ślub z
rzymskim katolikiem
. Młoda para zamieszkała w Żelechowie, gdzie spędziła następne dwa lata. W tym czasie Traugutt został doceniony za militarne sukcesy na Węgrzech – nowe mieszkanie, nagrodę pieniężną 245
rubli
srebrnych
, a także Order św. Anny II klasy.
28 lipca
1853
roku w
Dęblinie
narodziła im się córka.
Wojna z Turcją
Tymczasem wybuchł nowy konflikt, tym razem z
Turcją
.
1 grudnia
1853
roku Traugutt został wysłany na południowy wschód. Jego oddział przemaszerował przez
Mołdawię
,
Wołoszczyznę
, a
11 kwietnia
dotarł na
Krym
. Tam otrzymał zadanie ufortyfikowania twierdzy Silistra. Później brał udział w działaniach zbrojnych podczas oblężenia
Sewastopola
. Następnie Traugutt został przeniesiony do Kwatery Głównej w Sewastopolu, a potem w
Bakczysaraju
. Przebywał tam do
20 marca
1856
.
26 czerwca
1857
roku został awansowany na
sztabskapitana
, następnie został adiutantem Sztabu Głównego Armii Drugiej.
Dalsza kariera wojskowa
25 lipca
1856
roku przybył do
Odessy
, gdzie dołączyła do niego najbliższa rodzina – żona, babka i córka. Zamieszkali razem w
Charkowie
, gdzie Traugutt został skarbnikiem i egzekutorem komisji ds. likwidacji spraw i rachunków głównego sztabu i intendentury byłej Drugiej Armii.
28 kwietnia
1857
roku to data narodzin drugiej córki oficera. Otrzymała ona imię
Alojza
, na cześć ojca Romualda. W
1858
roku został skierowany do sztabu cesarskiego w dziale inżynierii. Wiązało się to z koniecznością zamieszkania w Petersburgu. Tam też podjął się prowadzenia wykładów w wyższej szkole wojskowej.
1 stycznia
1859
roku za wcześniejsze sukcesy i sumienną pracę otrzymał kolejne wyróżnienie – został odznaczony Orderem św. Anny III klasy. W tym samym roku jego żona powiła
bliźnięta
– chłopca i dziewczynkę. Radość zakłóciła śmierć babki, Justyny, która zmarła w listopadzie
1859
roku. Kolejny rok to seria ciosów dla Traugutta – kolejno zmarli jego najbliżsi: najmłodsza córka (październik
1859
), żona Anna (
1 stycznia
1860
) oraz najmłodszy syn (maj
1860
). Po tych wydarzeniach przeżył załamanie nerwowe, pragnąc dojść do siebie wyjechał do majątku w
Białej
, pozostającego w rękach siostry, Alojzy Juszkiewiczowej. Później przejął majątek pozostawiony mu przez zmarłego ojca chrzestnego w Ostrowiu i
Zabawie
.
W tym samym roku poznał Antoninę Kościuszkównę, blisko spokrewnioną z
Tadeuszem Kościuszką
. Wkrótce poprosił ją o rękę i
13 czerwca
1860
wzięli ślub w Kłopcinie. W tym czasie Traugutt nosił się już decyzją o konieczności zakończenia służby w wojsku carskim. Był w ogólnie złej kondycji fizycznej. Pojawiły się też pogłoski o zbliżającym się wybuchu powstania narodowowyzwoleńczego.
14 czerwca
1862
roku Romuald Traugutt został zwolniony z armii rosyjskiej. Dosłużył się stopnia
podpułkownika
. Zachował prawo do noszenia munduru i otrzymywał roczną pensję w wysokości 230 rubli srebrnych. W tym samym czasie w
Kobryniu
zmarł dwuletni syn Traugutta, Roman.
Działalność powstańcza
Do czasu proklamowania powstania na
Litwie
(
marzec
1863
), Traugutt nie wyrażał chęci brania udziału w życiu politycznym. W poglądach zbliżony był jednak do stronnictwa
białych
, choć działania przez niego podejmowane odzwierciedlały raczej program
czerwonych
. Gdy powstanie wybuchło, sąsiedzi z Ostrowia namawiali go do objęcia komendy nad lokalnymi oddziałami. Traugutt nie był pośród nich szczególnie popularną osobą, ale większość znała jego dawne zasługi wojenne. Przez długi czas odmawiał przystąpienia do powstania styczniowego. Wszedł do walki w kwietniu
1863
roku. Objął dowództwo nad oddziałem kobryńskim, z którym m.in. urządził
17 maja
udaną zasadzkę na oddział rosyjski pod
Horkami
. Stoczył jeszcze kilka potyczek. Ostatnia miała miejsce
13 lipca
pod
Kołodnem
i zakończyła się porażką. W lipcu
1863
przebywał w majątku
Elizy Orzeszkowej
pod Kobryniem. Później Traugutt postanowił udać się do Warszawy.
Dyktatura
W stolicy Królestwa stawił się przed Wydziałem Wojny
Rządu Narodowego
, do którego dyspozycji się oddał.
15 sierpnia
otrzymał awans na generała. Następnie został wysłany do
Paryża
, gdzie miał szukać możliwości pozyskania pomocy dla powstańców ze strony
Francji
. Misja nie przyniosła jednak sukcesu. Po powrocie udało mu się uzyskać poparcie stronnictwa białych, którzy wysunęli jego kandydaturę na dyktatora powstania. Po upadku
Rządu Narodowego czerwonych
17 października
1863
Romuald Traugutt został dowódcą powstania.
Jego przywództwo miało charakter tajny. Siedzibą dyktatora było mieszkanie przy ul. Smolnej 3, a sam Traugutt przybrał pseudonim Michał Czarnecki. Przyjął również wymyśloną tożsamość konspiracyjną, podając się za kupca pochodzącego z
Galicji
. Traugutt podjął się próby reorganizacji sił powstańczych i przekształcenia słabo uzbrojonych i luźno zorganizowanych oddziałów partyzanckich w regularną armię.
27 grudnia
1863
wydał dekret powołujący delegatów terenowych w celu
uwłaszczenia chłopów
. Jako jeden z głównych celów wskazywał także konieczność poprawy sytuacji finansowej oddziałów powstańczych. Jego zabiegi o udzielenie pożyczki w kraju i zagranicą skończyły się jednak niepowodzeniem. Prowadził także szeroko zakrojoną politykę zagraniczną. Najpierw próbował uzyskać pomoc militarną od krajów Europy Zachodniej. Kiedy okazało się, iż nadzieje na to były zupełnie bezpodstawne, nawiązał kontakty z innymi europejskimi rewolucjonistami. Korespondował m.in. z
Giuseppe Garibaldim
. Pomimo swej głębokiej religijności i słania listów do
papieża
Piusa IX
z prośbą o apostolskie błogosławieństwo, sprzeciwiał się wysyłaniu do
Rzymu
funduszy które miały przyspieszyć
kanonizację
błogosławionego
Jozafata Kuncewicza
.
Śmierć
Traugutt został aresztowany w nocy z
10
na
11 kwietnia
1864
w swojej warszawskiej kwaterze przez rosyjską policję (został wydany przez
Artura Goldmana
). Początkowo przetrzymywany był na
Pawiaku
, a później więziono go w X Pawilonie
Cytadeli Warszawskiej
. Próbowano wydobyć z niego informacje dotyczące dowództwa powstania, jednak Traugutt nie wydał nikogo. W czasie jednego z przesłuchań miał wypowiedzieć słynne zdanie:
Idea narodowości jest tak potężną i czyni tak wielkie postępy w Europie, że ją nic nie pokona.[4]
19 lipca
Audytoriat Polowy
wydał wyrok na Traugutta: został
zdegradowany
i skazany na
karę śmierci
. Wyrok wykonano przez powieszenie[5][6][7][8] w okolicy
Cytadeli Warszawskiej
5 sierpnia
1864
w Parku Traugutta koło Fortu Legionów o 10 rano, wraz z
Rafałem Krajewskim
,
Józefem Toczyskim
,
Romanem Żulińskim
i
Janem Jeziorańskim
. Pierwszy krzyż i istniejący do dziś pamiątkowy głaz ustawiono tutaj już w 1916 r. Cztery lata później - o czym informuje napis na drugim kamieniu - pochowano tu pięć znalezionych w pobliżu czaszek. Dzisiejszy wygląd miejsce to zawdzięcza warszawskim rzemieślnikom z Cechu Krawców i Rzemiosł Włókienniczych, którzy w 1971 r. sfinansowali budowę murków i schodów. Ostatnim gestem przed śmiercią było ucałowanie krzyża podczas gdy zebrany trzydziestotysięczny tłum śpiewał pieśń
Święty Boże
.
Legenda Traugutta
Zaraz po śmierci dyktatora, zaczął kształtować się swoisty kult jego osoby. Wielu świadków jego egzekucji przyrównywało tę śmierć do męki
Chrystusa
. We wrześniu
1864
roku w piśmie polskim Ojczyzna wydawanym w
Szwajcarii
po raz pierwszy pojawiły się
nekrologi
poświęcone Trauguttowi, wskazujące iż prowadził on życie prawdziwie święte. Opisywany był jako osoba niezłomna i dokonująca nadludzkich wysiłków m.in. w pamiętnikach Juliana Łukaszewskiego (
1870
), pismach
Stanisława Koźmiana
,
Walerego Przyborowskiego
, a nawet doceniającego jego religijność rosyjskiego historyka powstania
Nikołaja Wasiljewicza Berga
. Legendę Traugutta kontynuowała obszerna biografia pióra bliskiego dyktatorowi
Mariana Karola Dubieckiego
, wydana w
1894
roku w Galicji. Legenda Traugutta znajdowała wciąż nowych zwolenników również w
XX wieku
. Jednym z nich był m.in.
Józef Piłsudski
. Za swego patrona Traugutta obierały sobie grupy o skrajnie różnych poglądach – jego imię nosiły zarówno oddziały
Armii Krajowej
, jak i
Ludowego Wojska Polskiego
.
Dążenie do beatyfikacji[9]
Podjęto kroki w kierunku
beatyfikowania
jego osoby, jako symbolu poświęcenia i męczeństwa dla
Ojczyzny
. Z pomysłem tym wystąpił ks. Józef Jarzębowski, biograf Traugutta. Pomysł popierał także kardynał
Stefan Wyszyński
. Obecnie tą kwestią zajmuje się ojciec Władysław Kluz, autor książki pt. Dyktator Romuald Traugutt wydanej w
1982
r.
Upamiętnienie
Imię Romualda Traugutta nosi wiele ulic w polskich miejscowościach, np.
Ulica Romualda Traugutta we Wrocławiu
. Jest patronem szkół, np.
II LO w Częstochowie
czy
XLV LO w Warszawie
oraz drużyn harcerskich, jak choćby
1 WDH im. Romualda Traugutta Czarna Jedynka
. Ponadto w Warszawie znajduje się
park nazwany jego imieniem
. Jego imię nosi też jeden z zabytkowych
fortów
otaczających Warszawę. W domniemanym miejscu egzekucji znajduje się pamiątkowy krzyż a w
X Pawilonie
Cytadeli Warszawskiej
znajduje się zrekonstruowana cela, w której był osadzony.
Przypisy
- ↑
Stefan Kieniewicz
, Warszawa w powstaniu styczniowym,
Warszawa
1983
, s .194
- ↑ Nieformalnie,
Ireneusz Ihnatowicz
,
Andrzej Biernat
, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku,
Warszawa
2003
, s. 485
- ↑ Odpis aktu małżeństwa. Akta metrykalne parafii św. Jana w Warszawie, Rok 1852, Nr aktu 150
- ↑ J. Rusin, Traugutt – Bohater narodowego mitu,
[1]
- ↑
Polska.pl
- ↑
Gazeta.pl
- ↑
Muzeum Historii Polski
- ↑
Episkopat Polski
- ↑
Dziedzictwo
Bibliografia
- Abramowicz Marian Cezary, Dwa żywoty, Poznań 1998,
- Dubiecki Marian, Bohaterski naczelnik powstania styczniowego (Romuald Traugutt, Warszawa 1918
- Dubiecki Marian, Romuald Traugutt i jego dyktatura podczas powstania styczniowego 1863-1864, Kijów 1911
- Kluz Władysław, Dyktator Romuald Traugutt, Kraków 1986
- Peszke Ignacy, Ostatni naczelnik narodu, Warszawa 1916
- Pomarański Stefan, Wojskowa służba Traugutta, Warszawa 1929
- Roszko Stefan, Generał Romuald Traugutt (w 55-tą rocznicę śmierci), Zamość 1919
- Rusin Joanna, Człowiek świętego imienia: legenda Traugutta w piśmiennictwie polskim XIX i XX wieku, Rzeszów 2002,
- Игнат Михаевич. Мятежный генерал. - Минск: Конфидо, 2007, -48 с. .
- Praca zbiorowa pod redakcją Grażyny Kieniewiczowej i Aliny Sokołowskiej Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic warszawskich Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1968 s. 179
Zobacz też
Linki zewnętrzne