Janusz Pelc, ur.
5 września
1930
w
Warszawie
, zm.
9 maja
2005
– uczony polski,
historyk literatury polskiej
, badacz epok dawnych, zwłaszcza
renesansu
i
baroku
,
edytor
, organizator życia naukowego, profesor zwyczajny. Członek
PAU
i polskiego
PEN Clubu
. Wdową po nim jest profesor Paulina Buchwald-Pelcowa, historyk literatury dawnej i bibliotekoznawca.
Biografia
Ukończył
filologię polską
na
Uniwersytecie Warszawskim
. W
1952
podjął pracę naukową w
Instytucie Badań Literackich PAN
, zakładając tam Pracownię Literatury Renesansu i Baroku, którą kierował. Od
1981
pracował etatowo na
UW
, kierując tam Zakładem Literatury Staropolskiej i Oświecenia w Instytucie Literatury Polskiej. Obok pracy twórczej rozwijał działalność w zakresie organizacji życia naukowego, m. in. jako pomysłodawca i współtwórca kilkunastu konferencji, które owocowały książkami zbiorowymi. Pośród jego bliskich współpracowników byli profesorowie i młodsi historycy literatury z wszystkich polskich ośrodków uniwersyteckich, także historyk sztuki ks.
Janusz Pasierb
, a w sprawach edytorstwa -
Konrad Górski
. Miał rozległe międzynarodowe kontakty naukowe, zaprzyjaźniony był z nim Claude Backvis.
Był zaprzyjaźniony z poetą ks.
Janem Twardowskim
(który w
1964
udzielił mu ślubu).
Dorobek naukowy
Jako historyk literatury Janusz Pelc rozwijał badania nakierowane na
filologiczne
studium
tekstu
, także jednak na
interpretację
, rozumianą jako rzetelne rozpoznanie
sensu
dzieła. Zajmował postawę
komparatystyczną
, rozpatrując polską literaturę na rozległym tle
kultury
europejskiej
. Prowadził często studia interdyscyplinarne, otwarte zwłaszcza na
historię sztuki
.
Najwcześniej zajął go
renesans
. Przedmiotem fascynacji i wieloletnich badań Janusza Pelca był
Jan Kochanowski
, któremu poświęcił najpierw rozprawę
doktorską
o oddziaływaniu poety na literaturę polską (Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej), a po latach obszerną, nowatorską w zakresie ustaleń i wznawianą,
monografię
(Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej). Zajmowali go też
Mikołaj Rej
i
Szymon Szymonowic
. Z badań nad epoką wyrósł obszerny zbiór studiów Europejskość i polskość literatury naszego renesansu oraz synteza Literatura renesansu w Polsce.
Szczególnie odkrywcze były badania Pelca nad
barokiem
. Przywołał z zapomnienia twórczość
Zbigniewa Morsztyna
, poświęcając mu, po latach ustaleń
archiwalnych
i
filologicznych
, dwie książki: obszerną pracę
habilitacyjną
Zbigniew Morsztyn, arianin i poeta oraz monografię ukazującą poetę na tle epoki. Praca ta (w tym nad Morsztynowym cyklem Emblemata) zaprowadziła Janusza Pelca w stronę badań nad fenomenem
emblematu
jako
gatunku
oraz nad
barokową
wspólnotą literatury i sztuk plastycznych, rozpatrywaną na tle wielowiekowej refleksji
estetycznej
o powinowactwie sztuk. Z dociekań tych wyrosła nowatorska w wymiarze europejskim książka Obraz - słowo - znak, po latach przetworzona i rozbudowana przez autora do rozmiarów syntezy Słowo i obraz. Uwieńczeniem badań nad epoką była synteza Barok - epoka przeciwieństw.
Janusz Pelc był też pomysłodawcą i redaktorem naczelnym interdyscyplinarnego czasopisma naukowego - półrocznika "Barok", który powstał w
1994
r. jako efekt wieloletniego zainteresowania epoką, a zyskał szybko rozgłos międzynarodowy.
Równolegle do studiów analitycznych Pelc prowadził prace edytorskie. Dla serii
"Biblioteka Narodowa"
przygotował wydania autorów
renesansu
-
Jana Kochanowskiego
(Fraszki,
1957
i wznowienia; Treny,
1969
i liczne wznowienia) i
Szymona Szymonowica
(Sielanki,
1964
i wznowienie). Wydał też w BN
barokowego
Zbigniewa Morsztyna
(Wybór wierszy,
1975
). Osobno przygotował (wraz z żoną Pauliną Buchwald-Pelcową) pierwszą pełną - zawierającą ilustracje - edycję Emblematów Morsztynowych (
2001
). Prace edytorskie Pelca cechuje precyzja w zakresie ustalania tekstu oraz kształtowania komentarza.
Najważniejsze książki autorskie Janusza Pelca
- Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej (od XVI do połowy XVIII w.). Warszawa,
PIW
, 1965 - rozprawa doktorska
- Zbigniew Morsztyn, arianin i poeta. Wrocław,
Ossolineum
, 1966 - praca habilitacyjna
- "Treny" Jana Kochanowskiego. Warszawa,
Czytelnik
, 1972
- Zbigniew Morsztyn na tle poezji polskiej XVII w.. Warszawa,
Wiedza Powszechna
, 1973
- Obraz - słowo - znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej. Wrocław,
Ossolineum
, 1973
- Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa,
PWN
, 1980 (i wznowienia pod tytułem: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej)
- Europejskość i polskość literatury naszego renesansu. Warszawa,
Czytelnik
, 1984
- Barok - epoka przeciwieństw. Warszawa,
Wydawnictwo Naukowe Semper
, 1993
- Literatura renesansu w Polsce. Warszawa,
Wydawnictwo Naukowe Semper
, 1994
- Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych. Kraków,
Universitas
, 2002
Opracowania
-
Antoni Czyż
, Ewa Ressel: Bibliografia prac Profesora Janusza Pelca za lata 1952-1992. W zbiorze: Necessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane Januszowi Pelcowi. Red.: Barbara Otwinowska, Alina Nowicka-Jeżowa, Jerzy Kowalczyk, Adam Karpiński. Warszawa 1993, tom I
- Magdalena Nawrocka-Berg: Bibliografia prac Profesora Janusza Pelca za lata 1993-2004. W zbiorze: Obrona scientiarum. Studia z literatury i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Januszowi Pelcowi. Red.: Juliusz Chrościcki, Marek Prejs, Krzysztof Mrowcewicz, Jacek Głażewski. Warszawa 2004