Nowa siedziba rejencji w Opolu (od lat 30. XX wieku)
Stara siedziba rejencji (zniszczona w 1945) na ówczesnym Regierungsplatz (Annabergplatz) - dzisiejszym placu Wolności
Rejencja opolska (
niem.
Regierungsbezirk Oppeln) - pruska i niemiecka jednostka administracyjna funkcjonująca w latach 1815-1945 na terenie części
Górnego Śląska
oraz części
Dolnego Śląska
(Nysa, Grodków, Kluczbork)[1] Rejencję opolską zwyczajowo nazywano "Śląskiem Górnym" (Oberschlesien), mimo, że nie obejmowała całości ziem górnośląskich (w różnych okresach historii znajdowały się one także na terenie Austrii, Polski i Czechosłowacji).
Okres pruski 1815-1922
Powiat Olesno (Rosenberg), 1905
Rejencja opolska powstała w
1815
roku w wyniku nowego podziału administracyjnego
Prus
. Obejmowała wschodnie tereny prowincji
Śląsk
, początkowo złożyły się na nią następujące powiaty:
W
1818
roku z części terenów powiatów
Pszczyna
,
Gliwice
-
Toszek
i
Racibórz
powstał
powiat rybnicki
.
W miarę rozwoju przemysłu i miast śląskich zmieniał się wewnętrzny podział administracyjny rejencji.
Opole
,
Gliwice
i
Racibórz
zostały miastami wydzielonymi z powiatu, a
okręg bytomski
podzielono w
1873
roku na następujące jednostki:
- Powiaty miejskie (Stadtkreise)
- Powiaty ziemskie (Landkreise)
Okres Republiki Weimarskiej i III Rzeszy
Po podziale
Górnego Śląska
w
1922
roku między
Polskę
a
Niemcy
od rejencji opolskiej odpadła prawie cała wschodnia część przemysłowa. Do
Polski
przeszły następujące okręgi:
- Powiaty miejskie (Stadtkreise)
- Powiaty ziemskie (Landkreise)
Do RP odszedł też prawie cały powiat
tarnogórski
, większość
lublinieckiego
, a także niewielkie części
gliwickiego
,
zabrskiego
,
raciborskiego
i
bytomskiego
bez ich stolic.
Na mocy
traktatu wersalskiego
zamieszkana w większości przez
ludność czeską
i
morawską
część powiatu raciborskiego (tzw.
Kraik Hulczyński
) przeszła pod jurysdykcję
Czechosłowacji
.
W wyniku podziału z
1922
roku na terenie rejencji opolskiej powstał nowy powiat
Dobrodzień
(z terenów
lublinieckiego
), resztki
powiatu
Tarnowskie Góry
zjednoczono zaś z
Bytomiem
w okręg Beuthen-Tarnowitz.
w
1919
r. z pozostałych przy Niemczech części rejencji utworzono prowincję
Górny Śląsk
.
Skład etniczny
Spisy ludności w Niemczech, zwłaszcza na terenach o ludności mieszanej narodowościowo podporządkowane były celom politycznym i zmierzały do pomniejszenia roli mniejszości narodowych.
Według pruskiego spisu narodowego z
1828
roku za całkowicie lub prawie całkowicie niemieckie powiaty rejencji uznać można
Nysę
i
Grodków
(0% ludności polskojęzycznej),
Głubczyce
z
Niemodlinem
(odpowiednio: 8.6% i 10% mówiących po polsku). Powiat
Prudnik
miał prawie wyrównane proporcje ludności polsko- i niemieckojęzycznej, w pozostałych jednostkach przeważała aż do wybuchu
I wojny światowej
ludność polska, choć z dekady na dekadę proporcje zmieniały się na korzyść
Niemców
.
W powiecie
Racibórz
jedną trzecią ludności aż do
1914
roku stanowili
Czesi
.
Według niemieckich spisów z 1900 w rejencji opolskiej było 60% ludności mówiącej po polsku, w 1910 - 57%[2]. Podczas spisu w 1933 deklarowanie polskiego było zabronione, można było podać "górnośląsko-polski", uczyniło to ponad 99 tys. osób. W sfałszowanym spisie z 1939 podano tylko 2% jako odsetek ludności polskiej. Półoficjalne i poufne badania niemieckie (np.
Bund Deutscher Osten
) szacowały liczbę ludności polskiej na 550 tys., szacunki polskie z tego okresu oceniały tę wielkość na 800 tys. Spisy przeprowadzane w warunkach presji politycznej, ekonomicznej i administacyjnej, niekiedy przy jawnym i zamaskowanym terrorze, zmierzały m.in. do
germanizacji
ludności[3], a nawet miejscowych nazw, poprzez uchwalenie ustawy zmieniającej aż 1330 tutejszych nazw miejscowości i 600 nazw geograficznych na "bardziej niemieckie"[2].
II wojna światowa
Na skutek agresji niemieckiej z
1939
roku i włączenia całego polskiego
Górnego Śląska
wraz z częścią
Małopolski
do prowincji
Śląsk
(od
1941
roku
Górny Śląsk
) rejencja opolska po raz trzeci w historii zmieniła granice. Do rejencji katowickiej odeszły miasta
Bytom
,
Zabrze
i
Gliwice
, a także powiaty
Bytom
-
Tarnowskie Góry
i
Gliwice
-
Toszek
. Do rejencji opolskiej przyłączono za to powiat
Lubliniec
z dawnego
woj. śląskiego
, który na powrót połączono z okręgiem
Dobrodzienia
, oraz małopolskie powiaty
Zawiercie
i
Blachownia
. W tym kształcie rejencja opolska przetrwała do
1945
roku.
Dalsze losy
Po
II wojnie światowej
tereny tej jednostki administracyjnej wcielono prawie w całości do województwa śląskiego z siedzibą w
Katowicach
, przesiedlono licznych
Zabużan
. Od
1950
roku
województwo opolskie
odpowiada mniej lub bardziej rejencji z
1945
roku, z wyjątkiem powiatu
Lubliniec
, okręgów
Blachowni
i
Zawiercia
, które pozostają pod jurysdykcją
Katowic
, jak i włączonych do
województwa opolskiego
terenów
Dolnego Śląska
(
Namysłów
i
Brzeg
).
Przypisy
- ↑ K. Orzechowski, Państwo i Prawo [w:] Historia Śląska t.2, 1763-1830 część II, 1807-1850, pod red. M. Czapliński, Wrocław 2002
- ↑ 2,0 2,1
Jan Drabina
, Górny Śląsk, Wrocław 2002, s. 119-120, 176
- ↑ Marek Masnyk, Ruch polski na Śląsku Opolskim w latach 1922-1939, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1989, str. 14-16.