Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej (
chin.upr.
中华人民共和国宪法,
pinyin
: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó Xiànfǎ) - najwyższy
akt prawny
w
Chińskiej Republice Ludowej
. Obecnie obowiązująca wersja konstytucji została uchwalona przez
Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych
4 grudnia
1982
roku. Uzupełniają ją cztery nowelizacje z
12 kwietnia
1988
,
29 marca
1993
,
15 marca
1999
oraz
14 marca
2004
.
Historia konstytucji ChRL
Wspólny program Ludowej Politycznej Rady Konsultatywnej Chin z 1949
Pierwszym dokumentem o charakterze tymczasowej ustawy zasadniczej był wspólny program Ludowej Politycznej Rady Konsultatywnej Chin, przyjęty podczas I sesji tego organu w
Pekinie
w dniach 21-30 września
1949
i wszedł w życie wraz w utworzeniem
ChRL
1 października
1949
. Wprowadzała ona w kraju ustrój socjalistyczny, oparty na
dyktaturze proletariatu
i
centralizmie demokratycznym
. Najwyższym organem władzy państwowej ustanowiona została Centralna Ludowa Rada Rządowa, której podlegały m.in. siły zbrojne i sądownictwo. Funkcje parlamentu pełniła
Ludowa Polityczna Konferencja Konsultatywna Chin
.
W styczniu
1953
Centralna Ludowa Rada Rządowa rozpoczęła prace nad projektem konstytucji ChRL.
14 czerwca
1954
ogłoszono jej ostateczny projekt. W okresie pomiędzy majem a sierpniem
1954
w drodze wielostopniowych wyborów utworzono nowy parlament -
Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych
, które na swojej pierwszej sesji
20 września
1954
przyjęło proponowany projekt konstytucji. Konstytucja z 1954 sankcjonowała przewodnią rolę
KPCh
i sojusz z
ZSRR
i innymi państwami socjalistycznymi. Najwyższym organem władzy państwowej stało się
OZPL
, a zwłaszcza jego Stały Komitet. Utworzone zostało także stanowisko Przewodniczącego ChRL. Konstytucja wprowadzała także formalną niezawisłość sądów, wykluczając je spod władzy zgromadzeń ludowych.
Postanowienia konstytucji stały się jednak bardzo szybko jedynie prawami spisanymi na papierze, co uwidoczniła już Kampania Przeciwko Prawicowcom w latach 1957-1958. Po rozpoczęciu w
1966
rewolucji kulturalnej
konstytucja stała się fikcją prawną.
Konstytucja z 1975
W czerwcu
1970
Mao Zedong
powołał Komisję Konstytucyjną (na której czele sam stanął), która miała przygotować projekt nowej konstytucji. Projekt był już gotowy i został zatwierdzony już we wrześniu tego samego roku. Zawirowania polityczne na szczytach władzy (eliminacja
Lin Biao
) spowodowały jednak opóźnienie prac nad nową konstytucją. W sierpniu
1973
KC KPCh ogłosił nowy projekt konstytucji. Dla formalnego jej zatwierdzenia zwołano w lipcu
1974
, po raz pierwszy od 9 lat, OZPL. Konstytucja została ostatecznie przyjęta na plenum KC KPCh w dniach 8-10 stycznia
1975
. Preambuła nowej konstytucji zawierała typowe slogany rewolucji kulturalnej, m.in. "zaostrzenie walki klas", "bezwzględną rozprawę" z politycznymi przeciwnikami
Mao
i wezwanie do "obrony przed agresją" USA i ZSRR. Konstytucja wprowadzała szerokie kompetencje armii, której podporządkowano wewnętrzne siły bezpieczeństwa i uprawniono do walki z "działalnością wywrotową". Wprowadzono komitety rewolucyjne, mające być terenowymi organami władzy wykonawczej oraz system zarządzanych przez państwo
komun ludowych
. Zniesione zostało stanowisko Przewodniczącego ChRL i drastycznie ograniczono kompetencje OZPL i jego członków (m.in. odbierając im immunitet i prawo składania interpelacji). Konstytucja sankcjonowała totalitarny system maoistowski. Znosiła prokuratury, powierzając ich funkcje organom służby bezpieczeństwa. Zniesiono jawność rozpraw sądowych, prawo oskarżonego do obrony, niezawisłość sądów i równość wobec prawa. Konstytucja wprowadzała również prawo do
strajków
, które de facto miało być usankcjonowaniem prawnym działań
hunwejbinów
.
Po śmierci
Mao Zedonga
i aresztowaniu
bandy czworga
, w
1977
przystąpiono niezwłocznie do opracowywania projektu nowej konstytucji, która została przyjęta przez OZPL
5 marca
1978
. Konstytucja z
1978
była wyrazem linii politycznej reprezentowanej przez
Hua Guofenga
. Nie wprowadzała zasadniczo żadnych istotnych zmian, ograniczając się do wycięcia propagandowych sformułowań, m.in. z preambuły. Przywrócono niektóre postanowienia konstytucji z
1954
, jak zasady poszanowania praw obywatelskich. Nie przywrócono jednak stanowiska Przewodniczącego ChRL czy kompetencji odebranych OZPL w 1975. Przywrócone zostały prokuratury i niezawisłość sądów, jednak nie zrezygnowano ze zdobyczy rewolucji kulturalnej - komitetów rewolucyjnych, zarządzanych przez państwo
komun ludowych
i prawa do strajku. Konstytucja z 1978 przekazała kontrolę nad armią Przewodniczącemu KC KPCh.
Wraz z dojściem
Deng Xiaopinga
do władzy wprowadzono do konstytucji dwie nowelizacje (w
1979
i
1980
), które m.in. znosiły komitety rewolucyjne.
28 kwietnia
1980
opublikowano projekt nowej konstytucji, którą w ogromnym stopniu oparto na konstytucji z
1954
.
Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej
Obecnie obowiązująca konstytucja została uchwalona przez V sesję
OZPL
dnia
4 grudnia
1982
.
Składa się z 5 części:
- preambuła
- przepisy ogólne
- podstawowe prawa i obowiązki obywateli
- struktura państwa
- flaga, hymn, godło i stolica państwa
Obowiązuje do dnia dzisiejszego, wraz z czterema nowelizacjami:
Przyjęta w 1988 nowelizacja uznała sektor prywatny za "uzupełnienie gospodarki opartej na systemie własności publicznej". Dopuściła także możliwość obrotu prawem użytkowania gruntów.
Nowelizacja z 1993 wprowadziła do preambuły konstytucji zapis o "reformach i otwarciu" i "socjalizmie o chińskiej specyfice". Stwierdzono także, że Chiny "znajdują się w początkowej fazie budowy socjalizmu".
Nowelizacja ta odegrała niezwykle ważną rolę w rozwoju chińskiej gospodarki, gdyż wykreślała z konstytucji zapis o
gospodarce planowej
, zastępując ją "
socjalistyczną
gospodarką rynkową
". Zdjęto także obowiązek realizowania przez podmioty gospodarcze państwowych planów gospodarczych. Komuny i spółdzielnie ludowe zostały wyłączone z bezpośredniego zarządzania przez państwo i zorganizowane na zasadzie odpowiedzialności kontraktowej.
W preambule znalazł się również nowy zapis o "wielopartyjnym systemie współpracy i konsultacji" pod przewodnictwem
KPCh
.
Przyjęta w 1999 nowelizacja wprowadziła
Teorię Deng Xiaopinga
jako ideologiczny drogowskaz dla partii i państwa. Stwierdzała także, że budowa socjalizmu "będzie trwała przez długi czas". Sektor prywatny przestał być "uzupełnieniem" gospodarki i stał się jej "ważną częścią składową", wprowadzono też możliwość "różnych form własności".
Po raz pierwszy znalazł się w konstytucji zapis o tym, że KPCh jest państwem prawa. Wykreślono też zapis o zwalczaniu przez państwo "działalności kontrrewolucyjnej", zastępując go "działalnością zagrażającą bezpieczeństwu państwa".
Nowelizacja z 2004 wprowadziła jako nowy drogowskaz ideologiczny
Zasadę Trzech Reprezentacji
i zapis o budowie "cywilizacji materialnej, politycznej i duchowej". Wprowadzono konstytucyjną gwarancję nienaruszalności własności prywatnej i odszkodowań za mienie przejęte przez państwo. Przewiduje również stworzenie systemu zabezpieczenia społecznego. Do konstytucji wpisano zapis o obronie
praw człowieka
. Wprowadzono również poprawkę, która po 55 latach usankcjonowała
Marsz Ochotników
jako hymn państwowy.
Postanowienia ogólne
Chińska Republika Ludowa jest
socjalistycznym
państwem prawa opartym na systemie demokratycznej dyktatury ludowej. Przewodnią rolę pełni
Komunistyczna Partia Chin
, która realizuje koncepcje socjalizmu o chińskiej specyfice i socjalistycznej modernizacji.
ChRL jest wielonarodowym państwem unitarnym, gwarantującym mniejszościom prawom do autonomii oraz rozwoju własnej kultury i języka. Konstytucja zabrania jakiejkolwiek dyskryminacji.
Postanowienie ogólne stwierdzają, że
Tajwan
jest nieodłączną częścią ChRL.
Suwerenem jest lud, który sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli.
Podstawą ustroju gospodarczego jest socjalistyczna gospodarka rynkowa, podlegająca kontroli państwa. Zasoby naturalne i grunty są właśnością państwa. Zakazany jest obrót prawem własności gruntów, dopuszczalny jest jedynie obrót prawem do ich użytkowania.
Konstytucja nakłada na państwo obowiązek ochrony środowiska, utrzymywania porządku publicznego i kontrolę urodzeń.
Konstytucja nakłada na władze obowiązek upowszechniania
standardowego języka mandaryńskiego
, jednak nie reguluje kwestii języka urzędowego.
Bibliografia
J.Rowiński, W.Jakóbiec, System konstytucyjny Chińskiej Republiki Ludowej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006, .