Ulica Adama Mickiewicza w Rzymie
Włosko-polskie związki literackie – pierwsze informacje na temat wzajemnych stosunków
literackich
Polski
i
Włoch
pochodzą ze źródeł
hagiograficznych
. Obecnie kontakty z kulturą włoską uważane są za najbogatsze ze wszystkich związków Polski z kulturami europejskimi.
Historia
Średniowiecze
W czasach
średniowiecza
związki literackie Polski i Włoch były podtrzymywanie dzięki osobom związanym z organizacjami
kościelnymi
, gdyż we Włoszech znajdowały się główne ośrodki władz kościoła. W pierwszych włoskich znanych żywotach świętych można znaleźć informacje na temat Polaków, m.in. w Żywocie św. Romualda wspomniany jest nieokreślony Piastowicz z Polski, natomiast Żywot pięciu braci męczenników opowiada o dwóch włoskich i trzech polskich
pustelnikach
zamordowanych w
Międzyrzeczu
w
1003
. Nowe prądy literackie docierały do Polski poprzez uniwersytety (od
XIII wieku
, zwłaszcza
padewski
i
boloński
),
sobory
i
synody
. W XIII wieku w Polsce zaczęły osiedlać się włoskie zakony
dominikanów
i
franciszkanów
. Dominikanin
Marcin z Opawy
, autor Kroniki papieży i cesarzy przez wiele lat był kapelanem
papieskim
; zmarł w
1279
w Bolonii, w drodze do ojczyzny.
Na
Uniwersytecie Bolońskim
studiował już
Wincenty Kadłubek
, zaś ok.
1265
na uczelni tej utworzona została "nacja" polska, która w latach
1275
–
1500
liczyła kilkaset osób (w tym 12 Polaków było rektorami). Na wzór bolońskiego utworzono
Uniwersytet Krakowski
.
Na
uniwersytecie padewskim
, na którym istniały korporacje studenckie, Polacy również mieli swoją "nację"; nazywani byli Friulijczykami (Friuli, Udine). Scholarem był tam m.in.
Witelon
ze
Śląska
, zaś
Mikołaj z Polski
został w
1271
roku jego
rektorem
(później był archidiakonem krakowskim).
Po XIV wieku
Kościół św. Stanisława przy Via delle Botteghe Oscure w Rzymie
Po
XIV wieku
w Polsce zaczęli osiedlać się włoscy aptekarze, złotnicy, kupcy. Przeciwdziałali tym samym
germanizacji
ziem polskich, szczególnie
Krakowa
. Niektórzy Włosi pracowali w kancelarii królewskiej. Również dzięki kontaktom z przedstawicielami tego narodu możliwszy stawał się przełom
renesansowy
w polskiej kulturze. W wieku XV na włoskich uniwersytetach kształcili się bądź współdziałali z nimi m.in.
Paweł Włodkowic
,
Jan Ostroróg
,
Grzegorz z Sanoka
,
Jan z Ludziska
,
Marcin Król z Żurawicy
(wykładał on również astronomię i matematykę w Bolonii). Również w XV w. Piastowicz ks.
Aleksander mazowiecki
(przez 20 lat) był
biskupem
Trydentu
. Włoski humanista, dyplomata, pisarz i przedstawiciel humanizmu renesansowego
Fillipo Buonaccorsi
ok.
1470
przybył do Polski z
San Gimignano
i rozwijał tu przez 25 lat działalność literacką. Posłami do
Rzymu
byli m.in.
Jan Długosz
,
Jan Ostroróg
,
Jan Łaski
,
Erazm Ciołek
,
Ludwik Decjusz
. Relacje z Polski zbierali posłowie z
Wenecji
oraz
nuncjusze
papiescy. Nie zostały jednak wydane w drukach, lecz krążyły w opisach.
Istotne stały się również kontakty książkowe i wydawnicze. Zaliczyć do nich należy również korespondencję Włochów mieszkających w Polsce, lecz przede wszystkim kontakty i działalność królowej
Bony Sforzy
, postaci, która wiele wniosła w rozwój polskiej kultury renesansowej. Po XVI wieku wielu włoskich zwolenników przemian religijnych znalazło schronienie na terenach Polski; byli to m.in.
Faust Socyn
, lekarz
Giorgio Biandrata
(zwolennik
antytrynitaryzmu
), Franciszek Lismanin, Petrus Paulus Vergerius. Przyczynili się oni m.in. do rozwoju grupy
braci polskich
. W
1578
roku włoski historyk
Alessandro Guagnini
(osiadły w Polsce, używał spolszczonego nazwiska: Aleksander Gwagnin) napisał Sartmatiae Europeae descriptio (Kronika sarmacji europejskiej).
Dla Polaków we Włoszech na przełomie XVI i
XVII wieku
najważniejszym ośrodkiem uniwersyteckim była
Padwa
. Z jej uczelnią związani byli czołowi przedstawiciele polskiego renesansu, m.in.:
Mikołaj Kopernik
(studiował medycynę w
1501
-
1503
),
Klemens Janicki
(otrzymał dyplom doktora filozofii Uniwersytetu Padewskiego),
Daniel Naborowski
,
Marcin Kromer
,
Łukasz Górnicki
, Górski,
Reinhold Heidenstein
,
Stanisław Hozjusz
, Iłowski,
Maciej z Miechowa
,
Jan Kochanowski
,
Piotr Kochanowski
,
Andrzej Patrycy Nidecki
,
Piotr Myszkowski
,
Jan Łaski
,
Łukasz Opaliński młodszy
,
Stanisław Orzechowski
,
Sebastian Petrycy
,
Filip Padniewski
,
Maciej Stryjkowski
,
Samuel Maciejowski
,
Piotr Tomicki
,
Stanisław Warszewicki
i
Piotr z Goniądza
(wykładowcy),
Jan Zamoyski
(w latach
1563
-
1564
był rektorem). W latach
1556
-
1559
utworzono w Padwie Akademię Polską, będącą wolnym stowarzyszeniem.
Równie ważna dla Polaków stała się Bolonia. Studiował tam Mikołaj Kopernik,
Wawrzyniec Goślicki
,
Andrzej Krzycki
, Hozjusz, Kromer, Orzechowski, zaś Tomicki uzyskał doktorat. Z Bolonii do Krakowa przybyli profesorowie, m.in.: Claretti,
Piotr Roizjusz
(właśc. Pedro Ruiz de Moros z Hiszpanii). Natomiast w Rzymie przebywali tacy ludzie kultury jak: E. Ciołek,
Mikołaj Hussowczyk
; a studiowali m.in.:
Maciej Kazimierz Sarbiewski
,
Piotr Skarga
,
Jakub Wujek
. Także na papieskim uniwersytecie (zwanym Sapienza) studiowało wiele osób z Polski. Powstało też kilka instytucji związanych z tym krajem, np. Hospicjum św. Stanisława i biblioteka, której założycielem był Hozjusz, zaś w XVII wieku utworzono Kolegium Warmińskie. W
Neapolu
przebywali m.in.
Stanisław Łaski
,
Jan Andrzej Morsztyn
,
Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (Sierotka)
, zaś w
Perugii
–
Stanisław Łubieński
. Przenikanie literatury włoskiej do Polski stało się szczególnie wyraźnie w XVI wieku.
Oświecenie
Od połowy
XVII wieku
związki literackie Polski i Włoch osłabły na rzecz Francji (nie oznacza to jednak, iż uległy zanikowi). O związkach kulturalnych w epoce
Oświecenia
świadczy działalność włoskich artystów na polskiej ziemi, a także wyprawy wybitnych Polaków do Włoch. W wieku XVIII do grona nauczycieli w kolegium teatyńskim należeli: G. Torri i A.M. Portaluppi. Nuncjusz papieski
Angelo Maria Durini
często kontaktował się z poetami z Warszawy, wydawał w niej także swoje utwory.
Scipione Piattoli
zamieszkał w
1783
w Polsce i miał swój duży wkład w reformie Sejmu; współpracował również z
Adamem Jerzym Czartoryskim
. Warszawę odwiedzili także
Giacomo Casanova
i
Alessandro di Cagliostro
.
Ulica Miodowa na obrazie Bernardo Bellotto
W XIII wieku działał w Warszawie wenecki malarz
Canaletto
, zaś nadwornym architektem królów Polski był
Jakub Fontana
. W latach 60. XVII w. nadwornym architektem króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego był
Józef Szymon Bellotti
.
XIX wiek
Polsko-włoskie stosunki kulturalne i ideowe w XIX wieku zostały wzmocnione i uległy wyraźnemu polepszeniu, głównie ze względu na podobną sytuację polityczną, w jakiej znalazły się obydwa kraje. Polacy walczyli o niepodległość, Włosi zaś o zjednoczenie narodowe. Dzięki Legionom Dąbrowskiego wzrosło zainteresowanie Włochami. W latach
1817
-
1822
profesorem literatury klasycznej na UW był
Sebastiano Ciampi
. W dobrych słowach o Polsce w tym czasie pisali m.in. poeci Aleardo Aleardi i
Alessandro Poerio
; sytuacja polityczna tego kraju była również istotna dla Massimo d'Azeglio, zaś postać
Francesco Nullo
, dowódcy
garibaldczyków
, którzy wzięli udział w powstaniu styczniowym 1863, stała się pewnego rodzaju symbolem bliskości idei wyzwoleńczych Polaków i Włochów. G. Carducci w poemacie Polonia potępił carskie prześladowania polskich powstańców; także Niccolò Tommaseo stawał w ich obronie.
W XIX wieku Włochy odwiedziło wielu polskich poetów
romantycznych
:
Adam Mickiewicz
,
Juliusz Słowacki
,
Antoni Edward Odyniec
,
Stefan Florian Garczyński
,
Henryk Rzewuski
,
Stanisław Chołoniewski
. Wizyty w
Weronie
, Wenecji, Rzymie, Florencji i Bagna di Lucca miały istotne znaczenie dla
Cypriana Kamila Norwida
. Kolonia polska w Rzymie była dość liczna; w
1842
powstało także zgromadzenie zmartwychwstańców, zaś w
1848
przybyło tu wielu Polaków z powodu tworzenia Legionów Mickiewicza. W latach
1879
-
1883
Teofil Lenartowicz
wygłosił w towarzystwie, zwanym Akademią im. A. Mickiewicza w Bolonii (założycielem był D. Santagate), wykłady o słowiańskiej literaturze. W
1871
ukazał się anonimowy przekład Pana Tadeusza (prawdopodobnie dokonał go A. Boito, który przetłumaczył również Mazurek Dąbrowskiego na włoski).
Aglauro Ungherini
przełożył Dziady, Konrada Wallenroda i wiersze Mickiewicza. Z polskich pisarzy
pozytywizmu
największe zainteresowanie we Włoszech wzbudził
Henryk Sienkiewicz
.
W XIX-wiecznej Polsce działali także włoscy architekci, m.in.
Henryk Marconi
,
Józef Boretti
,
Antonio Corazzi
, zaś ilustratorem utworów literackich (Mickiewicza, Słowackiego, Kraszewskiego, Orzeszkowej) był
Michał Elwiro Andriolli
– syn włoskiego rzeźbiarza, kapitana wojsk napoleońskich.
XX wiek
W
1915
Attilio Begey
założył Turyński Komitet Pro Polonia, zaś w
1930
roku w
Turynie
, przy uniwersytecie, powstał Instytut Kultury Polskiej jego imienia. Teologię w Rzymie ukończył ksiądz i poeta
Antoni Szandlerowski
; później, w latach
1909
-
1910
powrócił do Włoch. W
dwudziestoleciu międzywojennym
zainteresowanie Polaków Włochami nie było już tak duże jak w wieku XIX. Powstawały utwory z podróży do Włoch. W roku
1921
Antoni Lange
i A. Tom opracowali pierwszą polską antologię włoskiej literatury. Polskie dzieła poezji średniowiecznej na włoski tłumaczyła
Maria Bersano Begey
, zaś
Enrico Damiani
w 1930 ogłosił przekład
Trenów
J. Kochanowskiego. We Włoszech na twórczość Reymonta zwrócono uwagę po zdobyciu przez niego nagrody Nobla. Ukazały się wtedy również przekłady twórczości Tetmajera, Przybyszewskiego i Berenta. Zainteresowano się również twórczością Żeromskiego, Witkacego, Struga, Schulza, Dąbrowskiej.
W
1926
roku
Samuel Tyszkiewicz
założył drukarską
Oficynę Florencką
(zwaną także: Stamperia Polacca i Tyszkieviciana Typographia), która w 1937 otrzymała nagrodę Grand Prix na wystawie w Paryżu. W
1929
ukazała się pierwsza włoska antologia współczesnej polskiej prozy. W latach
1927
-
1928
wydano siedem numerów "I Nostri Quaderni" poświęconych polskiej literaturze. Pierwszą antologię poetycką wydano w
1933
. W
1945
założono Polski Instytut Historyczny w Rzymie, na którego czele jako dyrektor stanęła
Karolina Lanckorońska
. Instytut wydawał czasopisma: rocznik "Antemurale" (1954-1982, 30 tomów), "Elementa ad Fontium Editiones" (76 tomów), "Acta Nuntiaturae Polonae".
Z Polską związana jest również
Irena Conti Di Mauro
– polsko-włoska dziennikarka, pisarka, poetka mieszkająca w
Warszawie
działająca na rzecz zbliżania kultur polskiej i włoskiej.
Motywy włoskie w niektórych polskich utworach literackich
Motywy polskie w niektórych włoskich utworach literackich
- Żywot św. Romualda, koniec XI wieku
- Żywot pięciu braci męczenników
- Sartmatiae Europeae descriptio –
Alessandro Guagnini
- Discorso sulle cose di Polonia – Giovanni Battista Guarini
-
Hymn Włoch
–
Goffredo Mameli
- Pamiętniki o dawnej Polsce –
Giovanni Francesco Commendone
- Wydawnictwa Polskiego Instytutu Historycznego
- Antemurale
- Elementa ad Fontinum Editiones
- Acta Nunciaturae Polonae
Niektórzy włoscy filolodzy zajmujący się literaturą polską
Bibliografia
- Claude Backvis: Szkice o kulturze staropolskiej, rozdział Jak w XVI wieku Polacy widzieli Włochy i Włochów, Warszawa 1975.
-
Tadeusz Ulewicz
: Literatura polska w kontekście europejskim, rozdział Związki kulturalno-literackie Polski z Włochami w wiekach średnich i renesansie, Wrocław 1977.
-
Sante Graciotti
: Polonistyka we Włoszech, nr 48 "Kultury" z 1978.
Zobacz też
Linki zewnętrzne