Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, Ukraińska SRR, Ukraina (
ros.
Украинская Советская Социалистическая Республика, Ukrainskaja Sowietskaja Socyalisticzeskaja Riespublika,
ukr.
Українська Радянська Соціалістична Республіка, Ukrajinśka Radianśka Socialistyczna Respublika) -
państwo marionetkowe
zależne od
RFSRR
w latach
1918
–
1922
, od
1922
republika związkowa
ZSRR
.
Historia
Powstanie
Twór polityczny powstały na ziemiach
ukraińskich
w wyniku
rewolucji październikowej
w
1917
.
Bolszewicy
próbowali przejąć władzę w
Kijowie
równolegle do przewrotu w
Piotrogrodzie
, zostało to jednak uniemożliwione przez oddziały lojalne wobec
Ukraińskiej Centralnej Rady
, która
20 listopada
1917
proklamowała niepodległość
Ukraińskiej Republiki Ludowej
. W konsekwencji
24
-
25 grudnia
1917
roku w
Charkowie
bolszewicy stworzyli
marionetkową
Ukraińską Ludową Republikę Rad
(nazwa podobna do
Ukraińskiej Republiki Ludowej
). Oddziały bolszewików rozpoczęły inwazję Ukrainy i
8 lutego
1918
roku zajęły Kijów. Po
traktacie brzeskim
terytorium Ukrainy znalazło się pod okupacją wojsk
niemieckich
i
austro-węgierskich
, zaś
RFSRR
była zmuszona uznać niepodległość
Ukraińskiej Republiki Ludowej
i
12 czerwca
1918
zawrzeć z
Państwem Ukraińskim
zawieszenie broni
, preliminaryjne do traktatu pokojowego. W latach
1918
-
1920
Kijów znajdował się kolejno we władaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej,
Hetmanatu
, ponownie URL, bolszewików,
Armii Ochotniczej
gen.
Antona Denikina
, ponownie URL, bolszewików, sił URL sprzymierzonych z Polską, by od czerwca
1920
ostatecznie znaleźć się w rękach sowieckich.
5
-
12 lipca
1918 roku
utworzono ukraiński oddział
RKP(b)
- KPU(b).
Po kapitulacji Niemiec na froncie zachodnim (
11 listopada
1918
) rząd bolszewicki uznał traktat brzeski za niebyły i równolegle do wycofywania się wojsk niemieckich z tzw.
Ober-Ostu
rozpoczął zajmowanie opuszczanych przez Niemców terytoriów siłami
Armii Czerwonej
i proklamowanie w tym celu marionetkowych republik sowieckich.
30 listopada
1918
w
Moskwie
utworzony został w celu zamaskowania
agresji
Rosji Sowieckiej
przeciw
Ukraińskiej Republice Ludowej
Tymczasowy Robotniczo-Chłopski Rząd Ukrainy
na czele z
Jurijem Piatakowem
.
3 stycznia
1919
r.
Armia Czerwona
zajęła
Charków
, który stał się pierwszą siedzibą rządu i stolicą USRR.
25 stycznia
1919 Rząd Tymczasowy uchwalił połączenie Ukrainy z Rosją na zasadach radzieckiej federacji, a
29 stycznia
został przemianowany na
Radę Komisarzy Ludowych USRR
.
10 marca
1919 roku
uchwalono konstytucję USRR. Jej stolicą został
Charków
. USRR brała udział w negocjacjach pokojowych z
Polską
prowadzonych w
Mińsku
i
Rydze
w
1920
roku. W wyniku
traktatu ryskiego
rząd Polski uznał USRR za jedynego reprezentanta ludności ukraińskiej, tym samym przekreślając wcześniejsze sojusznicze zobowiązania wobec Ukraińców, mimo iż nie zostały one faktycznie nigdy ratyfikowane przez parlament polski. Żołnierze
armii URL
zostali
internowani
, nadal natomiast istniał i funkcjonował rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej na emigracji.
Funkcjonowanie kraju
USRR stanowiła do grudnia
1922
formalnie niezależne państwo, bez własnej armii, posiadające jednak własną służbę dyplomatyczną.[1] W grudniu
1922
po utworzeniu
Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
stała się republiką związkową ZSRR (największą po RFSRR). Na czele USRR stali w początku lat dwudziestych
Stanisław Kosior
,
Emanuel Kwiring
(sekretarze
KP(b)U
) oraz
Chrystian Rakowski
(przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych),
Mykoła Skrypnyk
(komisarz oświaty), którzy prowadzili politykę "ukrainizacji" w szkolnictwie i administracji. W latach 30. zostali oni zamordowani na rozkaz
Stalina
(Skrypnyk popełnił samobójstwo) pod zarzutem "burżuazyjnego nacjonalizmu". Później władzami Ukrainy kierowali posłuszni wykonawcy poleceń Stalina:
Łazar Kaganowicz
,
Stanisław Kosior
oraz
Nikita Chruszczow
.
Poza brutalną czystkę polityczną USRR wstrząsnęła w latach trzydziestych sztucznie wywołana przez Stalina
klęska głodu
po rozpoczęciu
kolektywizacji
. Oblicza się, że zginęło wówczas ok. 5 mln obywateli republiki (choć te dane są trudno weryfikowalne). Rozprawiono się również z duchownymi oraz przedstawicielami mniejszości narodowych, szczególnie
Polakami
i
Żydami
[]. Zlikwidowano polski obwód autonomiczny na Wołyniu (tzw.
Marchlewszczyzna
), a wielu polskich komunistów (w tym
Tomasza Dąbala
) stracono.
W
1934
roku stolicę państwa przeniesiono do
Kijowa
"gubiąc" po drodze niewygodnych działaczy. Wówczas dokonano też podziału państwa na obwody:
kijowski
,
charkowski
,
winnicki
,
zaporoski
i
doniecki
.
Począwszy od
1930
przez całe lata trzydzieste
OGPU
a następnie
NKWD
prowadziło na terenie USRR masowy terror policyjny skierowany w szczególności przeciw ukraińskiej inteligencji, a następnie działaczom ukraińskiej partii komunistycznej (sekcji
WKP(b)
).
Ukrainę przyjęto wraz z
Białoruską SRR
i
ZSRR
do
ONZ
jako pełnoprawnego członka. Uzasadniano to faktem, iż skoro formalnie brytyjskie
dominia
–
Kanada
i
Australia
także były członkami tej organizacji, nie ma przeszkód, by także niektóre z republik ZSRR weszły w skład ONZ, by zrównać brytyjską przewagę. Ponadto prawo do nadreprezentacji mogło być nagrodą za walkę z
faszyzmem
.
W
1986
roku Ukrainą wstrząsnęła
awaria elektrowni
w
Czarnobylu
, którą władze z początku starały się bagatelizować. Główne szkody poczyniła ona jednak na sąsiedniej
Białorusi
.
Likwidacja
Ukraińska SRR przestała oficjalnie istnieć
16 grudnia
1991
, gdy uznane zostało
niepodległe państwo ukraińskie
. Przywrócono mu tradycyjne godło, hymn oraz wybrano nowe władze.
Przywódcy kraju
Faktycznymi przywódcami kraju byli pierwsi sekretarze
Komunistycznej Partii Ukrainy
:
-
Jurij Piatakow
(
1918
)
-
Stanisław Kosior
(
1919
-
1920
)
-
Dmytro Manuilśkyj
(
1921
-
1923
)
-
Emanuel Kwiring
(
1923
-
1925
)
-
Łazar Kaganowicz
(
1925
-
1928
)
-
Stanisław Kosior
(
1928
-
1938
)
-
Nikita Chruszczow
(
1938
-
1947
)
-
Łazar Kaganowicz
(
1947
)
-
Nikita Chruszczow
(
1947
-
1949
)
- Leonid Mielnikow (
1949
-
1953
)
- Aleksiej Kiriczenko (
1953
-
1957
)
-
Nikołaj Podgorny
(
1957
-
1963
)
- Petro Szelest (
1963
-
1972
)
-
Wołodymyr Szczerbycki
(
1972
-
1989
)
-
Władimir Iwaszko
(
1989
-
1990
)
- Stanisław Gurienko (
1990
-
1991
)
Zobacz też:
Rada Komisarzy Ludowych USRR
Obszar i granice
Pierwotnie, do
1939
r. USRR objęła swymi granicami większość obecnych ziem ukraińskich poza
Galicją
, zachodnią częścią
Wołynia
,
Bukowiną
,
Polesiem
i
Rusią Zakarpacką
.
Po agresji na Polskę
17 września
1939
nastąpiło przyłączenie do USRR nowych terenów ze
Lwowem
,
Łuckiem
i
Stanisławowem
.
W
1940
roku
Rumunia
została zmuszona do zrzeczenia się na rzecz ZSRR pewnych obszarów, spośród których
Bukowinę
i południową
Besarabię
włączono w skład Ukraińskiej SRR. Jednocześnie z obszaru Ukraińskiej SRR wyłączono część terenów wchodzącej dotąd w skład Ukrainy
Mołdawskiej ASRR
. Obszary te wraz z pozostałymi częściami ziem odebranych
Rumunii
utworzyły
Mołdawską SRR
.
Po
1945
roku niemal wszystkie polskie tereny zajęte w
1939
roku zostały przy Ukraińskiej SRR, jedynie niewielkie skrawki powróciły do Polski. Ponadto do USRR przyłączono tereny
Rusi Zakarpackiej
, które do
1938
/
39
wchodziły w skład
Czechosłowacji
, a następnie -
Węgier
.
Ostatecznie granice Ukraińskiej SRR uformowały się w
1954 r
., kiedy to
Rosyjska FSRR
podarowała Ukraińskiej
Krym
. Odtąd Ukraina obejmowała obszar 603 716 km², który w
1984
roku zamieszkiwało 50,667 milionów osób.
Ukraińska SRR graniczyła z
Polską
,
Węgrami
,
Czechosłowacją
i
Rumunią
. Wewnątrz ZSRR graniczyła z
Białoruską SRR
,
Rosyjską FSRR
i
Mołdawską SRR
.
Autonomiczne obszary wewnątrz Ukraińskiej SRR
W skład Ukraińskiej SRR wchodziły autonomiczne narodowe jednostki polityczno administracyjne:
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne