Ewangelia Tomasza - (
kopt.
p.euaggelion p.kata Thomas) starożytne pismo zaliczane do
apokryfów
Nowego Testamentu
, powstałe prawdopodobnie przed końcem II wieku n.e. i znane dziś jedynie w przekładzie na dialekt saidzki
języka koptyjskiego
. Jego tekst zawiera 114 powiedzeń (
logia
)
Jezusa Chrystusa
, które miał zapisać
Tomasz Apostoł
.
Odkrycie
Do połowy
XX wieku
, znane były jedynie fragmenty greckiej wersji tego tekstu. Ewangelia Tomasza jest jednym z tekstów odkrytych w 1945 roku w
Nag Hammadi
w zbiorze trzynastu koptyjskich kodeksów
papirusowych
. Opublikowana została w roku 1959.
Autorstwo i czas powstania
Według samego utworu jego autorem jest
apostoł
Tomasz Didymus
wspomniany też kilkakrotnie w
Ewangelii Jana
.
- To są tajemne słowa, które Jezus żywy wypowiedział, a zapisał je Didymus Juda Tomasz (Ewangelia Tomasza 32,10)
Według
Wincentego Myszora
, Ewangelia powstała w środowisku
gnostyków
esseńskich, zaś jej nieznany autor posłużył się autorytetem apostoła.[1] Przypuszczalnie utwór istniał wcześniej jako luźne
logia
przekazywane ustnie i zapisywane w różnej kolejności. Fragmenty greckie odnalezione w
Oksyrynchos
zachowują inną kolejność. Logia te zostały prawdopodobnie zebrane w Syrii pod koniec II wieku i przeredagowane w duchu gnostyckim.
Utwór został napisany prawdopodobnie w języku greckim, a w III wieku n.e. dokonano jego tłumaczenia na język koptyjski. Niektórzy badacze sądzą, że pierwotnym językiem był syryjski, o czym świadczą liczne semityzmy[2].
Od wspomnianego dokumentu należy odróżnić inny apokryf,
Ewangelia Dzieciństwa Tomasza
, opisujący dziecięce lata Jezusa, pochodzący z IV w.
Treść i teologia
Nazwa zbioru, "Ewangelia" nie nawiązuje do formy literackiej ewangelii, a raczej do treści. Ewangelia Tomasza nie obejmuje opowieści o męce, śmierci i zmartwychwstania, co stanowczo odróżnia ją od ewangelii kanonicznych.
Ewangelia Tomasza zawiera wypowiedzi Jezusa z Nazaretu, z których nieliczne przypominają wypowiedzi Jezusa zawarte w
ewangeliach synoptycznych
. Każda z wypowiedzi wprowadzana jest formułą: "I Jezus rzekł" (ΠЄϪЄ ІС ϪЄ). Niektóre mają formę odpowiedzi na pytania uczniów Jezusa i zaczynają się od przytoczenia pytania.
- Powiedział Jezus: Królestwo jest jak pasterz który miał sto owiec. Jedna z nich zginęła, największa. On opuścił dziewięćdziesiąt dziewięć i szukał jednej aż znalazł. Utrudzony powiedział do owcy: Kocham ciebie więcej niż dziewięćdziesiąt dziewięć (Logion 107).
W ewangelii pojawiają się liczne motywy
panteistyczne
i
gnostyckie
, takie jak zastrzeżenie tajemnicy tekstu (które nie mają miejsca w ewangeliach kanonicznych). Niektóre fragmenty są zawiłe i trudne do zrozumienia, co odróżnia je od prostoty języka Ewangelii, np.
- "Szczęśliwy lew, którego zje człowiek. I lew stanie się człowiekiem. Przeklęty człowiek, którego zje lew. I człowiek stanie się lwem" (Logion 7).
- "Kto poznał świat, znalazł trupa, a kto znalazł trupa, świat nie jest go wart" (Logion 57)
- "Rzekł Jezus: Oto poprowadzę ją, aby uczynić ją mężczyzną, aby stała się sama duchem żywym, podobnym do was, mężczyzn. Każda kobieta, która uczyni siebie mężczyzną, wejdzie do królestwa niebios" (Logion 114).
Znaczenie
W opinii wielu badaczy, np. uczonych związanych z kręgiem The Jesus Seminar nazywających Ewangelię Tomasza "piątą ewangelią" jest to tekst równie ważny dla poznania historycznego Jezusa co pozostałe cztery ewangelie kanoniczne. Dowodem tego jest wydana staraniem członków Jesus Seminar w 1993 roku książka "The five Gospels. The Search for Authentic Words of Jesus". ("Pięć Ewangelii. Poszukiwanie autentycznych słów Jezusa").
Z drugiej strony, odkrycie ewangelii Tomasza wzmocniło hipotezę o istnieniu
źródła Q
, gdyż jej odkrycie udowodniło, iż we wczesnym chrześcijaństwie istniał gatunek ewangelii złożonej z samych powiedzeń (
logiów
) Jezusa, za jaki uważa się właśnie źródło Q.
Ewangelia Tomasza w kulturze współczesnej
Apokryf ten występuje w filmie
Stygmaty
, gdzie został przedstawiony w sposób typowy dla
spiskowej teorii dziejów
. Wg twórców filmu Kościół katolicki miał ukrywać jego treść, jako burzącą podstawy wiary. W kilku epizodach filmu cytowane są następujące słowa przypisywane Ewangelii Tomasza: "Jezus rzekł: Królestwo Boże jest w was i wokół was. Nie w domach z drewna i kamienia. Rozłup kawałek drewna, a będę tam, podnieś głaz, a znajdziesz mnie". W rzeczywistości cytat jest kompilacją fragmentów z apokryfu 3 i 77, które nie zawierają słów "Nie w domach z drewna i kamienia" i brzmią trochę inaczej:
3 Rzekł Jezus: "Gdy wasi przywódcy powiedzą wam: "to królestwo jest w niebie, wtedy ptaki niebieskie będą pierwsze przed wami". Gdy powiedzą wam, że ono jest w morzu, wtedy ryby będą pierwsze przed wami. Ale królestwo jest tym, co jest w was i tym, co jest poza wami. Skoro poznacie samych siebie, wtedy będziecie poznani i będziecie wiedzieć, że jesteście synami Ojca żywego. Jeśli zaś nie poznacie siebie, wtedy istniejecie w nędzy i sami jesteście nędzą".
77 Rzekł Jezus: "Ja jestem światłością, która jest ponad wszystkimi. Ja jestem Pełnią, Pełnia wyszła ze mnie, Pełnia doszła do mnie. Rozłupcie drzewo, ja tam jestem. Podnieście kamień, a znajdziecie mnie tam". [3]
Ewangelia Tomasza pojawia się również w książce
Dana Browna
Kod Leonarda da Vinci
.
Ewangelia jest również wspomniana w książce: Mapa Trzech Mędrców Jamesa Rollinsa.
Przypisy
- ↑ Ewangelia Tomasza, Albertyna Dembska i Wincenty Myszor (tłum), Wincenty Myszor (oprac.), Verbum, Katowice 1992, s. 6.
- ↑ Ewangelia Tomasza, op. cit. s. 4-5.
- ↑
Ewangelia św. Tomasza - prawda?
- artykuł z serwisu kosciol.pl
Bibliografia
- Ewangelia Tomasza, Albertyna Dembska i Wincenty Myszor (tłum), Wincenty Myszor (oprac.), Verbum, Katowice 1992.
- Marek Starowieyski (red), Apokryfy Nowego Testamentu, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1986.
- Plisch, Uwe-Karsten (2007). Das Thomasevangelium. Originaltext mit Kommentar. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft. .
Linki zewnętrzne