Widok wzdłuż ulicy 3 maja.
Wejście do dawnej kopalni w Złotym Stoku (obecnie muzeum)
Lokomotywa akumulatorowa Gacek wykorzystywana do ciągnięcia pociągu z turystami w dawnej kopalni złota w Złotym Stoku
Złoty Stok (
niem.
Reichenstein,
czes.
Rychleby) –
miasto
w
woj. dolnośląskim
, w
powiecie ząbkowickim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Złoty Stok
.
Złoty Stok jest najstarszym ośrodkiem górniczo-hutniczym w Polsce. Ostatnią kopalnię (rud Arsenu) zamknięto w 1961 roku. W ostatnich latach miasto straciło na znaczeniu jako ośrodek przemysłowy, równocześnie stając się ośrodkiem turystycznym znanym przede wszystkim z
Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota
(potocznie "Kopalnia Złota").[2]
Położenie
Miasto położone jest u podnóża północnego krańca
Gór Złotych
na
Sudeckim uskoku brzeżnym
bezpośrednio przy granicy z
Czechami
.
Przez miasto przebiega ruchliwa
droga krajowa nr 46
będąca jedynym wjazdem od wschodu do
Kotliny Kłodzkiej
oraz
droga wojewódzka nr 390
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. wałbrzyskiego
.
Historia
Średniowieczna osada górnicza powstała w związku z wydobywaniem w okolicy
złota
(ślady eksploatacji z
X w.
).
Prawa miejskie
Złoty Stok uzyskał w
1334
roku. Miasto należało do
Piastów śląskich
i wchodziło w skład
księstwa ziębickiego
. W
1358
zostało wykupione przez
Bolka II
– księcia świdnickiego. Po śmierci Agnieszki Habsburżanki żony Bolka II w
1392
roku wraz będącym jej
oprawą wdowią
księstwem świdnicko-jaworskim zostało połączone z
Koroną Czeską
jako
wiano
bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, żony króla czeskiego i cesarza niemieckiego
Karola IV
.
17 lutego
1491
roku Złoty Stok otrzymał herb, sztandar i rangę
Wolnego Miasta Górniczego
. Jest to oficjalna data nadania mu praw miejskich. Na początku
XVI
wieku przypada szczytowy rozkwit górnictwa i hutnictwa złota oraz samego miasta. O gwałtownym rozwoju górnictwa świadczy zainteresowanie się nim najpotężniejszych wówczas w Europie domów handlowych i spółek górniczo-hutniczych Fuggerów, Turzonów, Welsów, Imhoffów. W
1529
roku w Złotym Stoku było czynnych 145 kopalń i kilkanaście małych hut. Dwadzieścia lat później liczba kopalń wzrosła do 190, ilość wydobywanej rudy przekraczała 30000 t, a roczna produkcja złota osiągnęła 60 kg (max. 140 kg) co dawało ok. 8% produkcji złota w Europie.
Od
1742
miasto wraz z całym Dolnym Śląskiem przeszło pod zwierzchnictwo
Prus
. W
1857
r. liczyło 1 800 mieszkańców. W
1905
w mieście żyły już 2 064 osoby, z czego 99,8% stanowili Niemcy. 84% mieszkańców było katolikami, 16% - ewangelikami.[3]
W
1900
r. miasto uzyskało lokalne połączenie
kolejowe
z
Kamieńcem Ząbkowickim
. Od
1920
r. działała tu Śląska Szkoła Leśna (Schlesische Forstschule), jedyna poza Berlinem uczelnia posiadająca uprawnienia w kształceniu leśników. Liczba mieszkańców wzrosła w r.
1939
do 2 609. W wyniku kapitulacji Niemiec w maju
1945
r., miejscowość została bez walki zajęta przez wojsko radzieckie, a następnie przekazana administracji polskiej. Dotychczasową ludność miasta wysiedlono za
Odrę
. Początkowo miasto nazywano Równe i Rychłowiec[4]; nazwę Złoty Stok wprowadzono rozporządzeniem ministerialnym w maju 1946 roku[5].
W okresie
PRL
Złoty Stok, jak większość dolnośląskich miasteczek, przeżywał okres regresu ekonomicznego i społecznego. W
1961
zamknięto jedyną w Polsce kopalnię
arsenu
wraz z towarzyszącym jej zakładem chemicznym. W
1989
zlikwidowano ostatnie pasażerskie połączenie kolejowe z miastem. W roku 1997
powódź tysiąclecia
zniszczyła most kolejowy na
Nysie Kłodzkiej
uniemożliwiając także przewozy towarów.
Obecnie miasto rozwija funkcje turystyczne – głównie za sprawą udostępnionych dla turystów w
1996
r. zespołu
sztolni
(Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku, największy w Europie podziemny wodospad). Drobny ośrodek przemysłowo-handlowy (Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku, przemysł drzewny, usługi).
Zabytki
Najważniejsze zabytki:
- kościół Św. Barbary,
renesansowy
, l. 1513-1517, wieża z 1545 r., odbudowany po pożarze w 1638 r., jednonawowy; do 1945 r. ewangelicki, później zamieniony na salę gimnastyczną i zdewastowany
- kościół Niepokalanego Poczęcia NMP, neogotycki, l. 1875-1876, jednonawowy na planie krzyża z wieżą,
fasada
wykładana kamieniem
- kościół cmentarny Św. Trójcy, gotycki, 1583 r., przebudowywany, z renesansowym portalem
- budynek mennicy (później urzędu górniczego), 1520 r., z dachem czterospadowym
- kamienica Fuggerów, barokowa, ok. 1520 r., fasada przebudowana gruntownie po 1638 r.; z charakterystycznym, wysokim szczytem
Turystyka
Muzeum - Kopalnia Złota
W dawnej kopalni złota i arsenu 28 maja 1996 uruchomiono
Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota
. Muzeum oferuje wystawę obrazującą historię górnictwa złota, wyprawę do sztolni "Czarnej", w której można zobaczyć 10-metrowy podziemny wodospad, a także płukanie złota.
Inne atrakcje turystyczne
-
Leśny Park Przygody "Skalisko"
o powierzchni ok. 7 ha, nieopodal Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota. Park oferuje m.in. zjazd tyrolką na dużej wysokości na linach o długości do 570 m (tyrolka supergigant)[6].
Szlaki Turystyczne
W 2009 przebiegi poniższych szlaków zostały zmienione:
-
– na
Borówkową
(był do
Radochowa
) - Uwaga! Szlak ma obecnie niefortunny przebieg w okolicach
Skaliska
, najlepiej zapytać na miejscu o dogodne obejście.
-
– z
Mąkolna
na Przełęcz pod Trzeboniem (poprzednio znaczony jako zielony do
Radochowa
)
Sport
Infrastruktura
- stadion sportowy (boisko piłkarskie oraz bieżnia lekkoatletyczna, trybuny)
- hala sportowa i siłownia przy Samorządowym Zespole Szkół
- boiska: piłkarskie i do koszykówki przy ulicy Sienkiewicza
- asfaltowy kort tenisowy przy Centrum Kultury i Promocji
- boisko do siatkówki w parku miejskim
- miasteczko do uprawiania paintballa
- ścieżki rowerowe o charakterze górskim jak i nizinnym
- staw kąpielowy (w budowie - otwarcie w 2011)
- kompleks boisk w ramach rządowego programu "Orlik" (w budowie)
Kluby sportowe
- Unia Złoty Stok o ponad 50 letniej historii. Posiada sekcję piłkarską oraz szachową.[7]
- KTM Racing Team Złoty Stok. Klub kolarstwa górskiego. [8]
Imprezy i wydarzenia sportowe
Edukacja
Szkolnictwo w Złotym Stoku obejmuje stopnie: przedszkolny, podstawowy, gimnazjalny. Uczniowie szkół średnich najczęściej dojeżdzają do
Kłodzka
,
Ząbkowic Śląskich
,
Paczkowa
lub
Kamieńca Ząbkowickiego
. Placówki:
- Przedszkole "Bajka"
- Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki
- Gimnazjum Publiczne im. Mikołaja Kopernika
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska:
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2008 r.)
. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008.
ISSN
1734-6118
. (
pol.
)
- ↑ Tadeusz Mikoś, Eugeniusz Salwach, Janusz Chmura, Jerzy Tichanowicz: Złoty Stok Najstarszy ośrodek górniczo-hutniczy w Polsce. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2009. . (
pol.
)
- ↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 r., wg deklarowanego języka ojczystego i religii, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft VI. Provinz Posen, Berlin 1908.
- ↑
KALENDARIUM ZŁOTOSTOCKIE
(
pol.
). zlotystok.net. [dostęp 30 sierpnia 2010].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (
M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85
, s. 1)
- ↑ Wg danych podanych na oficjalnej stronie Parku:
[1]
- ↑
KS Unia Złoty Stok
.
- ↑
KTM Racing Team Złoty Stok
.
- ↑
Złota Wstęga 2010
.
- ↑
Dog Trekking 2010
.
- ↑
Puchar Śląska Spokey Nordic Walking
.