Schematyczna mapa wybrzeża Chorwacji z zaznaczoną wyspą Vis
Vis (
gr.
Issa,
wł.
Lissa) – dziesiąta co do wielkości
chorwacka wyspa
na
Adriatyku
, położona na południowy zachód od wyspy
Hvar
, na zachód od
Korčuli
i na północny zachód od wyspy
Lastovo
. Spośród wszystkich zamieszkanych wysp
dalmatyńskich
oddalona najbardziej, o około 45 km, od wybrzeża
chorwackiego
. Leży 50 km w linii prostej od
Splitu
i około 150 km od wybrzeża
włoskiego
. Od zakończenia
II wojny światowej
do rozpadu
Jugosławii
niedostępna dla obcokrajowców, wciąż jest rzadziej odwiedzana przez zagranicznych turystów niż pozostałe wyspy na Adriatyku[1].
Pochodzenie nazwy wyspy nie jest pewne. Grecka Ισσα prawdopodobnie pochodzi od isos (równy)[2], natomiast słowiańska Vis powstała albo jako przekształcenie greckiej, albo od chorwackiego više (ponad) lub visok (wysoko). Włoska Lissa to połączenie
przedimka określonego
la przed
samogłoską
(la przechodzi w l') i greckiej nazwy Issa. Nazwa drugiego co do wielkości miasta wyspy,
Komiža
, również pochodzi od greckiej nazwy wyspy – powstała z zesłowiańszczonego połączenia łacińskiego cum lub włoskiego come i Issa (Comisa)[3].
Geografia
Jedna z wysp archipelagu Viskiego,
sv. Andrija
, widziana z okolic Komižy
Średnie temperatury miesięczne, porównanie dla wyspy Vis i miasta
Pula
[4]Średnie opady miesięczne, porównanie dla wyspy Vis i miasta
Rijeka
, dane z okresu
1931
-
1960
[5]Port Komiža na Vis, drugie co do wielkości miasto wyspy, w tle Hum
Port Vis, największe miasto wyspy
Powierzchnia wyspy wynosi 90,3 km², długość 17 km, szerokość do 8 km, a obwód 77 km. Najwyższe wzniesienie to Hum[6] (587 m n.p.m.), którego wierzchołek jest zamknięty dla turystów ze względu na instalacje telekomunikacyjne. Vis jest oddzielony od wyspy
Hvar
kanałem Viškim, a od pobliskiej, oddalonej o 4,2 km wyspy
Biševo
– kanałem Biševskim. Pobliskie, w większości bezludne wyspy Biševo,
Sv. Andrija
, Budikovac (Budihovac),
Jabuka
, Brusnik, Veli i Mali Barjak, Ravnik, Veli i Mali Parzanj, są często łączone z Visem w archipelag Viski[7] o powierzchni 193 km² (wliczając Vis).
Jabuka
i Brusnik to jedyne
wyspy pochodzenia wyłącznie wulkanicznego
spośród wszystkich 1185 wysp Chorwacji.
Na górę strony | Początek wątku
Klimat
Wyspa ma łagodny
klimat śródziemnomorski
. W lipcu średnia temperatura wynosi 24 °C, a w styczniu 8,8 °C i jest o 2 °C niższa w lecie i o 2 °C wyższa w zimie niż w oddalonym o 50 km
Splicie
. Średnia roczna temperatura powietrza to 16,5 °C. Wiejące tutaj zimą wiatry
bora
często powodują problemy w połączeniach promowych. Średnie opady wynoszą 557 mm rocznie, przy czym na lato przypada tylko 40 mm.
Na górę strony | Początek wątku
Budowa geologiczna
Vis jako wyspa na Adriatyku powstał około 30 000 lat temu. Skały, z których jest zbudowany, pochodzą głównie z
ery mezozoicznej
oraz
paleogenu
. Dominują
wapienie
i
dolomity
z okresu
jury
i
kredy
, dzięki czemu jest tutaj kilka jaskiń, charakterystycznych dla tego typu skał: Krajlična, Titova (miejsce schronienia
Josipa Broz Tito
w czasie
II wojny światowej
) oraz Zelena i słynna Modra (Niebieska Jaskinia) na pobliskich wyspach Ravnik i
Biševo
. Przeważa
krawędziowa rzeźba
terenu, w centralnej części wyspy są niewielkie obszary równinne.
Część zachodnia wyspy jest znacznie wyższa: trzy szczyty przekraczają 500 m n.p.m. Są to: Hum, Orlovica (566 m n.p.m.) i Mali Hum (514 m n.p.m.). Dominuje
wybrzeże klifowe
, ale jest tutaj też kilkanaście plaż i dwie duże zatoki: sv. Juraja na północny i Komiža na zachodnim wybrzeżu. Wyspa była kiedyś połączona z
kontynentem
, o czym świadczą znajdywane na niej szkielety zwierząt nie występujących na wyspach dalmatyńskich. Na wyspie jest niewiele źródeł wody pitnej i znajdują się one głównie w okolicach miasta
Komiža
(źródła Kamenica, Pizdica i inne)[8]. Nie ma tutaj rzek ani jezior, w rejonie góry Manjigor (401 m n.p.m.) jest tylko kilka okresowych strumieni.
Na górę strony | Początek wątku
Populacja
Vis jest podzielony na dwa okręgi administracyjne,
Vis
i Komiža.
Na wyspie jest kilkanaście miejscowości, zamieszkanych przez około 3700 mieszkańców. W dwóch największych miastach, Vis i Komiža, mieszka odpowiednio 1776 i 1523 osób (2001 r.)[9]. Pozostałe miejscowości na wyspie, w porządku alfabetycznym, to (w nawiasach podano liczbę mieszkańców)[10]:
- Okręg administracyjny Komiža (1677)
- Borovik (15)
- Duboka (6)
- Oključna (5)
- Podhumlje (40)
- Podšpilje (14)
- Žena Glava (54)
- Wyspy należące administracyjnie do okręgu Komiža:
- Okręg administracyjny Vis (1960)
- Dračevo Polje (8)
- Marinje Zemlje (35)
- Milna (19)
- Plisko Polje (21)
- Podselje (23)
- Podstražje (23)
- Rogačić, na niektórych mapach Rogačica (8)
- Rukavac (47)
Populacja wyspy w latach 1570-2001
Statystyki demograficzne (2001) |
Liczba ludności | 3637 |
Współczynnik urbanizacji
| 90,07% (2001) |
Ludność według wieku |
---|
0 – 14 lat | 14% (mężczyzn 253; kobiet 256) |
15 – 64 lat | 60,8% (mężczyzn 1135; kobiet 1079) |
ponad 64 lata | 25,1% (mężczyzn 357; kobiet 557) |
Średni wiek |
---|
W całej populacji | 44,1 lat |
Mężczyzn | 42,1 lat |
Kobiet | 46 lat |
Współczynnik migracji | 455 migrantów/1000 mieszkańców |
Ludność według płci |
---|
poniżej 15 lat | 0,988 mężczyzn/kobiet |
15 – 64 lat | 1,052 mężczyzn/kobiet |
powyżej 64 lat | 0,641 mężczyzn/kobiet |
w całej populacji | 0,922 mężczyzn/kobiet |
Rozrodczość | 1,52 urodzeń/kobietę |
Na górę strony | Początek wątku
Fauna i flora
Jaszczurka
Podarcis
melisellensis (chorw.
kraška kuščarica), dość popularna i łatwa do rozpoznania po poziomych pasach na grzbiecie
Ośmiornica zwyczajna (chorw. obična hobotnica), występująca dość powszechnie w wodach otaczających Vis
Fauna
Na wyspie żyje niewiele gatunków dzikich zwierząt i są to przede wszystkim
bażanty
(Phasianus colchicus),
jeże
(Erinaceidae),
zające
,
cykady
, różne
pajęczaki
(w tym
pająki
i
zaleszczotki
),
jaszczurki
[11] (Lacerta oxycephala i popularniejsza
Podarcis
melisellensis – ta druga ma podłużne pasy na grzbiecie) i dochodzący do 2 m długości
wąż
czteropasiasty (zw. również czteropręgim i stepowym, Elaphe quatuorlineata, chorw. četveroprugi kravosas), który nie jest jadowity i jest pod ochroną. Na wyspie Vis odkryto również po raz pierwszy w Chorwacji
ślimaka
Pholeoteras euthrix. W przeciwieństwie do lądu, wody dookoła wyspy obfitują w różnorodne gatunki i są to przede wszystkim:
- wiele gatunków ryb[12], m.in.
-
mureny
(Muraena)
-
belony
(Belone belone)
-
barrakudy
(Sphyraena sphyraena)
-
skorpena
pospolita lub czerwona (Scorpaena scrofa, chorw. skrpina)
-
żabinice
(Lophius piscatorius)
-
wargacz
tęczowy (Coris julis, chorw. knez), bardzo popularny i łatwy do złowienia z brzegu
- ryby z rodziny
prażmowatych
, np. Puntazzo puntazzo (chorw. pic)[13], morlesz (kielec, Dentex dentex, chorw. zubatac)
-
kraby
- krab pająkowy (Maja crispata)
-
krab pustelnik
(Dardanus arrosor), można go znaleźć w każdej pozornie pustej muszli
- chroniony krab czerwony[14] (Paractaea monodi)
- rzadki krab jaskiniowy (Paragalene longicrura)
-
delfin butlonosy
(Tursiops truncatus, chorw. dobri dupin)
- różne gatunki mięczaków, m.in.
-
ośmiornice
(Octopus vulgaris, chorw. hobotnica), której mięso dość łatwo dostać na wyspie; łatwa tutaj do złowienia dla doświadczonego nurka
-
kałamarnice
-
małże
Sosna alepska
[15] (po lewej) w pobliżu zatoki Perna, w tle wyspa
sv. Andrija
, po prawej – wyspa Barjak Mali z latarnią morską
Na górę strony | Początek wątku
Flora
Ze względu na swoją charakterystykę
geomorfologiczną
, wyspa Vis jest dość bogata w różne gatunki roślin[16]. Naturalna roślinność na wyspie to przede wszystkim dominujący dawniej
dąb ostrolistny
(Quercus ilex), najbardziej powszechna obecnie
sosna alepska
(Pinus halepensis), występująca tutaj w formacji
garig
i rzadziej jako
makia
,
sosna pinia
,
jałowiec
(Juniperus phoenicea),
wawrzyn szlachetny
,
kapary
,
wrzos
, wiele gatunków
storczykowatych
(
storczyk purpurowy
,
buławnik mieczolistny
,
koślaczek stożkowaty
, Ophrys bertoloniiformis, O. lacaitae, O. bombyliflora, O. spiralis, O. incubacea, O. sicula, Serapias parviflora, O. bertolonii i Orchis italica),
zanokcica
,
szarłat
, pistacja kleista (Pistacia lentiscus L.) ,
ruta zwyczajna
, dziko rosnący
rozmaryn
,
lawenda
,
oleander
,
szarańczyn strąkowy
,
szałwia dalmatyńska
,
agawy
(
agawa amerykańska
i
jukka słoniostopa
),
aloes
i inne. W wodach otaczających wyspę można odnaleźć przede wszystkim
krasnorosty
,
brunatnice
i
zielenice
.
Na górę strony | Początek wątku
Historia
Czasy prehistoryczne i starożytne
Vis jest zamieszkany od czasów
neolitu
, od około III tysiąclecia p.n.e. W II tysiącleciu, w
epoce żelaza
, na wyspę przybyli Liburnianie z ludu
Ilirów
. Między 1100 p.n.e a 750 p.n.e. wybudowali fortyfikacje obronne na wzniesieniach na wyspie, a między VI a V w. p.n.e. stworzyli tutaj pierwsze iliryjskie państwo na Adriatyku. W 397 r. p.n.e.
Dionizjos I Starszy
z Syrakuz nakazał zbudować na wyspie kolonię nazwaną Issa, pierwszą
grecką kolonię
w tej części Adriatyku i jednocześnie najstarsze miasto Dalmacji[17][18].
Po śmierci Dionizjosa, między IV a I w. p.n.e. Issa była niezależnym
miastem-państwem
, utrzymującym między innymi własną
mennicę
. W czasie tego okresu na wyspie bito
monety
z
brązu
, na których można znaleźć
inskrypcje
Ionia (Ioniusa) i rysunek głowy[19], których znaczenie trudno jednak ustalić[20]. Grecy z Issy założyli w tym czasie również kolonie
Korčula
,
Trogir
, Stobrec i
Solin
. W trzecim stuleciu p.n.e. wszystkie greckie kolonie w tym rejonie, poza Issą, podlegały królestwu Ilirów.
Około 230 r. p.n.e.
Agron
, król Ilirów, wypowiedział Grekom wojnę – Issa została zaatakowana przez niezdyscyplinowaną flotę iliryjską, złożoną głównie z okrętów pirackich. Grecy z Issy zwrócili się z prośbą o odsiecz do
Rzymian
. W czasie oblężenia wyspy król Agron zmarł i pozostawił na tronie królową
Teutę
. Nieświadomi zmiany władcy Rzymianie wysłali do Ilirów posłów – dwóch senatorów, którzy, zmuszeni do rozmów z kobietą, odebrali to jako zniewagę. Ponadto, jeden z senatorów, Coruncanius, został zabity[21], co
Senat rzymski
odebrał jako kolejną zniewagę.
Rzymianie wypowiedzieli Ilirom wojnę i wysłali na Adriatyk około 200 statków z 20 tys. legionistów i 200 jeźdźców pod dowództwem Gnaeusa Fulviusa i
Luciusa Postumiusa Albinusa
. Królowa Teuta powierzyła obronę pierwszej z wysp iliryjskich,
Hvaru
, swojemu zaufanemu, Demetriusowi (Demetrius z Pharos), który poddał się natychmiast po przybyciu Rzymian. Ilirowie zostali zmuszeni do podpisania upokarzającego pokoju i płacenia
kontrybucji
, a Rzymianie zdobyli prawo do kontroli polityki i decyzji podejmowanych przez królową Teutę.
Między 200 a 170 r. p.n.e. Issa wciąż była nękana przez ataki ze strony Ilirów, rządzonych w tym czasie przez
Gentiusa
(syna
Pleuratusa II
). W 172 p.n.e. mieszkańcy Issy wysłali posłów do Senatu Republiki, którzy oskarżyli Gentiusa o szpiegowanie na rzecz
Macedonii
i o podburzanie ludów
Dalmacji
do wojny. Rzymianie wypowiedzieli Ilirom kolejną wojnę, którą łatwo wygrali. Jednym z jej rezultatów było przyznanie Issie prawa do ochrony ze strony Imperium. Pomimo tego, w 158 p.n.e. kolonie Issy na wybrzeżu dalmatyńskim zostały ponownie zaatakowane przez Ilirów. Rzymianie okazali cierpliwość i przed wypowiedzeniem wojny Ilirom wysłali kolejne poselstwo pod dowództwem powszechnie szanowanego
konsula
Fanniusa Strabo, który miał podjąć próbę wypracowania porozumienia między zwaśnionymi stronami. Ilirowie obrazili posła, twierdząc, że nie powinien się interesować problemami wschodniego Adriatyku. Sprowokowało to kolejną wojnę, a następnie przekształcenie Ilirii w prowincję rzymską.
Ruiny rzymskich łaźni w mieście Vis
W 59 r. p.n.e. Iliria została powierzona na okres 5 lat
Cezarowi
, który miał w Issie swojego przedstawiciela, Numeriusa Rufusa. 3 marca 56 p.n.e. Cezar przyjął poselstwo z Issy i zatwierdził jej przywileje.
Issa utrzymywała przyjazne kontakty z Imperium Rzymskim od około 331 r. p.n.e. W 47 r. p.n.e. dobre stosunki z Rzymianami zostały gwałtownie przerwane, gdy w konflikcie między Gajuszem Juliuszem Cezarem a
Pompejuszem
, Issa poparła tego ostatniego[22]. Po tej niefortunnej decyzji wyspa została przekształcona w rzymskie
municipium
.
Jej sytuacja polityczna stała się jeszcze bardziej problematyczna, gdy po przegranej rewolcie przeciwko cesarzowi
Klaudiuszowi
schronił się tutaj Lucius Arruntius Camillus Scribonianus, eks-gubernator
Ilirii
(Dalmacji). Zdarzenia te jednak nie zatrzymały dalszego rozwoju wyspy jako najważniejszego portu handlowego na Adriatyku. Przez następne kilka wieków Issa nie musiała obawiać się najeźdźców, chociaż pobliskie wybrzeże dalmatyńskie pozostawało w stanie permanentnej wojny. Upadek Issy nastąpił dopiero wraz z upadkiem Imperium Rzymskiego, w
V wieku
. Wyspy dalmatyńskie stały się na następne 5 wieków własnością
Bizancjum
, które jednak nie przywiązywało większej wagi do tego terytorium.
W okresie największego rozkwitu w Issie mieszkało prawdopodobnie około 12 000 – 14 000 mieszkańców[23].
Na górę strony | Początek wątku
Średniowiecze
Między
VII
a
VIII wiekiem
na wyspę przybyli
Chorwaci
, którzy wchłonęli lub wybili potomków Ilirów, Greków i Rzymian[24]. Mniej więcej w tym okresie nazwa wyspy została zmieniona na obecną, ponieważ jest już ona wymieniona w De Administrando Imperio (O zarządzaniu państwem)
Konstantyna VII Porfirogenety
z
X wieku
[25]. W
840
r. jedenasty
doża
Wenecji
, Pietro Tradonico, poprowadził wyprawę morską przeciwko mieszkańcom Visu i wysp wokół Visu, aby pozbyć się zagrożenia ze strony
słowiańskich
piratów nękających weneckie statki handlowe.
W
879
r. władcą
Chorwacji
został
Branimir
, popierany przez Kościół rzymski. Branimir wprowadził myto i podatki za handel na Adriatyku, co wywołało wojnę z Wenecją.
Pietro I Candiano
, XVI doża Wenecji, ponownie spróbował rozwiązać problemy na Adriatyku i przegrał bitwę w okolicy
Makarskiej
18 września
887
, w której stracił również życie. Wenecjanie zostali zmuszeni do płacenia myta za żeglugę przez Adriatyk. W tym okresie wyspy dalmatyńskie (w tym Vis) wciąż stanowiły własność Bizancjum, a do Chorwacji należało wyłącznie wybrzeże Adriatyku, nawet podczas panowania króla
Tomisława
, wybitnego stratega i dowódcy wojskowego.
W
976
r. doża
Pietro I Orseolo
zaprzestał płacenia myta i wysłał 6 okrętów, aby ostatecznie rozwiązać problem piratów. Statki zaatakowały Vis i zniszczyły częściowo porty na wyspie, uprowadzając część mieszkańców jako niewolników. W
997
r. Wenecjanie znów zaatakowali Vis i zrównali z ziemią miejscowości na wyspie, uprowadzając tym razem prawie wszystkich mieszkańców. Pozostali zbudowali bezpieczniejsze, położone w głębi wyspy miejscowości Velo Selo i Dol. 9 maja 1000 r.
Pietro II Orseolo
wysłał kolejną wyprawę przeciwko piratom, która jednak nie napotkała oporu i została przyjęta z honorami na wszystkich wyspach, poza
Korčulą
i
Lastovo
, które spotkało to samo, co Vis 3 lata wcześniej. Ekspedycja ta zapoczątkowała zmiany przynależności wysp dalmatyńskich, które na następne 800 lat stopniowo stały się własnością Wenecji. W 1147 Wenecjanie opanowali Hvar i aby umocnić swoje panowanie w regionie, założyli w mieście Stari Grad
diecezję
, podlegającą arcybiskupowi w
Zadarze
, podbitemu w
1111
r. Diecezja obejmowała między innymi wyspę Vis.
W
850
benedyktyni
zbudowali na pobliskiej wyspie Biševo klasztor. 10 marca
1177
r. Vis odwiedził
papież Aleksander III
. Zdarzenie to prawdopodobnie zapoczątkowało budowę kościoła św. Mikołaja (Sv. Nikola) i klasztoru benedyktynów w Komižy (założonej około
1000
r.). Benedyktyni ostatecznie przenieśli się tutaj z Biševa w
1200
, ze względu na problemy z piratami z miasta
Omiš
i brak słodkiej wody. Obecnie kościół św. Mikołaja jest jednym z najważniejszych zabytków na wyspie.
Kościół św. Mikołaja w Komižy
W
1278
r. Vis i jego mieszkańcy stali się poddanymi szlachty z Hvaru. W
1358
r. Wenecja na 50 lat utraciła całe terytorium na rzecz królestwa
Węgiersko
-Chorwackiego i mieszkańcy Visu odzyskali niezależność. Wenecja odzyskała Dalmację ponownie w
1409
za sumę 100 000 dukatów od Władysława
Andegaweńskiego
z Neapolu, tytularnego król Węgier.
Na górę strony | Początek wątku
Czasy nowożytne
W
1483
neapolitańsko
-
aragońska
flota króla
Ferdynanda II
spustoszyła wyspę i zniszczyła Velo Selo, po czym ludność ponownie przeniosła się w okolice starej Issy, do portu św. Jerzego (St. George's Port). Założone zostały wtedy dwie nowe osady, Luka i Kut, które w
1579
r., po wybudowaniu kościoła Gospe od Spilica (Matki Bożej z Groty), zostały połączone w miasto Vis.
W
1515
mieszkańcy Komižy poprosili biskupa Hvaru o pozwolenie na budowę kościoła Matki Boskiej, nazwanego później kościołem Matki Boskiej Pirackiej.
Kościół Matki Boskiej Pirackiej (Gusarica) w Komižy
W
1571
wyspa została splądrowana przez Turków, pokonanych tego roku w
bitwie pod Lepanto
. Z
1579
pochodzą pierwsze rejestry dotyczące właścicieli statków rybackich na Visie, dokonujących połowów w rejonie
Palagružy
. W roku
1593
liczba właścicieli statków na wyspie wzrosła trzykrotnie, a zapiski z roku
1597
mówią również o pierwszych
szkutnikach
na wyspie. Na przełomie
XVII
i
XVIII
wieku na wyspie mieszkał chorwacki pisarz epoki baroku i biskup Andrija Vitaljić, m.in. autor
psałterza
.
W
1797
, po traktacie w
Campo Formio
, Vis dostał się pod władanie
Austrii
, po czym w
1802
został przejęty przez
Francję
. Wkrótce potem
Napoleon Bonaparte
wprowadził w życie "plan kontynentalny", polegający na zamknięciu dla
Brytyjczyków
portów handlowych w Europie. W
1806
Brytyjczycy wysłali 26 okrętów wojennych na Adriatyk, żeby odbić Vis z rąk Francuzów, co zostało zrealizowane 2 października 1806. Brytyjczycy stopniowo uczynili z wyspy centrum przemytu na Adriatyku i schronienie dla piratów[26], przez co liczba mieszkańców gwałtownie wzrosła do 14 tys.[27]. W odpowiedzi, pod nieobecność floty brytyjskiej, 10 października
1810
Francuzi i Wenecjanie pod dowództwem admirała
Bernarda Dubourdieu
zaatakowali port św. Jerzego na Vis i spalili 12 (wersja brytyjska) lub 60 (wersja francuska) statków handlowych. Zagrożeni przez powracająca flotę brytyjską, Francuzi wycofali się do
Ankony
. Wszyscy mieszkańcy, pod dowództwem
miczmanów
Jamesa Lew i Roberta Kingstona, schronili się z zapasami w górach i przeczekali trwający ok. 7 godzin atak.
13 marca
1811
r. admirał Dubourdieu, dowodząc 11 okrętami (6
fregat
,
bryg
-
korweta
,
szkuner
, 2
kanonierki
i
szebeka
– razem około 280 dział, 2500 marynarzy i żołnierzy) próbował powtórzyć sukces, ale tym razem mała flota angielska (4 fregaty, w tym jedna lekka, 124 działa i około 880 marynarzy i żołnierzy[28]) pod dowództwem kapitana[29]
Williama Hoste
była na miejscu. W rezultacie Francuzi stracili admirała, połowę okrętów i co najmniej 470 (700) zabitych, pojmanych i rannych[30] i wycofali się na Hvar. Brytyjskie straty to 45 zabitych i 145 rannych.
Bitwa
ta stanowiła rzadki przykład walki na morzu, w której
fregaty
pełniły rolę
okrętów liniowych
.
Wkrótce potem, 11 kwietnia 1811, gubernatorem wyspy został mianowany sir George Duncan Robertson, który rozpoczął budowę fortecy[31]. W tym czasie na wyspie służyło między 800 a 1400 żołnierzy – Brytyjczyków, Włochów, Korsykan, Szwajcarów i Chorwatów.
Po
kongresie wiedeńskim
w
1815
r. Vis został ponownie przejęty przez
Austrię
. Austriacy kontynuowali prace fortyfikacyjne Brytyjczyków i zbudowali między innymi fort nazwany później Madonna-Batterie (chorw. Gospina batarija, wł. Batteria della Madonna), najważniejszą fortyfikację na wyspie. W lipcu
1866
r. fortyfikacje na wyspie okazały się przydatne – wyspa została zaatakowana przez flotę włoską pod dowództwem admirała
Carlo Pellion di Persano
. Włosi nie przerwali jednak kabla
telegrafu
łączącego Vis z
Pulą
, i Vis zdołał wezwać na pomoc flotę austriacką. 18 lipca Włosi próbowali bombardować trzy punkty na wybrzeżu: Komižę, Milnę i Vis. Bombardowanie fortów w Komižy i Milnej okazało się bezsensowne, ponieważ były one położone zbyt wysoko dla słabych wtedy jeszcze dział na okrętach wojennych. Bombardowanie Visu 18 i 19 lipca przyniosło straty po obu stronach. 20 lipca w okolice Visu dotarła flota austriacka pod dowództwem kadm.
Tegetthoffa
, która nawiązała walkę z silniejszą flotą włoską. Na skutek poważnych błędów w dowodzeniu Włosi przegrali bitwę, nazwaną
bitwą pod Lissą
, a admirał Persano został później zdegradowany.
W
1873
ze względu na zmianę polityki
CK Monarchii
, fortyfikacje na Vis zostały rozebrane i rozbrojone. Część budynków została odsprzedana mieszkańcom wyspy. Dwukrotnie wyspę odwiedzali Habsburgowie:
Franciszek Józef I
w
1874
oraz arcyksiążę
Franciszek Ferdynand
w
1906
.
Działania w trakcie
I wojny światowej
w zasadzie ominęły Vis, jeśli nie liczyć zniszczenia łączy telegrafu i latarni morskich przez flotę francuską w pierwszym okresie wojny, czy zatopienia włoskiego okrętu przez austriackie torpedowce w
1916
na północ od wyspy. Vis i inne wyspy Dalmacji na mocy
deklaracji z Korfu
przypadły
królestwu SHS
, ale wkrótce po wojnie został zajęty przez wojska włoskie. Na mocy
Traktatu z Rapallo
z
1920
, pod naciskiem
USA
Włosi zwrócili Vis.
Spis ludności z
1931
r. wykazał, że na Visie mieszkało wtedy w 2 obszarach administracyjnych, 23 miasteczkach i wioskach 8746 osób. W samej Komižy było 5 szkół podstawowych, 2 szkoły ponadpodstawowe i 3 biblioteki.
W tym okresie wyspa była zamieszkana w większości przez ludność identyfikującą się z narodem chorwackim. Złe stosunki między Chorwatami i
Serbami
w latach poprzedzających
II wojnę światową
i ekonomiczna dyskryminacja Chorwatów w królestwie SHS, miały również wpływ na wydarzenia na wyspie. W latach 30. XX w. kilku mieszkańców wyspy zostało uwięzionych za "zbrodnie polityczne" przeciwko królestwu.
Na górę strony | Początek wątku
II wojna światowa
Tablica upamiętniająca walki partyzantów, w miejscu bazy z
1944
r. Znajduje się przy oznakowanym szlaku turystycznym, odchodzącym od drogi na Hum
[32]Pomnik lotników
RAF
, którzy zginęli nad Chorwacją w latach 1944-45. Znajduje się na wzniesieniu przy drodze 117, nad miastem Vis, w okolicy Podselje
W pod koniec lat 30. XX w. i na początku lat 40. partia
komunistyczna
miała już bardzo silne poparcie wśród miejscowej ludności. W
1942
aresztowano i skazano tutaj dwóch lokalnych przywódców partii, doktora Ante Fiamengo i Vinko Sonjarę.
W kwietniu
1941
Vis został zajęty przez
wojska włoskie
, które raczej dobrze traktowały mieszkańców wyspy. Pomimo tego w 1941 miejscowi komuniści zdecydowali się na powstanie przeciwko wojskom okupacyjnym. Ich broń stanowiło około 100 karabinów i 2
ckm-y
. Po zdobyciu posterunku policji na wyspie uzbrojenie
partyzantów
uległo nieznacznej poprawie, ale i tak nie mieli szans przeciwko armii włoskiej. Swoimi akcjami sprowokowali Włochów do represji wobec miejscowej ludności. Jeszcze w 1941 na wyspie w czasie próby ucieczki zginął pierwszy partyzant. Pod koniec 1941 komuniści zorganizowali manifestację, domagającą się wycofania wojsk włoskich, podczas której aresztowano 16 osób, osadzonych później w więzieniu w
Wenecji
. W
1942
partyzanci z wyspy zostali przerzuceni na wybrzeże i dołączyli do oddziałów
Josipa Broz Tito
, które przyjmowały w swoje szeregi zarówno Serbów, jak i Chorwatów. W marcu
1943
w
bitwie nad Neretwą
(niem.
Fall Weiss
) między partyzantami Broz-Tity z jednej strony, a wojskami niemieckimi, włoskimi,
ustaszami
i
czetnikami
z drugiej, straciło życie kilkudziesięciu mieszkańców wyspy.
16 sierpnia
1943 partyzanci napadli na oddział okupacyjny na wyspie i zabrali Włochom broń i sprzęt. 20 sierpnia, po kilku bezskutecznych żądaniach zwrotu zabranego sprzętu i ostrzeżeniach, Włosi zabrali 25 mieszkańców wyspy na przesłuchania, traktując ich również jako
zakładników
. 15 z nich Włosi wypuścili, 10 zostało skazanych i rozstrzelanych w okolicy Komižy, niedaleko skrzyżowania starej drogi do Visu i drogi do kościoła św. Mikołaja.
3 września Włochy podpisały zawieszenie broni z aliantami. Część broni włoskiej w Jugosławii przypadła oddziałom komunistów, którzy w tym okresie zaczęli też otrzymywać wsparcie od aliantów. Niektórzy z byłych żołnierzy
Regio Esercito
również przyłączyli się do partyzantów. Niemcy wkrótce wysłali na
Bałkany
dodatkowe oddziały i partyzanci po ciężkiej obronie stracili Brač, Hvar i Korčulę, udało im się natomiast utrzymać Vis, Biševo i Sv. Andrija. Partyzanci wcielili do swoich oddziałów wszystkich mężczyzn na Visie w wieku od 15 do 50 lat[33], a pozostali zostali wkrótce przetransportowani przez aliantów do obozów uchodźców w
Aleksandrii
.
Alianci, przekonani, że oddziały Broz Tity są w stanie utrzymać wyspy, przysłali wsparcie – najpierw kilkudziesięciu
komandosów
, potem oddziały marynarki wojennej pod dowództwem kapitana Thomasa George Fullera[34]. Siły partyzantów i oddziały brytyjskie na wyspie były stopniowo wzmacniane. W styczniu
1944
dowódcą komandosów na Vis został podpułkownik
Jack Mad Jack Churchill
[35] (zwany również jako Fighting Jack Churchill). Oficerem łącznikowym na wyspie był kapitan
Randolph Churchill
, syn
Winstona Churchilla
.
W lutym 1944 oddziały brytyjskie na Vis liczyły już 1000 żołnierzy, założono tutaj również szpital[36], a wkrótce potem lotnisko. Między 1 a 4 czerwca 1944 Jack Churchill poprowadził atak komandosów na wzgórze 622 na Brač, został ranny, schwytany przez Niemców i przewieziony do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen[37]. W październiku 1944 partyzanci, wspierani przez Brytyjczyków, zdobyli Split i baza na Visie stopniowo została zlikwidowana. Po wojnie Vis stał się bazą wojskową i był niedostępny dla obcokrajowców aż do rozpadu Jugosławii. Miejscowi często odradzają turystom penetrowanie byłych baz wojskowych na wyspie (z okresu po II wojnie światowej), ponieważ mogą one wciąż być zaminowane. 20 lipca
2005
, w wyniku eksplozji miny na terenie nie oznaczonym jako pole minowe, stracił stopę holenderski naukowiec,
archeolog
dr Tesse Djeder Stek[38][39][40].
Na górę strony | Początek wątku
Kultura
Franciszkański klasztor na półwyspie Prirovo (Prilovo) w mieście Vis
Fragment ruin brytyjskiego fortu st. George na Vis
Zabytki
Miasto Vis
- Pozostałości antycznej Issy (termy, cmentarz, amfiteatr, fragmenty portu) w północno-zachodniej części miasta (Luka), w pobliżu klubu sportowego
- Kościoły
- Franciszkański klasztor z
XVI wieku
na półwyspie Prirovo, znajdujący się niemal na środku zatoki św. Jerzego (Sv. Jurja)
- Kościół świętego Cypriana we wschodniej części miasta
- Kościół Gospe od Spilica, Matki Bożej z groty, nazwany tak ze względu na grotę znajdującą się pod fundamentami kościoła
- Fortece i umocnienia z różnych epok (m.in. największy: fort św. Jerzego na północ od miasta, umocnienia z czasów austriackich)
Na górę strony | Początek wątku
Miasto Komiža
- Klasztor Benedyktynów (
św. Mikołaja
) z
XIII wieku
, położony na wzniesieniu nad Komižą, pod górą Hum
- Cytadela w porcie z
1585
r.
- Trójnawowy kościół Matki Boskiej Pirackiej (Gusarica), budowany "w poprzek" (kościół jest szerszy niż dłuższy) między
XVI
a
XVIII wiekiem
, położony tuż nad morzem, na północno-zachodnim krańcu miasta.
Na górę strony | Początek wątku
Inne
- Kościółek św. Ducha prawdopodobnie z
XV wieku
, w pobliżu szczytu Hum
- Kościółki Gospe Od Planice (położony niżej) i sv. Mihovila (położony na przełęczy) przy drodze nr 6212 z Visu do Komižy
Na górę strony | Początek wątku
Muzea i galerie
Na wyspie są dwa muzea, muzeum rybackie w Komižy (w twierdzy w porcie, w pobliżu mola) oraz muzeum archeologiczno-etnograficzne w mieście Vis (w twierdzy Gospina batarija[41], zbudowanej przez Austriaków w
XIX wieku
). Ponadto w Komižy są galerie malarzy chorwackich Borisa Mardešića (otwarta w
1984
r.) i Đure Tiljka (otwarta w
1966
r.).
Na górę strony | Początek wątku
Teatr i muzyka
Na Visie co roku organizowane są festiwale letnie[42], trwające od czerwca do września, w których zawsze biorą udział:
- Amatorski teatr z miasta Vis "Ranko Marinković", założony w
1996
r.[43]
- Kobiecy zespół z Komižy "Ženska klapa Gusarica"
- Orkiestra dęta z miasta Vis, założona w połowie
XIX wieku
- Tradycyjne chóry męskie z Komižy, śpiewające
a cappella
, które często można usłyszeć w porcie w Komižy
Od lat 80.
XX wieku
lat w Komižy istnieje międzynarodowa letnia szkoła baletowa, założona i prowadzona przez Jozo Borčića, specjalizująca się w
balecie klasycznym
i współczesnym (gł.
jazz
i
pop
). Na zakończenie roku szkolnego, pod koniec wakacji, szkoła organizuje otwarte pokazy tańca[44].
Na górę strony | Początek wątku
Plaże
Plaże kamieniste
- Kamenica w Komižy
- Perna na północno-zachodnim cyplu wyspy, w pobliżu półwyspu Barjaci
- Rukavac na południowo-wschodnim krańcu wyspy, naprzeciw wyspy Ravnik
- Srebrena w pobliżu miejscowości Rukavac
- Zatoka Stiniva w południowej części wyspy, w pobliżu miejscowości Marine Zemlje
Na górę strony | Początek wątku
Plaże piaszczyste i piaszczysto-kamieniste
- Rogačić na północy wyspy, w pobliżu miasta Vis
- Zaglav w południowo-wschodniej części wyspy, blisko miejscowości Milna
- Burgujac w rejonie miejscowości Podstražje
- Stončica w północno-wschodniej części wyspy
Mapa wyspy z zaznaczonymi plażami, na polskiej Wikipedii
Na górę strony | Początek wątku
Sport
Vis to lokalne centrum nurkowe – są tutaj przynajmniej trzy znane kluby
nurkowe
, dwa w Komižy i jeden w mieście Vis. Główne atrakcje to wycieczki połączone z nurkowaniem do wraków statków (wrak Teti z
1930
na głębokości 10–33 m koło półwyspu i wysepki Barjak, Vassilios T z
1939
na głębokości 25–45 m w rejonie płw. Stupišće)[45]. Ze względu na wyjątkowo dużą, nawet jak na Adriatyk, przejrzystość wody, jest to również dobre miejsce do uprawiania
freedivingu
. W rejonie góry Hum uprawiane jest
paralotniarstwo
, natomiast na całej wyspie jest wiele dróg rowerowych, częściowo wymagających i dość trudnych (zwł. rejon góry sv. Blaž i Široko Brdo – ciekawe trasy, tylko dla
rowerów górskich
). W Komižy oraz w mieście Vis znajdują się kręgielnie i
bowling kluby
. Ponadto w Visie są następujące kluby sportowe:
Do tradycji należy organizowanie
regat
na wyspie – w
2007
są to 16. "regaty Komiža" oraz 63. "regaty Vis", organizowane przez klub jachtowy Labud ze Splitu[46]. Więcej o pochodzeniu tradycyjnych regat w Komižy można przeczytać w dziale
rybołówstwo
.
Na górę strony | Początek wątku
Edukacja
W obu miastach wyspy są
szkoły podstawowe
.
Szkoła średnia
imienia Antuna Matijaševica – Karamaneo (rok zał.
1975
) jest w mieście Vis, natomiast w Komižy jest oddział tej szkoły. Do lat 60. XX wieku we wsiach Podselje, Podstražje i Marine Zemlje były szkoły podstawowe, które zostały jednak zlikwidowane ze względu na emigrację mieszkańców i wynikający stąd brak uczniów.
Na górę strony | Początek wątku
Gospodarka
Gospodarka wyspy Vis jest oparta na winiarstwie,
rybołówstwie
oraz rozwijającej się szybko turystyce. Na wyspie uprawiane są również
oliwki
,
figowce
,
migdałowce
,
pomarańcze
i
cytryny
.
Na górę strony | Początek wątku
Uprawa winorośli
Około 20% powierzchni jest zajęte przez
winnice
, główne regionalne
szczepy winne
na wyspie to Plavac Mali (winnice w miejscowościach Milna, Podstražje, w okolicach przysiółków Smokovo i Stončica, w rejonie zatoki Zaglav, i na wyspie Biševo), Kurteloška (prawie zupełnie wyparte przez szczep Kuč) i Vugava, zwany przez miejscowych Bugava, symbol winiarstwa na wyspie Vis, uprawiany głównie w okolicach miasta Komiža.
Wino
pochodzące z wyspy Vis jest znane od czasów starożytnych – w II w. p.n.e. grecki kronikarz Agatarhid opisał je jako "lepsze od innych"[47]. Część winogron zbierana jest bardzo późno i dodatkowo podsuszana na słońcu – robi się z nich bardzo słodkie i mocne wino Prošek, znane również w innych częściach Dalmacji.
Produkcja wina wynosi 70 000 do 80 000 baryłek rocznie. Obecnie mieszkańcy produkują większość wina na własne potrzeby, ze względu na niskie ceny skupu wina przez państwo.
Na górę strony | Początek wątku
Rybołówstwo
Szkic łodzi typu falkuša, wykonany na podstawie kopii łodzi
Zdjęcie z regat
Komiža
- Palagruža ca. 1925-30
Rybołówstwo było do niedawna najważniejszą gałęzią gospodarki na wyspie. Ma tutaj bardzo długą tradycję. Już w
XVI wieku
Wenecjanie
pobierali od Komižy podatek za "handel solonymi
sardelami
" w wysokości 4000
dukatów
rocznie. W
XVII wieku
zaprojektowano i zbudowano tutaj 9-metrową łódź zwaną falkuša, która przez następne 300 lat była najlepszą łodzią rybacką ze względu na swoją szybkość i wytrzymałość[48]. Załogę falkušy stanowiło 5 osób, była wyposażona w 4
wiosła
, łatwy w demontażu
maszt
,
bukszpryt
i około 120 m² żagli (
żagiel łaciński
i coś w rodzaju
lugra
). Falkuša mogła pomieścić 25 baryłek soli, 80–100 pustych baryłek przeznaczonych na solone
sardynki
, 5 sieci, 2 baryłki wody, oliwę, wino, drewno na opał i inne zapasy. Jej ładowność wynosiła około 6 ton.
Najważniejszym miejscem połowów dla miejscowych rybaków był płytki akwen w okolicach wyspy
Palagruža
, odległej o 42
mile morskie
na południowy wschód od Visu. Żegluga na Palagružę prowadzi przez otwarte morze i na małych łodziach rybackich, pozbawionych silnika, nie należała do łatwych. Między wyspami wieją niekiedy niebezpieczne
sirocco
, ale również łagodne w tym rejonie wiatry
mistral
, które pozwalały na przebycie falkušą dystansu Komiža – Palagruža w ciągu 5 godzin z szybkością 8–9
węzłów
. Jeśli na morzu panowała cisza, czas żeglugi na
łowisko
wydłużał się do 10–15 godzin. Zazwyczaj w sezonie w okolicach Palagružy łowiło 50–100 falkušy, każda z nich przez około 3 tygodnie. Na wyspie Palagruža nie ma dość powierzchni do biwakowania dla 250–500 rybaków, stąd wybór najlepszych miejsc należał do załóg, które przybyły na łowisko jako pierwsze. Stąd również wzięła się trwająca przez stulecia tradycja regat łodzi typu falkuša, które były organizowane do
1936
r. Regaty rozpoczynał wystrzał armatni z wieży w porcie Komiža, a ich wynik decydował również o sposobie podziału najlepszych łowisk.
W najlepszych latach na Visie produkowano 15 000 – 25 000 baryłek solonych sardynek rocznie. W
1911
liczba łodzi rybackich typu falkuša na Visie wynosiła 264, zaś liczba profesjonalnych, zarejestrowanych rybaków – 1540. W tym czasie inne wioski rybackie w rejonie dysponowały zwykle około 50 łodziami, które nie mogły się równać z flotyllą rybacką na Vis.
Falkušy używano powszechnie na Vis do
1950
. Ostatnia zatonęła w czasie sztormu w
1986
, a jej szczątki i kompletne wyposażenie można podziwiać w muzeum rybackim w Komižy.
Replikę
falkušy można było oglądać między innymi na wystawie
EXPO
w
Lizbonie
w
1998
r. Obecnie na wyspie jest tylko kilkudziesięciu profesjonalnych
rybaków
, przy czym 9 mieszka w mieście Vis i 50 w Komižy.
W pobliskich wodach poławia się przede wszystkim
sardynki
,
makrele
i ryby z rodziny
sardelowatych
.
Na górę strony | Początek wątku
Turystyka
Liczba turystów w miastach na wyspie w latach 2001-2006
Upadek rybołówstwa należy wiązać z rozwojem turystyki. Część łodzi używanych do przewożenia turystów na Biševo to przebudowane łodzie rybackie. Z roku na rok na wyspę przybywa coraz więcej turystów, poszukujących tutaj przede wszystkim ciszy i spokoju. Między
styczniem
a
grudniem
w
2003
r. do miasta Vis przyjechało 13347 turystów, w tym 7852 obcokrajowców. Dla Komižy te liczby wynoszą odpowiednio 8633 i 5342. W tym samym okresie
2006
r. liczba turystów wzrosła do 19259 (10189 obcokrajowców) w przypadku miasta Vis oraz 10548 (5697) dla Komižy.
Na wyspie są tylko dwa hotele, Hotel Issa w Visie (zbudowany w latach 70.
XX wieku
) i Hotel Biševo[49] w Komižy (zbudowany w latach 70. XX wieku jako hotel rządowy, 5-piętrowy, mieści około 300 osób). Turyści zatrzymują się głównie w prywatnych domach i pensjonatach. W obu miastach są biura informacji turystycznej: w Komižy w pobliżu mola, natomiast w Visie w zachodniej części miasta, niedaleko portu promowego.
Na górę strony | Początek wątku
Transport i sieć dróg
Wyspa Vis ma stosunkowo niewiele połączeń promowych, głównie ze względu na dużą odległość od wybrzeża dalmatyńskiego i włoskiego. Obecnie (2007 r.) można tam dopłynąć ze Splitu,
Ancony
,
Korčuli
i
Rijeki
. Z Komižy, jeśli tylko pogoda na to pozwala, regularnie kursują łodzie na Biševo[50]. Na wyspie nie ma portu lotniczego, chociaż w czasie II wojny światowej lądowały tutaj samoloty aliantów[51]. Najbliższe
lotnisko
międzynarodowe, obsługiwane przez 16
linii lotniczych
, jest w Splicie[52]. Z
Polski
bezpośrednie połączenia lotnicze do Splitu są obecnie tylko z
Krakowa
.
Na wyspie kursuje autobus z miasta Vis do Komižy, zsynchronizowany z promem Jadrolinii[53] między Splitem a portem w mieście Vis. Jest to w zasadzie jedyny środek
komunikacji publicznej
na wyspie. W sezonie letnim funkcjonuje tutaj natomiast wiele biur wynajmujących samochody (również kabriolety) i skutery.
Drogi nr 117 (stara cesta) i 6212 (nova cesta), łączące główne miasta, mają nawierzchnię w dobrym stanie[54] (szczególnie droga powiatowa 6212), chociaż nad zatoką Komiža droga nr 117 jest niebezpieczna (brak pobocza) i prowadzi nad przepaściami. Pozostałe drogi na wyspie to:
Stromy fragment drogi nr 6212 z Visu do Komižy, w dole Komiža
- Plisko Polje – Podstražje – Milna – Vis,
nawierzchnia
asfaltowa
, częściowo stan zły, częściowo w remoncie, częściowo, od strony Vis – stan dobry
- Podstražje – Rukavac, nawierzchnia asfaltowa, stan zły (2006 r.)
- Plisko Polje – Marinje Zemlje – Dračevo Polje, nawierzchnia asfaltowa, stan zły
- Vis – Rogačić, fragment nawierzchni asfaltowej, stan dobry, potem droga
szutrowa
- Podšpilje – Žena Glava – Hum, nawierzchnia asfaltowa, stan dobry, droga miejscami jest bardzo stroma
- Droga prowadząca do miejscowości Oključna, nawierzchnia asfaltowa na krótkim odcinku na początku drogi, potem nawierzchnia szutrowa
Centrum miasta Vis jest częściowo zamknięte dla ruchu samochodowego, za wyjątkiem aut mieszkańców. Podobnie jest w przypadku Komižy – auta należy pozostawić na płatnym parkingu strzeżonym w północnej części miasta lub pod klasztorem Benedyktynów.
Na górę strony | Początek wątku
Znani ludzie związani z wyspą Vis
- Joško Božanić (ur. 29 X
1948
na Vis) – poeta, profesor,
dziekan
Wydziału
Filozofii
na Uniwersytecie w Splicie[55]
- Ivan Farolfi (ur. 14
1892
na Vis, zm. 30 IV
1945
) – polityk
- Jakša Fiamengo (ur. 26 XI
1946
na Vis) – chorwacki poeta, pisarz i dziennikarz[56]
- Boris Mardesic (ur. 1 VI
1922
na Vis) – malarz[57]
- Ranko Marinković (ur. 22 II
1913
na Vis, zm. 28 I
2001
) – pisarz i scenarzysta
- Vlaho Paljetak (ur. 7 VIII
1893
, zm. 2 X 1944) – pieśniarz i kompozytor, nauczyciel na Visie
- Vesna Parun (ur. 10 kwietnia
1922
) – popularna piosenkarka i poetka, wychowanka szkoły na Vis
- Miljenko Smoje (ur. 14 II
1923
, zm. 25 X
1995
) – pisarz, dziennikarz i scenarzysta, pracował również jako nauczyciel na Vis
- Andrija Vitaljić (ur.
1652
na Vis, zm.
1737
) – pisarz i biskup
- Ivan Pavao Vlahović (ur. 23 XI
1825
na Vis, zm. 11 I
1899
) – lekarz, filozof, profesor i rektor Uniwersytetu w
Padwie
Na górę strony | Początek wątku
Zobacz też
Na górę strony | Początek wątku
Przypisy
- ↑ Državni zavod za statistiku, Turizam u rujnu: 2002, 2005, 2006
- ↑ W starożytnej Grecji była jeszcze co najmniej
jedna kolonia, na Lesbos
, nazwana tak samo (Ισσα); słowo to oznacza również
triumfalny okrzyk w greckim i fenickim
- ↑ Częściowo za: David Felando, "Komiza – Land of My Forefathers", wprowadzono drobne poprawki i uzupełnienie w pochodzeniu nazwy włoskiej i chorwackiej.
- ↑
Vrijeme I Klima Hrvatskog Jadrana - Temperatura
- ↑ Źródło to samo, co dla temperatury
- ↑ Na wyspach Dalmacji (
Lastovo
), na terenie Chorwacji (
Hum
) i w sąsiadujących państwach (
Bośnia i Hercegowina
) wiele gór i
miejscowości
nosi nazwę Hum. W średniowieczu również rejon Hercegowiny nazywany był
Zahumlje
, a jego ówcześni mieszkańcy (narodowości
serbskiej
) –
Zahumljanami
, czyli mieszkańcami terenu położonego za górami (górą) Hum. Nazwa Hum pochodzi od słowa oznaczającego strome wzgórze lub kopiec, znanego również w języku polskim (patrz artykuł
mogot
). Po
chorwacku
słowo humak oznacza kopiec i używane jest w kontekście grobni humak (t.j.
kurhan
).
- ↑
Jasna Antolović "Mediterranean Monk Seal (Моnасhиs Моnасhиs) Habitat in Vis Archipelago, the Adriatic Sea", Monachus Guardian, 1998 Vol. 1 No. 2
- ↑
Island of Vis - Dalmatia - Croatia
- ↑ Effects of Inbreeding, Endogamy, Genetic Admixture, and Outbreeding on Human Health: A “1001 Dalmatians” Study, Igor Rudan et al., Croatian Medical Journal, August 2006
- ↑ Državni zavod za statistiku, "Popis stanovništva 2001", Republika Hrvatska 2001
- ↑ George C. Gorman, Michael Soule, Suh Yung Yang, Eviatar Nevo, "Evolutionary Genetics of Insular Adriatic Lizards" Evolution, Vol. 29, No. 1, Mar. 1975, 52-71
- ↑ Różne źródła podają różne liczby, np. (1) Pallaoro, A., Jardas, I. w "Ichthyological collection of the Institute of oceanography and fisheries in Split (Croatia)" (Natura Croatica, Vol. 5, No. 3, 177-219, 1996, Zagreb): "[...]405 species known for the Adriatic[....]", (2)
"Over 360 species of fish live in the Adriatic Sea"
, (3) D. Jelić et al. "Projekt popisivanja ihtiofaune podmorja otoka Visa" (Prirodoslovno-matematički fakultet, Biološki odsjek, Sveučilište u Zagrebu, tekst z ok. 2005 r.): "U Jadranskom moru je do sada zabilježeno oko 400 vrsta riba", (4)
"U Jadranskom moru obitava više od 430 različiti vrsta riba"
, (5)
"Total number of fish species in Adriatic and eastern Mediterranean is still not complete due many reasons..."
- ↑ Brak nazwy polskiej.
- ↑ Nazwa polska niepewna.
- ↑
Trees, shrubs & hedges
- ↑ Niektóre źródła mówią o 500 gatunkach: Mario F. Broggi, Christian Burri, "The orchid flora and distribution of species on the island of Vis (eastern Adriatic, Croatia) ", "Acta Botanica Croatica" Biološki odsjek, Prirodoslovno-matematički fakultet, Sveučilište u Zagrebu, 65 (2), 147–160, 2006
- ↑
National Parks and the Island of Vis
- ↑
sadrzaj
- ↑
http://www.snible.org/coins/hn/illyricum.html
"The earliest coins of this island belong to the fourth century B.C., and consist of heavy bronze pieces resembling in fabric the large"
- ↑
Dyskusja nad młodszymi monetami
,
to źródło
uzasadnia napisy postacią mitycznego Ioniosa, co jest jednak błędne: po pierwsze, poprawna pisownia to
Ionius
, po drugie w tym czasie
Pseudo-Skylax
nazywał już w ten sposób
morze lub zatokę
, a ponadto
Ajschylos
100 lat wcześniej, niż datowane są najstarsze monety, wywodził nazwę morza Jońskiego od legendy o
Io
; wydaje się więc prawdopodobne, że napis oznacza po prostu region (morza), w którym bito monety.
- ↑ Polibiusz twierdzi, że na zlecenie królowej, Polybius, "The Histories", Book II, published in Vol. I of the Loeb Classical Library edition, 1922 thru 1927, pełny tekst po angielsku dostępny jest na
www
- ↑ Felando w swojej książce o Komizy pisze o przejęciu wyspy przez Rzymian po rewolcie Arruntiusa Scribonianusa, która w rzeczywistości miała miejsce w 42 r., ale naszej ery.
- ↑
Apartmani na otoku Visu - POVIJEST
- ↑
Słowiańszczyzna, Słowianie, języki słowiańskie
- ↑
Srednji vijek
- ↑
Apartments on island Vis, Croatia. The history of the island Vis
- ↑
Jedno ze źródeł
podaje 120 tys., inne: 12–14 tys. Z pewnością liczba 120 tys. jest błędna: na wyspie nie ma dość wody pitnej dla 120 tys. mieszkańców. Liczba wojska stacjonującego na wyspie po 11 IV 1811 r. to 840 żołnierzy, więc trudno przypuszczać żeby tak mały garnizon bronił tak wielkiej metropolii. Francuska flota inwazyjna w 1811 r. liczyła ok. 2500 żołnierzy i marynarzy – stanowczo zbyt mało na 120 tys. mieszkańców. Poza tym na tym samym serwerze www, w wersji chorwackiej i niemieckiej liczby są zmienione na 12-14 000
- ↑
pastonschool.co.uk
- ↑ Później sir Williama Hoste
- ↑ Dokładna liczba zabitych, rannych i pojmanych marynarzy floty francusko-weneckiej nie jest znana, ale przypuszczalnie wynosiła łącznie około 700. Więcej na stronie
http://www.pbenyon.plus.com/Naval_History/Index.html
i na en Wikipedii
- ↑ fort S. George, forteca Wellington i inne; wyspa u ujścia zatoki św. Jerzego, nazwana wyspą "Hoste", również została ufortyfikowana
- ↑ Uwaga: zejście z wyznaczonego szlaku może być niebezpieczne ze względu na miny
- ↑ 30% partyzantów stanowiły kobiety
- ↑ Komandor Fuller został nazwany później piratem ze względu na osiągnięcia w walce z Niemcami – potrafił zdobywać okręty nieprzyjaciela
abordażem
, co w tych czasach wymagało wyjątkowej odwagi, więcej na
http://jproc.ca/rrp/glo_memorabilia.html
- ↑ Używał w walce szabli i łuku – więcej na stronach
http://www.amazingben.com/arf0143.html
i
http://www.wwiihistorymagazine.com/2005/july/col-profiles.html
- ↑ Wkrótce po założeniu szpitala brytyjscy lekarze potrzebowali pilnie lampy
RTG
. Partyzanci zdobyli ją w Splicie, na Niemcach, w ciągu tygodnia.
- ↑ Skąd uciekł, został złapany i osadzony w innym obozie, z którego również uciekł, tym razem skutecznie.
- ↑ Relacja jego ojca jest dostępna na liście dyskusyjnej Visit Croatia
http://visitcroatia.proboards21.com/index.cgi?board=general&action=display&thread=1124366081
: "On wednesday July 20 my son Tesse and his girlfriend were searching for a south launch on the island of Vis on Mt.Hum. [...] About 50 metres from their parked car on the tarmac road my son stepped on a mine and lost his right leg. [...] There were no signs or warnings at the place nor a fence. [...] We heard that there were 3 more victims of mines on the island if Vis since the ethnic war (1993). Futhermore we were informed that local people know very well where to walk and where not. Tourism is nearly the only source of income in Croatia. We were told that putting signs "Danger of Landmines" could frighten visitors away. [...] Still no signs or warnings at the place, beware where you walk..., Max Stek father of Tesse"
- ↑
Dutch Tourist Injured by Landmine in Croatia (SETimes.com)
- ↑
HRT: Naslovnica
- ↑ Na chorwackiej Wikipedii twierdza ta ma błędną nazwę tvrđava Batarija ("cytadela
bateria
").
- ↑ W czasie festiwali, poza przedstawieniami i koncertami, organizowane są prelekcje dotyczące przyrody Adriatyku, pokazy fotografii, filmów i najróżniejsze seminaria. Program festiwalu Ljeto u Komižy 2007 jest dostępny pod adresem
http://www.tz-komiza.hr/hr/dogadjanja.php
.
- ↑
Ruza Vjetrova
- ↑ W 2007 r. pokazy szkoły baletowej są 16–17 sierpnia.
- ↑
Nurkowanie Vis, Chorwacja
- ↑
http://jklabud.hr/2007/index.php?option=com_content&task=view&id=49&Itemid=56
- ↑
Gospodarstvo
- ↑
Falkuša z Komiže
- ↑
Hotel Bisevo
- ↑ Bilety można kupić w biurach podróży w Komižy.
- ↑
History of Komiza
- ↑
Split-Airport
- ↑ Rozkład promów w sezonie
http://www.jadrolinija.hr/
- ↑ Oceny jakości dróg przybliżone, w skali zgodnej z polskim Systemem Oceny Stanu Nawierzchni (SOSN)
- ↑
Dr.Sc. Joško Božanić
- ↑
Jakša Fiamengo
- ↑
AGORARTE - il valore dell'emozione
Na górę strony | Początek wątku
Bibliografia
Źródła
- Igor Rudan et al., Effects of Inbreeding, Endogamy, Genetic Admixture, and Outbreeding on Human Health: A “1001 Dalmatians” Study, Croatian Medical Journal, August 2006
- Državni zavod za statistiku, "Popis stanovništva 2001", Republika Hrvatska 2001
- Državni zavod za statistiku, "Turizam u rujnu 2002, 2005, 2006", Republika Hrvatska
- Srednja Dalmacija 01/2003, Split 2003
- Stjepan Gamulin, "Palagruža, Komiža's Fishermen, and Fishermen's Regatta", Croatian Medical Journal, 41(1):1–3,2000
- Mario F. Broggi, Christian Burri, "The orchid flora and distribution of species on the island of Vis (eastern Adriatic, Croatia) ", "Acta Botanica Croatica" Biološki odsjek, Prirodoslovno-matematički fakultet, Sveučilište u Zagrebu, 65 (2), 147–160, 2006
- Nenead Jasprica, Sanja Kovacic, Mirko Ruscic, "Flora and vegetation of Sveti Andrija island, southern Croatia", Natura Croatica, Vol. 15, No 1–2, 27–42, Zagreb 2006
- Roman Ozimec, "List of Croatian pseudoscorpion fauna (Arachnida, Pseudoscorpiones)", Natura Croatica, 13(4), str. 381–394, Zagreb 2004
- George C. Gorman, Michael Soule, Suh Yung Yang, Eviatar Nevo, "Evolutionary Genetics of Insular Adriatic Lizards", Evolution (Society for the Study of Evolution), Vol. 29, No. 1, str. 52–71, 1975
- Polibiusz z Megalopolis, "Dzieje Rzymu", księga II
- William James, "Naval history of Great Britain: Vol. V, 1808–1811 – Transcripts of Naval Actions from around the World",
elektroniczna wersja wydania: London, R. Bentley, 1837
Na górę strony | Początek wątku
Opracowania
- Zuzanna Brusić, Salomea Pamuła, "Chorwacja. W kraju lawendy i wina", przewodnik po Chorwacji, wyd. Bezdroża, Kraków 2006
- Sanda Vojkovic, "Vis otok tajni", VF 1997
- David Felando, "Komiza – Land of My Forefathers", San Clemente CA, 2005
Na górę strony | Początek wątku
Linki zewnętrzne
Na górę strony | Początek wątku