1 - równoleżnik - punkty o tej samej szerokości geograficznej
2 - południk
Szerokość geograficzna (
ang.
latitude, symbol
φ
) - jedna ze
współrzędnych geograficznych
,
kąt
pomiędzy lokalną osią
pionu
a płaszczyzną
równika
. Wartości szerokości geograficznej rozciągają się między 0° na równiku i 90° na
biegunach
. Szerokość geograficzna może być północna (
N
; zobacz:
półkula północna
) lub południowa (
S
; zobacz:
półkula południowa
).
Należy odróżniać szerokość geograficzną od szerokości geocentrycznej, czyli kąta pomiędzy prostą przechodzącą przez dany punkt na powierzchni
kuli ziemskiej
oraz przez jej środek i płaszczyzną
równika
. Te dwie wielkości nie są tożsame ze względu na odchylenie kształtu
Ziemi
od kuli. Różnica między nimi jest największa na szerokości geograficznej 45° i osiąga tam wartość 11' 33". Szerokości geograficzna i geocentryczna pokrywają się jedynie na biegunach i na równiku ziemskim.
Linie na kuli ziemskiej o tej samej szerokości geograficznej na całej swojej długości to
równoleżniki
.
Jednostkami szerokości geograficznej (
kąt
) są:
stopień
[°],
minuta
['] i
sekunda kątowa
["].
W razie potrzeby zwiększenia dokładności można posłużyć się ułamkami zwykłymi albo dziesiętnymi tych jednostek. Niewłaściwe jest nazywanie równoleżników liczebnikami porządkowymi, np. pięćdziesiąty równoleżnik, zamiast równoleżnik pięćdziesiąt stopni. Równoleżników jest nieskończenie wiele (na mapie przedstawia się tylko wybrane, nie zawsze w stopniach). Przykładem może być równoleżnik 51°55' sz. geogr. pn., w zapisie międzynarodowym 51°55'N.
Szerokość geograficzną w istocie mierzy się bezpośrednio na
sferze niebieskiej
, gdzie stanowi kąt pomiędzy kierunkiem na
zenit
a płaszczyzną
równika niebieskiego
. Szerokością geograficzną jest również
wysokość
północnego
bieguna niebieskiego
nad
horyzontem
.
Niektórym szerokościom nadano własne nazwy:
Wraz z szerokością geograficzną zmienia się wiele zjawisk geograficznych na kuli ziemskiej (zobacz:
strefowość
), m.in.
klimat
(im bliżej równika, tym mniejsza szerokość geograficzna, jednocześnie tym cieplej), charakterystyczna
roślinność
,
gleby
, itp.
Zobacz też